وضعیت شرکت‌های دانش‌بنیان استان آذربایجان شرقی

استان آذربایجان شرقی با دارا بودن ۲۰۸ شرکت دانش‌بنیان،از جایگاه خوبی در کشور برخوردار است. تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان آذربایجان شرقی از ۹۲ شرکت در سال ۱۳۹۷، به ۲۰۸ شرکت در ابتدای سال ۱۴۰۱ افزایش‌ یافته و در این مدت، استان شاهد رشد ۱۲۶ درصدی نسبت به سه سال گذشته بوده است.

بر اساس آمار پارک علم و فناوری استان آذربایجان شرقی از مجموع شرکت‌های دانش‌بنیان استان، ۶۰ شرکت در زمینه فناوری ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته، ۵۰ شرکت در حوزه مواد پیشرفته و محصولات مبتنی بر فناوری‌های شیمیایی، ۴۴ شرکت در زمینه برق و الکترونیک، فوتونیک، مخابرات و سیستم‌های خودکار، ۲۵ شرکت در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم‌افزارهای رایانه‌ای، ۱۱ شرکت در زمینه دارو و فرآورده‌های پیشرفته تشخیص و درمان، 8 شرکت در حوزه‌ی وسایل، ملزومات و تجهیزات پزشکی، 7 شرکت در زمینه خدمات تجاری‌سازی، ۲ شرکت در حوزه فنـاوری زیستی، کشاورزی و صنایع غذایی و یک شرکت نیز در حوزه صنایع فرهنگی فعالیت می‌کنند.

- دیدگاه و نکته‌نظرات مدیران استان درخصوص جایگاه و موقعیت شرکت‌های دانش‌بنیان.

 الف‌) اظهارات آقای فرشکاران، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی آذربایجان‌شرقی

توسعه کمّی و افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان به معنای تحقق شعار سال نیست؛ بلکه فعالیت این شرکت‌ها باید منجر به ایجاد اشتغال، افزایش ثروت، درآمد و رفاه جامعه شود و در سند توسعه استان، ۱۴ هسته کلیدی در حوزه‌های مختلف تعریف شده که قابل پایش و ارزیابی نیز هستند. وی با اشاره به هسته‌های کلیدی بهبود فضای کسب‌وکار، ایجاد اکوسیستم خلاقیّت و نوآوری در استان و هسته‌های مربوط به بخش‌های صنعت، کشاورزی و خدمات بر لزوم استفاده از ظرفیت‌های سند توسعه استان در جهت تحقق شعار سال، «تولید دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین» تاکید دارد.

 

ب‌) حسین فتحی، مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی آذربایجان شرقی

مدیر کل تعاون استان درخصوص اشتغال‌زایی در حوزه دانش بینان خاطرنشان کرده؛ در سال 1400 با ایجاد و راه‌اندازی ۱۰ مرکز مشاوره و خدمات کارآفرینی، چهار مرکز شتاب‌دهی و اورژانس کسب‌وکار، بستر مناسبی برای تحقق شعار سال ۱۴۰۱ در استان فراهم شده است. ایجاد زیست‌بوم اشتغال، تحول در آموزش‌های مهارتی، ایجاد کسب‌وکارهای تعاونی و خوشه‌ای، ایجاد کرسی‌های کارآفرینی در دانشگاه‌ها، سامان‌دهی مشاغل خرد و خانگی، شناسایی ایده‌های جدید کارآفرینی و تلاش برای تجاری‌سازی آنها از جمله برنامه‌های حوزه اشتغال استان در سال جدید است.

 

ج) اظهارات دکتر عبدالرضا واعظی، رئیس پارک علم و فناوری آذربایجان شرقی

تعداد شرکت‌های فنّـاور و دانش‌بنیان مستقر در پارک علم و فناوری استان از ۱۱۲ شرکت در سال ۱۳۹۴ به ۴۱۶ شرکت در سال۱۴۰۰ رسیده که تاکنون برای 3 هزار و ۹۲۶ نفر شغل ایجاد کرده است. با وجود فضای کرونایی کشور و با وجود کمبود بودجه، میزان حمایت مستقیم مالی از واحدهای فنّاور در سال ۱۴۰۰ با افزایش ۲۶ درصدی نسبت به سال ۱۳۹۹ مواجه بود و در سال ۱۴۰۰ گردش مالی شرکت‌های دانش‌بنیان استان یک هزار و ۷۴۰ میلیارد ریال و میزان صادرات آن‌ها به ۲.۵ میلیون دلار افزایش ‌یافت. در سال 1401 طبق استعلام از مجلس و سازمان برنامه ‌و بودجه، اعتبارات پارک بالغ‌بر ۷۵۸ میلیارد ریال خواهد بود که ۴۸۰ میلیارد ریال مربوط به بخش بودجه عمرانی و مبلغ ۲۷۵ میلیارد ریال مربوط به اعتبارات هزینه‌ای است. در سه سال گذشته مراکز رشد و نوآوری وابسته به پارک علم و فناوری آذربایجان شرقی در مرکز استان و شهرستان‌ها از 7 مرکز به ۲۰ مرکز افزایش یافته و به لحاظ گستردگی مراکز رشد در سطح استان، رتبه اول کشور بعد از تهران را داشته و برای تجهیز مراکز رشد بالغ‌بر ۲۴ میلیارد ریال هزینه شده است.

2- حوزه‌های فعالیت و برنامه پیش‌روی شرکت‌های دانش‌بنیان استان

شرکت‌های فنّـاور مستقر در مراکز رشد و نوآوری در زمینه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات، برق و الکترونیک، مکانیک و مکاترونیک، شیمی و صنایع پلیمری، مواد، تجهیزات پزشکی، کشاورزی، بیوتکنولوژی و صنایع غذایی، فناوری نانو فعالیت می‌کنند و با راه‌اندازی این مراکز در سطح استان فرآیند تمرکززدایی از مرکز استان و توسعه حمایت‌ها و خدمات پارک به شرکت‌های فناور شهرستان‌ها انجام شده و اکوسیستم فنّاوری و نوآوری در سطح آذربایجان شرقی روزبه‌روز در حال گسترش است. برنامه‌های عمده پارک علم و فنّاوری استان، در سال جاری به‌منظور توسعه اکوسیستم فناوری و نوآوری در استان، ایجاد دفتر تعاملات علم و فنّاوری در شانگهای چین، واگذاری اراضی به شرکت‌های فنّـاور و دانش‌بنیان برای ایجاد کارخانه و خط تولید انبوه، اجرای طرح‌های ملی فرصت فناورانه و مهر فنّـاوری، ایجاد خانه‌های خلاق و نوآوری تبریز و هریس، گسترش همکاری‌های بین‌المللی با کشورهای همسایه، ایجاد دو ناحیه نوآوری در تبریز، طراحی و ساخت اولین خودروی دانش‌بنیان کشور، راه‌اندازی مرکز نوآوری هوش مصنوعی و ایجاد مرکز رشد و نوآوری در شهرستان‌های کلیبر و بستان‌آباد است.

در بودجه سال ۱۴۰۱ حمایت از علم و فناوری بیش از پیش لحاظ شده و تشکیل صندوق فناوری، حمایت ویژه از پارک‌های فنّاوری، تقویت منابع اعتباری مرجعیت علمی، دادن جایزه تا ۲۵ درصد معادل تحقیقاتی که برای بخش خصوصی انجام می‌شود، ردیف درآمد هزینه برای اعاده مالیات بر ارزش افزوده برای شرکت‌های مستقر و انتشار ۲ هزار میلیارد تومان اوراق مالی برای حمایت ویژه از دانشگاه‌ها از جمله حمایت‌هایی است که در بودجه سال جاری لحاظ شده است. ایجاد زیست‌بوم فناوری و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، از اولویت‌های اصلی مدیریت ارشد آذربایجان شرقی در دولت سیزدهم است که بر حرکت قاطع به سمت اقتصاد دانش‌بنیان برای اصلاح رشد اقتصادی و ایجاد ارزش افزوده، رونق تولید و افزایش درآمد ملی با حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و تلاش برای تبدیل ایده‌های فناورانه و نوآورانه به محصول تاکید دارد.

 شایان ذکر این که گردش مالی سالانه شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان آذربایجان شرقی از ۱.۵ میلیارد تومان در سال ۱۳۸۹ به حدود ۴۰۰ میلیارد تومان در سال جاری رسیده که بیانگر کاربردی و تولیدمحور شدن تلاش‌های صورت گرفته در این حوزه راهبردی در طول سال‌های اخیر است. در حال حاضر اقدام دولت سیزدهم در تصویب اعتبار ۵۰۰ میلیارد تومانی برای توسعه شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان آذربایجان شرقی، زمینه‌ساز جهش در این حوزه راهبردی شده است که در صورت بهره‌برداری درست می‌تواند علاوه بر تکمیل زنجیره توسعه این خطه در بخش تولید و صنعت، بسترساز ظهور و رشد استعدادهای نهفته دیگری باشد.

 

3- امضای تفاهم‌نامه میان پارک علم و فناوری آذربایجان شرقی و سازمان همکاری شانگهای

تفاهم‌نامه همکاری مشترک بین دفتر تعاملات علم و فنّـاوری ایران در پارک علم و فنّاوری آذربایجان شرقی و شهرک همکاری‌های اقتصادی و تجاری سازمان همکاری شانگهای چین توسط نمایندگان طرفین در دوّم تیر ماه امضا شد. بر اساس این تفاهم‌نامه دفتر تعاملات علم و فناوری ایران و شهرک همکاری‌های اقتصادی و تجاری سازمان همکاری شانگهای چین در شهر چینگ‌دائو فعالیت خود را آغاز کرده و فعالیت‌های فناورانه و تجاری میان شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان ایرانی و کشورهای عضو پیمان شانگهای چین گسترش خواهد یافت.

در این سند همکاری، طرفین توافق کردند شهرک همکاری شانگهای در فاز اول، فضایی به وسعت یک هزار و ۲۵۰ مترمربع در محل این شهرک واقع در شهر چینگ‌دائو در استان شاندونگ، برای استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی در اختیار پارک آذربایجان شرقی قرار دهد و تا پایان سال میلادی جاری نیز یک ساختمان چهار طبقه برای این منظور اختصاص یابد. ژانگ، شهردار چینگ دائو در آیین امضای تفاهم‌نامه مشترک بین پارک علم و فناوری آذربایجان شرقی و شهرک همکاری شانگهای چین و هفت قرارداد بزرگ با کشورهای عضو و سومین اجلاس سران شرکت‌های چندملیتی، سمینار تجارت و سرمایه‌گذاری کشورهای عضو گفت: چینگ‌دائو شهر اصلی کریدور اقتصادی و پلی بین‌قاره‌ای و نقطه اتکای استراتژیک همکاری‌های دریایی است. دولت مرکزی چین به چینگدائو مأموریت بزرگی داده تا بستر جدیدی برای همکاری بین‌المللی در امتداد «ابتکار کمربند و جاده» ایجاد کند که پارک علم و فناوری استان آن را به‌ عنوان یک انتخاب راهبردی برای توسعه شهری در نظر گرفته و فعّالانه برای توسعه شهرک همکاری‌های اقتصادی و تجاری سازمان همکاری شانگهای تلاش می‌کند.
دفتر تعاملات علم و فناوری ایران و شهرک همکاری‌های اقتصادی و تجاری سازمان همکاری شانگهای چین خرداد ماه سال جاری توسط معاون فناوری و نوآوری وزارت علوم و قائم‌مقام وزیر در امور بین‌الملل و رئیس مرکز همکاری‌های علمی‌بین‌المللی وزارت علوم در پارک علم و فناوری آذربایجان شرقی افتتاح شد و پارک علم و فنّاوری آذربایجان شرقی به‌عنوان‌هاب ارتباطی همه پارک‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان کشور به نمایندگی از وزارت علوم و تحقیقات و فناوری برای ارتباط با شهرک همکاری‌های اقتصادی و تجاری سازمان همکاری شانگهای چین فعالیت خواهد کرد. شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در این دفتر می‌توانند ضمن ارتباط با شرکت‌های چینی با دیگر شرکت‌های دانش‌بنیان عضو سازمان همکاری‌های شانگهای نیز ارتباط فناورانه و تجاری داشته باشند.

4- افتتاح مرکز شتاب‌دهی ساخت داخل در تبریز

در اواخر فروردین 1400 شتاب‌دهنده ساخت داخل در پارک علم و فناوری آذربایجان شرقی در تبریز افتتاح شد تا ایده‌های حوزه‌های مکانیک، ساخت و تولید، بومی‌سازی و مهندسی معکوس محصولات وارداتی در استان با شتاب بیشتری تجاری سازی شود. این شتاب‌دهنده به تیم‌های متقاضی ایجاد کسب‌وکارهای نوپا در حوزه ساخت و تولید، خدمات شتاب‌دهی توسعه کارآفرینی ارائه می‌کند. ایجاد فضایی جذاب برای جوانان برای برگزاری مسابقات، دورهمی‌های کارآفرینی و نشست‌های تخصصی، کلاس‌ها و کارگاه‌های استارتاپی برای توسعه کسب‌وکارهای فناورمحور، از دیگر اهداف این مجموعه است. این شتاب‌دهنده ساخت داخل، سومین شتاب دهنده مستقر در پارک علم و فناوری آذربایجان شرقی است و خدمات استقرار، مشاوره، مانیتورینگ را به تیم‌های پذیرش شده در دوره شتابدهی ارائه می‌کند.

 

 5- جمع‌بندی: دستاوردهای فنّـاوران آذربایجان شرقی

طراحی و ساخت دستگاه تراش دیسک ترمز خودرو برای اولین بار در کشور، بومی‌سازی و تولید کیت‌های تشخیص سرطان‌ها و طراحی و ساخت دستگاه‌های‌هاور مورد استفاده در صنایع پتروشیمی از جمله عناوین اختراعات و ابداعات فنّاوران آذربایجان شرقی در این مدت است. فناوران استان هم‌چنین طراحی و ساخت دستگاه الکتروگونیا متر دیجیتال برای کاهش دامنه حرکتی گردن، طراحی ساخت دستگاه ترمیم حرارتی آسفالت و سیستم خنک‌کننده هوای چرخشی را در کارنامه خود دارند. تولید گاز بی‌بو، بومی‌سازی ۱۴۰ قطعه تحریمی، تولید کفش های نانو باکتریایی، بومی‌سازی دستگاه تنفس مصنوعی، داخلی‌سازی رزین‌های دارویی، ساخت سامانه تصفیه آب خاکستری، ساخت پمپ‌های آبی دو مکشه و تولید پمپ‌های نفتی از دیگر دستاوردهای فعالان عرصه دانش‌بنیان و فناور آذربایجان شرقی در یک دو سال اخیر محسوب می‌شود.

ارزش سالانه طرح و تولیدات فعالان دانش‌بنیان و فنّـاور آذربایجان شرقی که بیشتر در صرفه‌جویی در خروج ارز از کشور نمود می‌یابد، بیش از ۱۰ میلیون دلار است، ضمن این‌که تولیدات تنها یک شرکت در صورت رفع تحریم‌های ضدایرانی می‌تواند بیشتر از این رقم برای کشورمان ارزآوری داشته باشد. اسفند ماه دو سال قبل بود که دکتر پورمحمدی، استاندار آذربایجان شرقی وقت از راه‌اندازی فاز نخست کارخانه نوآوری تبریز با مشارکت شهرداری خبر داد و بر پیگیری‌های لازم برای جذب اعتبار و مسائل حقوقی این پروژه از سوی منطقه ویژه علم و فناوری ربع رشیدی تاکید کرد؛ به‌طوری‌که مقرر گردیده فاز نخست کارخانه نوآوری تبریز در فضایی به وسعت یک هزار مترمربع با مشارکت شهرداری احداث شود.