تاثیر بحران روسیه و اوکراین بر اقتصاد ویتنام

ویتنام شریک تجاری مهمی‌برای کشورهای روسیه و اوکراین به عنوان شریک سنتی دیرینه در منطقه اورآسیا محسوب می‌شود. از نظر مبادلات تجاری با ویتنام، روسیه در رتبه اول و اوکراین در رتبه ششم در میان کشورهای اورآسیا قرار دارند. از طرف دیگر، ویتنام بزرگترین شریک تجاری روسیه در منطقه آسه آن و پنجمین شریک تجاری برتر در جامعه اقتصادی آسیا و پاسفیک (APEC) است.

صندوق بین المللی پول، بانک جهانی و نهاد­های مختلف درباره تاثیرات منفی ناشی از درگیری روسیه و اوکراین بر اقتصاد جهانی هشدار داده­ و در یک بیانیه مشترک اعلام نمودند که اقتصاد جهانی اثرات این بحران را از طریق کند شدن رشد، اختلال در تجارت و افزایش تورم تجربه خواهد کرد و فقیرترین اقشار در جامعه آسیب خواهند دید. اثرات این بحران اعم از کاهش منابع عرضه انرژی و غذا و افزایش بهای کالاها و... بسیار شدید و گسترده خواهد بود و می‌تواند بهبود روند احیای اقتصاد جهانی را مختل سازد.

ویتنام یک کشور صادرکننده در جهان و نیز شریک تجاری مهمی‌ برای کشورهای روسیه و اوکراین در منطقه اورآسیا محسوب می‌شود. از نظر مبادلات تجاری با ویتنام، روسیه در رتبه اول و اوکراین در رتبه ششم در میان کشورهای اورآسیا قرار دارند.

گردش مالی تجارت میان ویتنام با روسیه و اوکراین در سال 2021 به حدود 7.8 میلیارد دلار رسیده که حدود 1.2 درصد حجم کل تجارت ویتنام در این سال را تشکیل داده است. صادرات ویتنام به روسیه به رقم 4.9 میلیارد دلار و واردات به رقم 2.2 میلیارد دلار رسیده که نسبت به سال قبل به ترتیب حدود 21 و 38 درصد افزایش یافته است. مازاد تجاری ویتنام با روسیه حدود 2.64 میلیارد دلار است[1]. از طرف دیگر، ویتنام بزرگترین شریک تجاری روسیه در منطقه آسه­ آن و پنجمین شریک تجاری برتر در جامعه اقتصادی آسیا و پاسفیک (APEC) است.

تلفن­، کامپیوتر، لوازم الکترونیکی و محصولات نساجی عمده ترین صادرات ویتنام به روسیه است. این سه قلم کالا حدود 57 درصد حجم صادرات ویتنام به روسیه را تشکیل می دهد. همچنین صادرات محصولات کشاورزی و آبزیان از ویتنام به روسیه نیز حدود 16 درصد حجم کل صادرات ویتنام به این کشور را تشکیل می دهد. کودشیمیایی، زغال سنگ، فولاد و محصولات کشاورزی کالاهای عمده ورداتی ویتنام از روسیه است.

قبل از حمله روسیه به اوکراین، تجارت ویتنام با این کشور نیز رو به افزایش بود. حجم تجارت دوجانبه ویتنام و اوکراین در سال 2021، به حدود 720 میلیون دلار رسیده که نسبت به سال قبل حدود 50 درصد رشد داشته است. کسری تراز تجاری ویتنام با اوکراین حدود 50 میلیون دلار می‌باشد.

 سهم روسیه و اوکراین در ساختار صادراتی ویتنام در سال 2021

برخی از اقتصاددانان ویتنامی‌با ذکر آمار تجارت میان این کشور با روسیه و اوکراین متعقدند که بحران روسیه و اوکراین آسیب­های جدی را به اقتصاد این کشور وارد نخواهد کرد و  شرکت­های ویتنامی می‌توانند بازارهای جایگزین برای این دو کشور بیابند.

اما برخی دیگر باور دارند که اگر اقلام معامله ­ای دو طرف مورد بررسی دقیقتر قرار گیرد، پیامدهای ناشی از این بحران آشکارتر می‌شود. اقتصاد ویتنام بسیار باز است و درجه باز بودن آن به 200 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور رسیده است[2]. به نظر آنها، تاثیرات بحران روسیه و اوکراین بر اقتصاد ویتنام عمدتاً حول محورهای اختلال در تجارت، کمبود مواد اولیه برای تولید، اختلال در لجستیک، حمل و نقل، افزایش تورم، اختلال در تامین انرژی و کند شدن پیشرفت احیای بخش گردشگری می چرخد.

اختلال در تجارت و کمبود مواد اولیه برای بخش تولید

شرکت­هایی که مستقیماً با روسیه و اوکراین تجارت می‌کردند، بلافاصله از این بحران متاثر خواهند شد. آنها نگران افزایش هزینه لجستیک و مشکلات مربوط به حواله پول ناشی از حذف شدن بانک­های روسیه از سیستم SWIFT هستند.

کامپیوترها، لوازم الکترونیکی، منسوجات و محصولات کشاورزی و آبزیان سه گروه کالایی هستند که بیشترین آسیب را خواهند دید زیرا بخش بزرگی از «سبد صادراتی» ویتنام به روسیه را تشکیل می دهند.

روسیه و اوکراین دو بازار بالقوه برای واردات تن ماهی منجمد از ویتنام هستند. طی ده سال گذشته (2021-2012) حجم صادرات تن ماهی منجمد به روسیه و اوکراین به ترتیب حدود 37 و 58 برابر شده است[3].

نمودار: صادرات ماهی تن منجمد ویتنام به روسیه و اوکراین در سال 2012 و 2021

بسیاری از محققان خاطرنشان کرده اند که علی رغم این که صادرات ویتنام به روسیه و اوکراین هنوز کم است اما با توجه به موافقتنامه تجارت آزاد امضا شده بین ویتنام و منطقه اورآسیا، صادرات ویتنام به این دو کشور نقش تسهیل کننده دارد. به این نحو که کالاهای ویتنامی از طریق  این دو کشور به راحتی وارد دیگر کشورهای اورآسیا می‌شود. بنابراین، بازارهای دیگر ویتنام در این منطقه نیز تحت تاثیر بحران قرار می‌گیرند. 

از سوی دیگر، اقلام وارداتی ویتنام از روسیه و اوکراین بسیار مهم و کلیدی برای بخش تولید این کشور می‌باشد.

ویتنام سالانه حدود 10 میلیون تن کود آلی و شیمیایی مصرف می‌کند که از این میان، حدود 7.8 میلیون تن کود شیمیایی می‌باشد. برای تامین تقاضای داخلی، این کشور مجبور است هر سال از 2.7 الی 3.5 میلیون تن کودشیمایی وارد نماید که بیشتر آن، کود پتاس، ان پی کی (NPK)، دی ای پی (DAP) و سولفات آمونیوم است. کود­های پتاس و سولفات آمونیوم صد درصد وارداتی می‌باشد[4].

در سال 2021، واردات کودهای شیمیایی ویتنام از روسیه حدود 320 هزار تن  به ارزش 124 میلیون دلار بوده که از لحاظ حجمی حدود 6.3 درصد و از لحاظ ارزشی حدود 7.7 درصد کل کود وارداتی ویتنام را به خود اختصاص داده است. در میان کودهای شیمیایی وارداتی از روسیه، کود پتاس حدود 185 هزار تن، کود NPK حدود 552 هزار تن و کود DAP حدود 14 هزار تن بوده است[5].

سهم کود پتاس وارداتی ویتنام از روسیه در سال2021

روسیه پس از چین و کشورهای جنوب و شرق آسیا، سومین تامین کننده برتر کودشیمیایی ویتنام در سال 2021 بوده است[6]. بنابراین، عدم تامین کودهای وارداتی از روسیه به ویتنام منجر به کمبود این نوع محصول در ویتنام می‌شود، به ویژه این که تمام منابع کود پتاس ویتنام به واردات بستگی دارد.

شایان ذکر است که کود NPK روسیه بسیار با درختان و آب و هوای ویتنام سازگار است. بنابراین، NPK روسیه همیشه مورد استقبال کشاورزان ویتنامی قرار می‌گیرد.

گزارش وزارت کشاورزی و توسعه روستایی ویتنام نشان می دهد که سالانه حدود 1 میلیون تن گندم روسیه و اوکراین وارد بازار ویتنام شده که 20 درصد حجم کل گندم وارداتی ویتنام را به خود اختصاص داده است. برای تولید غذای دام، ویتنام ذرت از روسیه و اوکراین وارد می‌کند. گویا حدود 6 درصد کل ذرت وارداتی ویتنام توسط این دو کشور تامین می‌شود[7]. بنابراین، عدم عرضه گندم و ذرت روسیه و اوکراین در ویتنام منجر به افزایش قیمت تمام شده غذای دام در ویتنام شده و آسیب­ها را به دامداران و کشاورزان این کشور وارد خواهد کرد.

روسیه و اوکراین، تامین کننده عمده مواد اولیه مانند نیکل، پالادیوم برای تولید تجهیزات الکترونیکی هستند و ویتنام یکی از تولید کنندگان بزرگ محصولات الکترونیکی در جهان است. بنابراین هر محدودیتی یا اختلالی در تامین این مواد می‌تواند زنجیره تولید محصولات الکترونیکی در ویتنام را مختل سازد.

ویتنام یکی از بزرگترین کشورهای تولید کننده محصولات چوبی در جهان محسوب می‌شود، اما صنعت فرآوری چوب این کشور به شدت به مواد چوبی وارداتی متکی است. در سال 2021، ویتنام حدود 55 میلیون دلار برای واردات چوب از روسیه هزینه کرد. این مبلغ بسیار کم بود ولی چوب وارد شده از روسیه به بازار ویتنام بسیار خاص است. 80 درصد چوب وارداتی ویتنام از این بازار چوب توس است[8]. از این رو، در آینده نزدیک، تولیدکنندگان ویتنام برای یافتن منابع جدید برای جایگزین چوب روسیه مجبور هستند با کشورهای اروپا، آمریکا و... رقابت کنند.

 روسیه و اوکراین تولیدکننده برتر روغن آفتابگردان در جهان نیز به شمار می آیند. درگیری آنها در ایام اخیر باعث افزایش شدید بهای این محصول در سراسر جهان شده ­است و این مسئله مستقیماً به صنعت فرآوری ماهی ویتنام بویژه صنعت تولید کنسرو تن ماهی آسیب می زند. اگر چه مقامات ویتنام آمار دقیق حجم واردات روغن آفتاب گردان از روسیه و اوکراین را اعلام نکرده ­اند اما مسلم است کمبود روغن آفتاب گردان روسیه و اوکراین برای ویتنام چالش ایجاد خواهد نمود.

اختلال در لجستیک و حمل و نقل

درگیری روسیه و اوکراین، بحران حمل و نقل و زنجیره تامین که جهان از زمان شیوع بیماری همه گیر کووید 19 با آن دست و پنجه نرم می‌کرد را تشدید کرده است. این مسئله موجب افزایش قیمت و زمان حمل و نقل دریایی می‌شود که به صورت مستقیم بر شرکت های واردات و صادرات ویتنام تاثیر منفی می‌گذارد.

اولین قطار باربری ویتنام که شهر دانانگ را به اروپا وصل می‌کرد که در ماه مارس سال جاری میلادی افتتاحیه شده بود، به حالت تعلیق درآمد. این قطار باری قبل از اتصال به خط راه آهن آسیا-اروپا از چین عبور می‌کرد.

از طرف دیگر، پس از بسته شدن آسمان اروپا به روی روسیه، روسیه دست به واکنش زد و آسمان خود را در برابر شرکت­های اروپایی، کانادایی و آمریکایی بست. به دنبال این اتفاقات، شرکت­های هواپیمائی ویتنام مجبور به تغییر مسیر و پرداخت هزینه­ های اضافی بیشتر هستند. تخمین زده شده است که شرکت ویتنام ایرلاین برای انجام پروازها به اروپا، در هر هفته­ باید حدود 70 الی 130 هزار دلار بیشتر بپردازد. پروازهای این شرکت به آمریکا حدود 20 الی 30 دقیقه طولانی­تر می‌شود. هزینه اضافی ویتنام ایرلاین برای انجام پروازها به آمریکا حدود 30 هزار دلار در هر هفته است.

معاون مدیرکل سازمان هواپیمایی ویتنام در یک گزارش خطاب به وزارت راه و ترابری ویتنام نیز به مشکلاتی ناشی از اقدامات ممنوعیت روسیه و کشورهای غربی پیرامون ناتوانی شرکت­های هواپیمای ویتنام در استفاده از فرودگاه­ها در خاک روسیه، صعود بهای سوخت جت بدلیل کمبود عرضه­ آن از روسیه و اوکراین منجر به افزایش هزینه­ ها برای شرکت­های هواپیمایی اشاره نمود [9].

خطر تورم

مناقشه روسیه و اوکراین یکی از عوامل عمده در صعود قیمت کالاها در سراسر جهان شمرده می‌شود. زیرا که سهم روسیه و اوکراین در تولید و صادرات برخی از محصولات از قبیل نفت و بنزین، گاز، گندم، آلومینیوم، نیکل و ذرت بسیار بزرگ است. بنابراین، اگر این بحران همچنان ادامه یابد، تورم جدی در سراسر جهان از جمله ویتنام صورت خواهد گرفت.

حقیقت این است که در چند ماه اخیر شاهد افزایش چشمگیر قیمت نفت و بنزین و گاز در بازار ویتنام بوده ­ایم. بهای نفت و بنزین در سه ماهه اول 2022 در مقایسه با مدت مشابه سال قبل حدود 40 الی 45 درصد افزایش یافته است[10]. قیمت گاز نیز حدود 21 درصد رشد داشته است.

نه تنها بهای نفت، بنزین و گاز  بلکه یک سری کالاهایی مانند محصولات غذایی، پنبه، غذای دام، کود شیمیایی و فولاد به شدت افزایش یافته است. رشد بهای این اقلام فشار زیادی را به هدفگذاری ویتنام در کنترل تورم ایجاد می‌کند.

در ایام اخیر شاهد رشد بیش از 20 درصدی قیمت گندم و کودهای شیمایی در ویتنام هستیم. گزارش روزنامه ویتنام پلاس نشان می دهد که قیمت کودهای شیمیایی وارداتی در این بازار در اوایل 2022 در مقایسه با مدت مشابه سال پیش از 80 الی 120 درصد افزایش یافته است[11]. قیمت فولاد وارداتی در 3 ماهه اول سال جاری میلادی نسبت به سال قبل حدود 44 درصد، غذای دام و مواد آن حدود 28 درصد رشد داشته است[12].

برخی از اقتصاددانان ارزیابی نموده ­اند که فشار تورم این کشور تحت تاثیر شدید تورم وارداتی و تورم ناشی از فشار هزینه قرار می‌گیرد. بحران روسیه و اوکراین باعث افزایش بهای برخی از مواد اولیه برای تولید داخلی ویتنام در سه ماهه اول 2022 می‌شود.

مقامات ویتنام در حال تلاش هستند تا منابع جایگزین برای روسیه و اوکراین جهت تثبیت بازار داخلی و پاسخگویی به تقاضای داخلی را پیدا کنند، ولی نمی‌توانند به زودی خلا ایجاد شده توسط دو کشور روسیه و اوکراین را پر کنند.

اختلال در تامین انرژی

تا پایان مارس 2022،  تعداد 151 پروژه روسیه با مجموع سرمایه گذاری 953.75 میلیون دلار در ویتنام در حال اجراء است. روسیه بیست و ششمین سرمایه گذار در ویتنام می‌باشد. سرمایه گذاری روسیه در ویتنام  بر حوزه­های نفت و گاز و برق متمرکز است که بحران روسیه و اوکراین بر این پروژه­ها تاثیر منفی خواهد داشت. گروه نفت و گاز ویتنام –پترو ویتنام (Petrovietnam) -  اخیراً هشدار داده است که جنگ روسیه و اوکراین فعالیت های اکتشاف نفت این شرکت را به خطر انداخته است زیراکه حوزه نفت و گاز ویتنام به ماشین آلات و تجهیزات روسیه شدیدا وابسته است.

در حال حاضر، یک و سوم نفت خام ویتنام توسط شرکت ویتسووپترو (Vietsopetro) که یک شرکت همکاری مشترک ویتنام و روسیه است و 51 درصد سرمایه  آن توسط پترو ویتنام و میزان باقی مانده سرمایه توسط شرکت زاروبژنفت (Zarubezhneft) روسیه تامین می‌شود. از این جهت، شاید پترو ویتنام به تجارت با شرکت­های تحریم شده توسط آمریکا متهم گردد[13]. علاوه بر این، براساس اظهارات نماینده گروه نفت و گاز ویتنام، فعالیت اکتشاف و استخراج این شرکت به دلیل وابستگی به ماشین­آلات و تجهیزات روسیه، چناچنه منابع تامینی جایگزین جدیدی پیدا نشود با موانع و مشکلات زیادی روبرو خواهد گردید[14].

نیروگاه برق حرارتی ویتنام لانگ فو 1 که توسط شرکت روسیه بنام  Power Machine راه اندازی شد اما بدلیل تحریم­های آمریکا علیه روسیه تاکنون به مدت 2 سال به تعویق افتاده است و تفاهم نامه پروژه نیروگاه باد وینه فانگ در قالب همکاری با روسیه و بلژیک در آوریل 2021 به امضا رسید اما تاکنون اجرایی نشده است.

ویتنام کشوری است که نفت خام خود را صادر و نفت از کشورهای مختلف برای پالایشگاه­هایش وارد می‌کند. تولیدات پالایشگاه­های ویتنام فقط می‌تواند 70 درصد تقاضای داخلی را  تامین کند، میزان باقی مانده باید از کشورهای خارجی خریداری شود.

در سال 2021، این کشور حدود 9.9 میلیون تن نفت خام به ارزش 9.9 میلیارد دلار، 7.1 میلیون تن بنزین به ارزش 4.2 میلیارد دلار و 2.1 میلیون تن گاز ال پی جی به ارزش 1.5 میلیارد دلار  را وارد کرد[15].  از اواخر 2021 تا کنون، پالایشگاه نی سون که یک سوم مجموع بنزین تولید شده در ویتنام را تامین می‌کند، به دلیل کمبود منابع، مجبور به کاهش ظرفیت شده است. در همین راستا، یک ماه پیش بازار ویتنام کمبود بنزین را تجربه کرده و شاهد تعطیل شدن شماری از پمپ­ بنزین­ ها بود[16]. در این شرایط، رخداد جنگ روسیه و اوکراین که باعث افزایش شدید قیمت نفت خام در جهان شد می‌تواند به مشکلات ویتنام در تامین منابع مورد نیاز خود بیافزاید.

گزارش شرکت برق ویتنام نشان می دهد که برق حرارتی حدود 52 درصد مجموع برق تولید شده توسط نیروگاه ­ها در این کشور را تشکیل داده است. از این جهت، ویتنام به حجم زیادی از زغال سنگ­ برای نیروگاه‌های حرارتی خود نیاز دارد.

منبع: گزارش برق ویتنام در نیمه اول 2021 - وزارت صنعت و تجارت ویتنام[17]

در تاریخ 30 مارس، 6 روز بعد از آغاز درگیری روسیه با اوکراین، گروه برق ویتنام EVN درباره احتمال کمبود برق در ویتنام بدلیل کمبود زغال سنگ در این بازار هشدار داد. تا پایان مارس، این شرکت تنها 4.49 میلیون تن زغال سنگ از 5.85 میلیون تن زغال سنگ برای نیروگاه­ها حرارتی تامین کرد. با توجه به شیب نزولی ظرفیت تولید زغال سنگ در داخل کشور، ویتنام در سال­های اخیر، دست به وارد این نوع «طلای سیاه» زده ­است. در سال 2021، این کشور حدود 36.3 میلیون تن زغال سنگ وارد کرد که از این میان، 3.6 میلیون تن از روسیه برابر با 10 درصد مجموع زغال سنگ وارداتی این کشور بود[18].  روسیه پس از استرالیا و اندونزی سومین تامین کننده بزرگ زغال سنگ برای ویتنام است. بنابراین، تداوم تنش­های روسیه و اوکراین تاثیرات بخش انرژی ویتنام اجتناب ناپدیر را به همراه دارد.

کند شدن پیشرفت احیای بخش گردشگری

در سال 2019، قبل از شیوع ویروس کرونا در سراسر جهان، ویتنام از حدود 4.5 میلیون مسافر روسیه استقبال نمود. مسافران روسی حدود 25 درصد مجموع مسافران خارجی در ویتنام را تشکیل می دهند. متوسط هزینه هر مسافر روسی در ویتنام حدود 1600 دلار بود. این هزینه بالاتر از میانگین هزینه­ ای است که مسافران کشورهای دیگر در ویتنام هزینه می‌کنند.

در حال حاضر، ارزش واحد پول ملی روسیه کاهش یافته است، تورم بالا، اقتصاد این کشور را با بحران جدی مواجه کرده است. علاوه بر این شرکت های روسیه هم نمی‌توانند مردم خود را برای مسافرت جابه­ جا کنند. تخمین زده شده است که بدون حضور مسافران روسیه در ویتنام، این کشور حدود 7 میلیارد دلار را از دست خواهد داد. قابل ذکر است که درآمد بخش گردشگری ویتنام در سال 2019 حدود 32.8 میلیار دلار بوده است که از این میان، درآمد از مسافران خارجی حدود 18.3 میلیارد دلار بود[19]. در سال 2019 و قبل از همه گیری کووید 19، ویتنام از 646،524 مسافر روسی استقبال کرد. ارقام مذکور نشان می دهد که بدون حضور مسافران روسیه، بخش گردشگری ویتنام چه میزان آسیب می‌بیند[20].

[1].https://vietnambiz.vn/thuong-mai-giua-viet-nam-voi-nga-va-ukraine-chiem-12-kim-ngach-xuat-nhap-khau-nam-2021-20220224155840791.htm

[2].https://www.vietnamplus.vn/15-nam-gia-nhap-wto-viet-nam-khang-dinh-vi-the-tren-dai-lo-hoi-nhap/752537.vnp

[3]https://danviet.vn/gia-mot-loai-dau-ukraine-co-nhieu-tang-cao-nhat-moi-thoi-dai-nganh-che-bien-mot-loai-ca-cua-viet-nam-bi-anh-huong-20220319101109356.htm

[4]https://www.vietnamplus.vn/ung-pho-thieu-hut-nguon-cung-phan-bon-do-cang-thang-ngaukraine/777133.vnp

[5]https://dangcongsan.vn/kinh-te/nguon-cung-va-gia-phan-bon-trong-nuoc-chiu-anh-huong-tu-xung-dot-nga-ukraine-605534.html

[6]https://vn.sputniknews.com/20220402/viet-nam-nhap-luong-khong-lo-phan-bon-cua-nga-trung-quoc-va-ban-manh-sang-campuchia-14511180.html

[7]https://thesaigontimes.vn/nhap-khau-tu-nga-tuy-nho-nhung-lai-la-moi-lo-lon/#:~:text=Vi%E1%BB%87t%20Nam%20c%C3%B2n%20nh%E1%BA%ADp%20nhi%E1%BB%81u,Nam%2055%20tri%E1%BB%87u%20%C4%91%C3%B4%20la.

[8]https://vneconomy.vn/cuoc-chien-nga-ukraine-day-nganh-go-viet-nam-vao-nguy-co-thieu-nguyen-lieu.htm#:~:text=N%C4%83m%202021%20kim%20ng%E1%BA%A1ch%20nh%E1%BA%ADp,v%C3%A0o%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20t%E1%BB%AB%20Nga.

[9].https://vov.vn/xa-hoi/hang-khong-viet-phat-sinh-chi-phi-khung-do-anh-huong-xung-dot-nga-ukraine-post933017.vov

[10]https://vnexpress.net/gia-xang-tang-bao-mon-nguoi-dan-doanh-nghiep-4434793.html

[11]https://en.vietnamplus.vn/vietnamese-export-import-affected-by-russiaukraine-conflict-experts/222850.vnp

[12]https://baochinhphu.vn/khung-hoang-nga-ukraine-he-luy-co-hoi-va-huong-di-cho-kinh-te-viet-nam-102220403172506087.htm

[13]https://diendandoanhnghiep.vn/chien-su-nga-ukraine-tac-dong-tieu-cuc-den-nganh-dau-khi-viet-nam-221329.html

[14] . https://www.rfi.fr/vi/t%E1%BA%A1p-ch%C3%AD/t%E1%BA%A1p-ch%C3%AD-vi%E1%BB%87t-nam/20220328-chi%E1%BA%BFn-tranh-ukraina-l%C3%A0m-t%C4%83ng-gi%C3%A1-ph%C3%A2n-b%C3%B3n-g%C3%A2y-kh%C3%B3-kh%C4%83n-cho-n%C3%B4ng-d%C3%A2n-vi%E1%BB%87t-nam

[15]. گزارش وضعیت اقتصادی و اجتماعی ویتنام 2021، اداره کل آمار ویتنام

[16]https://tuoitre.vn/thieu-xang-bo-cong-thuong-noi-gi-20220215222933678.htm

[17]https://moit.gov.vn/phat-trien-ben-vung/nang-luong-tai-tao-chiem-ty-trong-11-4-trong-6-thang-dau-nam.html

[18] . اداره کل آمار ویتنام

[19]https://dangcongsan.vn/kinh-te/du-lich-viet-nam-no-luc-chuyen-minh-chu-dong-thich-ung-trong-tinh-hinh-moi-584986.html#:~:text=V%E1%BB%81%20t%E1%BB%95ng%20thu%20t%E1%BB%AB%20kh%C3%A1ch,14%2C5%20t%E1%BB%B7%20USD).

[20].https://vietnamtourism.gov.vn/index.php/items/37882#:~:text=%2D%20C%C3%B9ng%20v%E1%BB%9Bi%20k%E1%BA%BFt%20qu%E1%BA%A3%20t%C3%ADch,5%25%20so%20v%E1%BB%9Bi%20n%C4%83m%202018.