خودکفایی اندونزی در تولید برنج و برنامه دولت برای صادرات آن

بر اساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی (FAO)، اندونزی بیش از 90 درصد نسبت خودکفایی یا نسبت بین تولید داخلی و کل تقاضا را در مورد این محصول راهبردی دارد که یک دستاورد بسیار بزرگ برای اندونزی محسوب می‌شود.

برنج غذای اصلی بیش از نیمی از جمعیت جهان است. دراندونزی، برنج یکی از مهمترین محصولات کشاورزی است، بطوریکه این کشور با بالاترین سطح بهره‌وری برنج درجنوب شرقی آسیا است، بر اساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی (FAO)، اندونزی بیش از 90 درصد نسبت خودکفایی یا نسبت بین تولید داخلی و کل تقاضا را  در مورد این محصول راهبردی دارد که یک دستاورد بسیار بزرگ برای اندونزی محسوب می‌شود. تولید برنج در اندونزی تحت تسلط کشاورزان خرده‌مالک و نه شرکت‌های بزرگ خصوصی یا دولتی می‌باشد بطوریکه کشاورزان کوچک حدود 90 % تولید برنج کشور را برعهده دارند .

برای چندین دهه اندونزی درتلاش برای رسیدن به خودکفایی تولید این محصول راهبردی گام برداشت و رسیدن به این هدف در اولویت دولت و بخش کشاورزی کشور قرار گرفت اما تنها در اواسط دهه 1980 و 2008-2009 موفق شد به این هدف دست یابد. اما در ادامه، جهت نیل به خودکفایی و افزایش تولید و بهره وری دولت این کشور از طریق اجرای چندین برنامه توانست طی سه سال اخیر مجددا به این مهم دست یابد. این برنامه‌ها از طریق توسعه ارقام پرمحصول، تشدید و تشویق کشاورزان ، گسترش و توسعه زمین‌های قابل کشت، استفاده از کودهای شیمیایی با کیفیت، احداث سدها، تعمیر کانال های آبیاری، توجه به مکانیزاسیون کشت و برداشت محصول ، استفاده از فناوری‌های روز دنیا ، اعطای اعتبار به مشاغل مردمی و کمک و تقویت نهادهای کشاورز عملی شده است.گفتنی است که اندونزی برای حفظ ذخایر برنج خود طی سال ها نیاز به واردات سالانه حدود سه میلیون تن داشت که عمدتاً از کشورهای تایلند و ویتنام تامین می‌شد.

دولت اندونزی برای رسیدن به خودکفایی برنج از دو روش در دو سر زنجیره استفاده می‌کند. از یک سو، کشاورزان را تشویق می‌کند تا با استفاده از نوآوری‌های تکنولوژیکی و با ارائه کودهای یارانه‌ای، تولید خود را افزایش دهند. از سوی دیگر، سعی می‌کند از طریق کمپین‌هایی مانند «یک روز بدون برنج» (در هفته) از مصرف برنج مردم جلوگیری کند و در عین حال مصرف سایر مواد غذایی اصلی را تبلیغ نماید. همچنین اتاق بازرگانی و صنعت اندونزی (Kadin) نیز چندین شرکت بزرگ کشور را موظف کرده است طی  برنامه‌های مشارکتی با کشاورزان خرده‌مالک از طریق استفاده از فناوریهای جدید و برنامه‌های مالی تشویقی تولید برنج را افزایش دهند .

در همین راستا، رئیس جمهور اندونزی آقای جوکووی اخیر در دیدار با اعضای اتاق بازرگانی و صنایع ( کادین ) گفت که برخی از کشورها از جمله چین و عربستان سعودی از اندونزی درخواست واردات برنج کرده اند. وی اضافه کرد که یک بحران غذایی وجود دارد به عنوان مثال چند روز قبل چین درخواست 2.5 میلیون تن برنج  از اندونزی کرد عربستان نیز در خواست دارد که ماهیانه 100 هزار تن از اندونزی برنج وارد نماید اگر چه اولویت اول ما ذخیره این محصول در داخل می‌باشد. با این حال، جوکووی گفت که در آینده این امکان وجود دارد که اندونزی برنج را در صورت ادامه افزایش تولید خود صادر کند. در بحبوحه بحران جهانی مواد غذایی ، اندونزی باید سپاسگزار باشد که بتواند به خودکفایی برنج برسد. با این حال، جوکووی گفت که اندونزی همچنان به واردات گندم به میزان سالیانه 11 میلیون تن وابسته است . به گفته جوکووی، گندم را می‌توان با مواد اصلی مانند سورگوم و ساگو جایگزین کرد..

علیرغم اینکه این محصول در تعداد زیادی از کشورهای دنیا تولید می‌شود ولی 5 کشور بزرگ تولید کننده این محصول عبارتند از :

1. چین: محصولات مهم کشاورزی تولید چین برنج می‌باشد، چین اولین رقم برنج هیبریدی جهان را تولید کرد که این نوع برنج تلاقی دو نوع گیاه مختلف است.تولید برنج دربخش اقتصادی چین بسیار مهم است بطوریکه 28 % از کل تولید برنج در جهان را بخود اختصاص می دهد. ر چین از هر هکتار 6.5 تن برنج برداشت می‌شود. بر اساس داده‌های Statista، درسال 2021 چین 148.3 میلیون تن برنج تولید نمود .

2.هند: هند یکی از کشورهایی است که بیش از 122 میلیون تن برنج تولید می‌کند. این کشور همچنین دومین مصرف کننده برنج است، بنابراین می‌توان تخمین زد که مصرف سالانه آن تا 100 میلیون تن است.

3.اندونزی:  از نظر بهره وری، این کشور تنها در رتبه دوم ASEAN قرار دارد، اندونزی بزرگترین تولید کننده برنج جهان در رتبه سوم است. بر اساس داده‌های Statista، تولید برنج اندونزی در سال 2021 بمیزان 35.3 میلیون تن بود. بیشتر تولید برنج اندونزی از جزایر جاوه و سوماترا، حدود 60 درصد است.

4.بنگلادش: تولید برنج بنگلادش فقط کمی متفاوت از اندونزی است. سال گذشته ( 2021) تولید برنج بنگلادش 34.6 میلیون تن بود.

5.ویتنام: پنجمین تولیدکننده بزرگ برنج در جهان است. تولید برنج کشور در سال 2021، بمیزان 27.3 میلیون تن بود وبیشترین مناطق تولید برنج در بنگلادش در دلتاهای رودهای مکونگ و رود سرخ می‌باشد .

مشکلات موجود در تولید برنج در اندونزی

علیرغم اینکه این محصول راهبردی غذای اصلی بخش عظیمی از جمعیت جهان خصوصا مردم جنوب شرق آسیا می‌باشد ولی در عین حال کشت برنج  بنوبه خود برای محیط زیست زیانبار می‌باشد بر اساس تحقیقات بعمل آمده از سوی موسسات معتبر بین المللی کشت برنج باعث انتشار گازهای گلخانه ای می‌شود و کاه برنج به طور سنتی پس از برداشت در شالیزارها سوزانده می‌شود و آلودگی شدید هوا ایجاد می‌کند. گذشته از این، تولید برنج از مقدار زیادی آب شیرین و روش‌های نامناسب شامل نهاده‌های شیمیایی استفاده می‌کند که به خاک و آب و همچنین سلامت کشاورزان آسیب می‌رساند. در اندونزی تولیدکنندگان برنج در میان آسیب پذیرترین افراد در برابر تأثیر تغییرات آب و هوایی هستند، خشکسالی، سیل، درجه حرارت بالا و افزایش سطح آب دریاها تهدیدی مستقیم برای معیشت آنهاست. علاوه بر این، یک چرخه ناخوشایند وجود دارد که در آن افزایش استفاده از مواد شیمیایی برای حفظ عملکرد محصول منجر به هزینه‌های تولید بالاتر می‌شود، در نتیجه تولید برنج برای کشاورزان جذابیت کمتری دارد و تعداد فزاینده‌ای از کشاورزان ترجیح می‌دهند کشاورزی را ترک کرده و شهرها مهاجرت نمایند از آنجایی که برنج همچنان محصولی با قیمت پایین است، تولیدکنندگان انگیزه ای برای اتخاذ شیوه‌های پایدارتر ندارند. یک واقعیت جالب در مورد برنج این است که بازار تجارت بین المللی آن در واقع به طور قابل توجهی کم توجه می‌باشد. طبق تحقیقات انجام شده توسط بانک جهانی،تنها 5%ازتولید برنج جهانی در بازار بین‌المللی معامله می‌شود که به این معنی است که قیمت برنج در برابر تغییرات جزئی در عرضه و تقاضا آسیب‌پذیر است.

علاوه بر این، عرضه بین‌المللی برنج تنها از سه کشور صادرکننده برنج تامین می‌شود، تایلند، هند و ویتنام. از این رو، تغییرات ناگهانی در سیاست‌های تجاری این سه کشور صادرکننده می‌تواند منجر به احتکار و سفته‌بازی توسط کشورهای واردکننده برنج شود و در نتیجه به‌طور جدی قیمت‌ها را با خطر قریب‌الوقوع تشدید فقر در کشورهای آسیایی (جایی که برنج غذای اصلی فقرا را تشکیل می‌دهد) افزایش دهد. بطوریکه این اتفاق در سال 2008  بوقوع پیوست ظاهر شد، زمانی که قیمت برنج به طور قابل توجهی افزایش یافت و موجب شد که تعداد جمعیت فقیر در آسیا افزایش یابد. به منظور جلوگیری از تکرار چنین سناریوهایی، کشورهای منطقه جنوب شرق آسیا توافقنامه ذخیره اضطراری برنج را امضا کردند که طی آن پیش بینی شده است در مجموع78 میلیون تن برنج به طور مشترک توسط کشورهای امضاء کننده توافقنامه (اعضای اتحادیه آسه آن بعلاوه چین، ژاپن و جمهوری کره ذخیره شود تا در پاسخ به نوسانات قیمت بین‌المللی و یا در صورت نیاز به دلیل بلایای طبیعی یا سایر کمک‌های بشردوستانه از این ذخیره استفاده شود. عمده ترین کمک های برنج برای این برنامه از سوی کشورهای چین، ژاپن و کره جنوبی است.

داده‌های موسسه آمار اندونزی (BPS) نشان دهنده آن هستند که این کشور طی سه سال گذشته مازاد تولید برنج داشته و در مجموع 4 میلیون تن در این دوره صادر کرده است. این کشور در بازه زمانی ژانویه تا آوریل امسال 14.6 میلیون تن برنج تولید کرد که نسبت به 13.6 میلیون تن در مدت مشابه سال گذشته 7.7 درصد افزایش داشت. داده‌های BPS نشان می دهد که در دوره چهار ماهه اول، این کشور حدود 440.000 تن برنج صادر کرده است.

واردات این محصول توسط آژانس تدارکات دولتی( Bulog ) انجام می‌شودکه واردات و صادرات برنج را در انحصار خود دارد و برفرآیند توزیع و حفظ ثبات قیمت برنج در کشور نیز نظارت دارد . معمولاً با خرید از تولیدکنندگان داخلی یا صادرکنندگان خارجی، ذخایر برنج کشور را همیشه بین 1.5 تا 2.0 میلیون تن را حفظ می‌کند.

مؤسسه تحقیقات بین المللی برنج (IRRI) چندی قبل به رئیس جمهور جوکووی لوح تقدیر بخاطر دستیابی این کشور به خودکفایی در تولید برنج در سالهای  2019-2021 اعطاء نمود .