رشد صنعت بیودیزل در برزیل

ظرفیت تولید بیودیزل (سوخت زیستی پاک حاصل از چربی گیاهی و حیوانی) برزیل در سالهای اخیر رشد قابل توجهی داشته و این کشور با 6.4 میلیارد لیتر به دومین تولید کننده بیودیزل دنیا تبدیل شده است. ترکیب بیودیزل با گازوئیل به میزان 13 درصد در این کشور الزامی است. رشد تولید بیودیزل موجب افزایش مصرف متانول (ماده اولیه مورد نیاز برای بیودیزل) شده و میزان مصرف این محصول پتروشیمی در سال 2021 به 1.4 میلیون تن رسید که با توجه به نبود تولید داخلی در برزیل تماماً از طریق واردات تامین گردید. کشورهای شیلی، ترینیداد و توباگو، ونزوئلا، آمریکا و آذربایجان صادر کننده اصلی متانول به برزیل در سال 2021 بودند. با توجه به چشم انداز رشد صنعت بیودیزل در برزیل، بازار متانول این کشور می‌تواند بازار جذابی برای صادرات متانول ایران باشد.

جایگاه برزیل در دنیا در تولید محصولات شیمیایی برزیل نزول پیدا کرده است ولی این کشور در تولید بیودیزل پیشرفت قابل توجهی داشته و به دومین تولید کننده بیودیزل دنیا تبدیل شده است. تولید بیودیزل  برزیل را به یک مصرف کننده مهم متانول (یکی از مواد اولیه مورد نیاز در صنعت تولید بیودیزل) تبدیل نموده است. در ادامه ضمن معرفی مختصر صنعت بیودیزل برزیل و عملکرد آن؛ به فرصت های صادراتی متانول به این کشور پرداخته می‌شود.

بیودیزل چیست؟

بیودیزل نوعی سوخت زیستی است که از زیست توده[1] با منشاء گیاهی یا حیوانی استحصال می‌شود. این سوخت به دلیل ماهیت طبیعی آن یک سوخت کاملاً پاک و تجدید پذیر به شمار می رود و هدف از تولید آن جایگزینی با سوخت گازوئیل در خودروها دیزلی (اتوبوس و کامیون) می‌باشد. استفاده از بیودیزل منافع مهم اقتصادی و زیست محیطی زیادی به همراه دارد. هدف از استفاده از بیودیزل کاهش انتشار کربن است که به کاهش گرمایش جهانی منجر می‌شود زیرا تقریباً هیچ گوگردی در ترکیب خود ندارد و باعث کاهش آلودگی تولیدی توسط موتورهای دیزلی می‌شود. بیودیزل در مقایسه با گازوئیل روان کنندگی بیشتری دارد وفرسودگی موتور راکاهش می دهد. منابع تولید بیودیزل قابل تجدید بوده و می­توان به راحتی تولیدکرد. مزیت دیگرافزایش تحرک اجتماعی و افزایش درآمدهای خانوار تولید کنندگان کشاورزی می‌شود.

صنعت بیودیزل برزیل

برزیل از بزرگترین تولید کنندگان و بازارهای مصرف سوخت های زیستی (اتانول نیشکر و بیودیزل) دنیا است. آمریکا با تولید 8 میلیارد لیتر بزرگترین تولید کننده بیودیزل دنیاست و برزیل با 6.4 میلیارد لیتر (براساس گزارش سال 2021 آژانس ملی نفت برزیل) در جایگاه دومین تولید کننده بزرگ قرار دارد. این کشور تمام امکانات تبدیل شدن به بزرگترین تولید کننده بیودیزل دنیا را دارد و تولید فعلی با استفاده از 60 درصد ظرفیت نصب شده حاصل شده است و در صورتی که از تمام ظرفیت تولیدی بیودیزل به کار گرفته شود، تولید این کشور می‌تواند به 10 میلیارد لیتر رسد.

برزیل به دلیل برخورداری از اقیلم مناسب و تولید قابل توجه محصولات استوایی (ماده اول بیودیزل) ظرفیت بسیار زیادی برای تولید بیودیزل دارد. برنامه تولید و مصرف بیودیزل برزیل جنبه‌های زیست محیطی، ایجاد کننده تحرک اجتماعی[2]، تضمین قیمت های رقابتی و با کیفیت مد نظر دارد. ابتکار تولید بیودیزل با تشکیل کمیسیون اجرایی بین وزارتی بیودیزل در سال 2003 کلید زده شد و دولت از سال 2004 این برنامه را با هدف معرفی آن به ماتریس انرژی برزیل و با تمرکز بر سیاست های توسعه منطقه ای شروع نمود. ترکیب بیودیزل با گازوئیل به میزان 2 درصد با گازوئیل به صورت داوطلبانه از سال 2005  اجرایی و از سال 2008 ترکیب آن با گازوئیل الزامی‌شد. درصد الزامی ترکیب بیودیزل با گازوئیل به تدریج افزایش یافته و به 6 درصد در سال 2010 و 13 درصد در سال 2021 افزایش یافت.[3] براساس برنامه وزارت معادن و انرژی برزیل سهم بیودیزل در گازوئیل تا سال 2023 به 15 درصد خواهد رسید. پیش بینی می­شود که تولید بیودیزل به 10 میلیارد لیتر در سال افزایش یابد.

روش تولید بیودیزل

بیودیزل بیشتر از روغن سویا، روغن بادام زمینی،روغن کرچک، روغن ذرت، روغن آفتابگردان و روغن پالم (نخل) گرفته می‌شود. چربیهای بلااستفاده حیوانی و روغن سوخته ( که بعنوان ” شبه گریس“ شناخته می‌شوند) نیز منابع و ذخایر خوبی برای تولید این محصول هستند.در تهیه بیودیزل روغن‌های گیاهی می‌توانند برای تولید ترکیبات شیمیائی- که استر خوانده می‌شوند- با یک الکل (معمولاً متانول) ترکیب شوند. زمانیکه این استرها به منظور سوخت مورد استفاده قرار میگیرند، بیودیزل خوانده می ‌شوند. گلیسیرین (که در داروسازی و تولید لوازم آرایش نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد) به عنوان یک محصول جانبی بیودیزل تولید می‌شود.

پالم اولین منبع تولید بیودیزل در دنیا است و سویا و کانولا در رده‌های بعدی قرار دارند، بیش از 70 درصد بیودیزل تولیدی برزیل مشتق از دانه سویا است. علیرغم اینکه میزان روغن سویای استحصال شده از دانه سویا نسبت به وزن  محصول کمتر است ولی برخورداری از مزایایی همچون نرخ سریع بازگشت سرمایه و تولید کنجاله سویا باعث توجه بیشتر به استفاده از دانه سویا در برزیل برای تولید بیودیزل شده است.

 چربی گاو با سهم 20 درصدی دومین مبنع مورد استفاده برای تولید بیودیزل در برزیل می‌باشد که این امر به دلیل میزان بالای تولید گوشت گوساله محقق شده است. پالم سومین منبع برای تولید بیودیزل می‌باشد که باتوجه به  رشد ادامه دار کشت درخت پالم طی سالهای اخیر سهم آن در تولید بیودیزل در سالهای آتی افزایش خواهدیافت. برنامه تولید پایدار روغن پالم[4] یکی از برنامه‌های تشویقی دولت برای تولید نهاده‌های اولیه تولید بیودیزل است که در چارچوب آن کشت درخت پالم تشویق می‌شود. میزان روغن تولید شده از پالم برای بیودیزل بسیار بیشتر از سویا می‌باشد و از لحاظ اقتصادی نیز به صرفه تر می­باشد. مزیت درخت پالم این است که در جاهایی که تحت تصرف انسانها است و فعالیت های مختلف در آن انجام می‌شود، قابل کشت است. این برنامه نتیجه مثبت خود را نشان داده و برزیل که زمانی وارد کننده روغن پالم بود با برنامه‌های اجرای شده توسط امبراپا به تولیدکننده روغن پالم تبدیل شده است. دیگر دانه‌های روغنی (کتان، کرچک و آفتابگردان) که در برنامه ملی بیودیزل قرار دارند هنوز سهم کوچکی در ماده اولیه تولید بیودیزل دارند. مواد اولیه بیودیزل تولیدی در مناطق جغرافیایی مختلف متفاوت است. در شمال برزیل بیودیزل بیشتر از روغن پالم و در منطقه جنوب، جنوب شرق و غرب میانه از سویا، دانه آفتابگردان و بادام زمینی و در منطقه شمال شرق از ماموا استحصال می­شود.

ظرفیت تولید بیودیزل

برزیل در قالب برنامه خود برای کاهش انتشارگازهای گلخانه ای در قالب پیمان پاریس به دنبال استفاده از منابع انرژی جایگزین به جای سوخت های زیستی می‌باشد. براساس گزارش سال 2021 آژانس ملی نفت برزیل (بر منبای آمار سال 2020) ظرفیت عددی تولید بیودیزل (B100) رقم 10.2 میلیون متر مکعب (28.400 متر مکعب در روز) می‌باشد. میزان تولید بیودیزل در سال 2020 به  6.4 میلیون تن بود. که رشد 9 درصدی نسبت به سال قبل آن داشت. این میزان تولیده 62.9 درصد از کل ظرفیت نصب شده را شامل می‌شود. میزان تولید بیودیزل در کمتر از یک دهه از 2.7 میلیون تن به 6.4 میلیون تن رسیده است.

51 کارخانه تولید بیودیزل در برزیل مشغول به تولید می‌باشد و از این بین تنها 10 کارخانه قابلیت کار با خط تولید متانول و اتانول دارند. براساس آمار آژانس نفت برزیل در سال 2021 تمام واحدهای تولید بیودیزل برزیل از متانول به عنوان ماده اولیه در خط تولید خود استفاده کرده اند و اتانول در خط تولید بیودیزل استفاده نشده است.   

تکامل تولید بیودیزل در برزیل (میلیون متر مکعب)

مناطق جنوب و غرب میانه برزیل مراکز اصلی تولید بیودیزل برزیل می‌باشد و 80 درصد تولید در این مناطق متمرکز است. مناطق شمال و شمال شرقی هرکدام سهم 9 درصدی تولید را در اختیار دارند. براساس گزارش سال 2021 آژانس نفت برزیل میزان تولید بیودیزل منطقه جنوب برزیل در سال 2020 به  2.7 میلیون تن رسید که معادل 42.6 درصد کل بیودیزل تولیدی را تشکیل می دهد. برحسب تقسیم بندی ایالتی نیز ریو گرانده دوسول با تولید 1.8 میلیون تن بیودیزل در سال بزرگترین تولید کننده این محصول و سهم 27 درصدی از تولید بیودیزل برزیل را در اختیار دارد. ایالت های ماتو گروسو با 1.2 میلیون تن در رده دومین ایالت بزرگ تولید کننده بیودیزل قرار دارد. دولت به دلایل لجستیکی  و هزینه­های حمل و نقل به دنبال متوازن کردن تولید در مناطق مختلف می‌باشد.

 تولید بیودیزل فرصتی برای صادرات متانول به آن کشور

متانول به عنوان ماده اولیه در تولید بیودیزل به کار می رود. برای تولید هر متر مکعب بیودیزل 115 لیتر متانول مورد نیاز است.[5] افزایش تولید بیودیزل باعث رشد صعودی مصرف متانول در این کشور شده  است. میزان مصرف متانول در سال 2008 رقم 557 هزار تن بود که به 1.4 میلیون تن در سال 2021 رسیده است. افزایش میزان مصرف برای متانول در حالی اتفاق می افتد که تولید متانول این کشور از دهه قبل روند کاهشی داشته از در سال 2017 میزان تولید آن به صفر رسیده است. برزیل در حال حاضر برزیل هیچ گونه متانولی تولید نمی‌کند و تمام متانولی مصرفی در بخش بیودیزل و دیگر صنایع مرتبط شیمیایی از طریق واردات تامین می‌شود. به دلیل محدود بودن دسترسی به گاز طبیعی و سرمایه گذاری خارجی و همچنین رقابت بین المللی چشم اندازی برای تولید متانول وجود ندارد.

میزان تولید، تقاضا و واردات متانول در برزیل (هزار تن)

گزارش مرکز تحقیقات انرژی برزیل نشان می دهد بین سالهای 2008 تا 2018 مصرف متانول برای تولید بیودیزل در برزیل رشد بالاتری نسبت به مصرف در دیگر صنایع تولید مواد شیمیایی داشته است. نرخ رشد سالانه مصرف متانول در برزیل 7.7 درصد است که این نرخ رشد برای صنعت بیودیزل 14.6 درصد و دیگر بخش های شیمایی 5.3 درصد بوده است. این موضوع تحت تاثیر دو عامل افزایش میزان مصرف گازوئیل و همچنین افزایش درصد اجباری ترکیب بیودیزل در گازوئیل حاصل شده است.

مقایسه نرخ رشد مصرف متانول در بخش بیودیزل و دیگر صنایع شیمایی(درصد)

میزان واردات متانول برزیل

از سال 2017 که میزان تولید بیودیزل برزیل به صفر رسید، تمام متانول مصرفی این کشور از طریق واردات تامین می‌شود. واردات متانول برزیل طی سالهای گذشته روند صعودی داشته است. میزان واردات این محصول در سال 2021 به رقم 1.4 میلیون تن به ارزش 558 میلیون دلار رسید. شیلی با 221 میلیون دلار صادرات اولین تامین کننده متانول برزیل است و کشورهای ترینیداد و توباگو، ونزوئلا، آرژانتین و آمریکا دیگر صادر کنندگان متانول به برزیل می‌باشد. در سال 2021 صادرات متانول از کشور آذربایجان به برزیل برای نخستین بار انجام گرفت. میزان صادرات در سال اول 4 هزار تن بود ولی پیش بینی می‌شود این رقم در سالهای آینده روند صعودی داشته باشد.  

از نظر تقسیم بندی زمانی بیشترین واردات متانول در سال 2021 از نظر حجمی در فاصله ماه‌های ژانویه تا آوریل (فصل برداشت سویا) انجام شده است. میزان واردات در ماه‌های پایانی سال نیز به پایین ترین رقم خود رسیده است که دلیل آن می‌تواند کاهش سویای موجود در بازار باشد. متوسط قیمت ثبت شده برای متانول در مبادی وارداتی برزیل در ماه ژانویه حدود 459 دلار بوده است که در ماه‌های مختلف با توجه به قیمت جهانی نوسان داشته است.

شرکت متانکس[6]، بزرگترین تولیدکننده متانول در جهان  با ظرفیت تولید 13.8 میلیون تن، بازیگر اصلی در تامین متانول برزیل است است. این شرکت چند ملیتی از واحدهای تولیدی خود در شیلی، ترینیداد و توباگو به برزیل متانول صادر می‌کند. شرکت میتسوبیشی[7] و شرکت اس اس سی[8] دیگر بازیگران مهم تولید متانول برزیل هستند. بندر پاراناگوا نیز مهمترین بندر واردات متانول برزیل است. 74 درصد واردات متانول برزیل در سال 2021 از طریق این بندر انجام شد. بندر سانتوس در ایالت سان پائولو با 230 هزار تن به ارزش 79 میلیون دلار دومین بندر مهم واردات متانول است. بندر آلف در شهر سالوادر ایالت باهیا با 34 میلیون دلار و بندر ریو گرانده ایالت ریو گرانده دو سول دیگر بنادر مهم واردات متانول هستند.   

بازار متانول برزیل

براساس آمار وزارت اقتصاد برزیل سهم واردات متانول از کل واردات این کشور در سال 2021 به رقم 0.25 درصد رسید که با این رقم برزیل در جایگاه اولین کشور از نظر سهم متانول از کل واردات قرار می‌گیرد. از سوی دیگر در بین بازارهای عمده متانول برزیل تنها کشوری است که روند مصرف متانول با شیب بالایی در حال افزایش است. در حالی که در سطح جهانی بازار متانول تقریباً به مرحله اشباع رسیده است، ولی در برزیل بازار متانول یک بازار رو به توسعه می‌باشد. متانول در برزیل به عنوان یک کالای اساسی به صورت ویژه در بین شرکت های شیمیایی و واحدهای تولید بیودیزل معامله می‌شود. این در حالی است که این کشور حتی یک لیتر متانول تولید نمی‌کند و تماماً به واردات آن متکی است.

 در سمت مقابل ایران نیز از کشورهایی است که ظرفیت تولید متانول با سرعت خوبی در حال افزایش است. ظرفیت اسمی‌تولید متانول حدود 14 میلیون تن می‌باشد و با ورود پتروشیمی‌های در دست احداث به بیش از ۲۳ میلیون تن در سال ۲۰۲۴ میلادی خواهد رسید. افزایش تولید متانول  ورود به بازارهای جدید را ضروری می سازد.  برزیل می‌تواند بازار بسیار جذابی برای متانول ایران باشد به ویژه با توجه به اینکه قیمت متانول تحویل در بنادر برزیل بیش از 100 دلار در هر تن از قیمت متانول در بنادر چین گرانتر می‌باشد.

 

منابع:

1- Agência Nacional do Petróleo, Gás Natural e Biocombustíveis, Anuário estatístico brasileiro do petróleo, gás natural e biocombustíveis: 2021,  https://www.gov.br/anp/pt-br/centrais-de-conteudo/publicacoes/anuario-estatistico/anuario-estatistico-2021 

2- Banco do Nordeste, Produção e uso de biocombustíveis no Brasil, https://www.bnb.gov.br/documents/80223/5014256/78_Biocombustiveis.pdf/e0dc0c8c-e995-16ec-d63c-d477f80e0131

3-  EPE (Empresa de Pesquisa Energética), Estudo de Caso na Indústria de Metanol, 2019. https://www.epe.gov.br/sites-pt/publicacoes-dados-abertos/publicacoes/Documents/EPE-DEA-IT-05-19%20-%20GN_Metanol%20(002).pdf

4- Ministeio da economia, Estatísticas do Comércio Exterior Brasileiro - Comex, http://comexstat.mdic.gov.br/pt  

 پاورقی

[1]. Biomass

[2] . 34 درصد موارد اولیه بیودیزل از تولید کنندگان خانوادگی خریداری می‌شود که 105 هزار خانوار  را  منتفع می سازد.

[3] . به دلیل  افزایش قیمت محصولات کشاورزی در دوره کرونا میزان الزامی ترکیب بیودیزل با گازوئیل به صورت موقت به 10 درصد کاهش یافته است.  

[4] Palm Oil Sustainable Production Program in Brazil (Propalma)

[5] . به ازای هر متر معکب گازوئیلی که در برزیل مصرف می‌شود، 13 لیتر متانول در صنایع بیودیزل مورد نیاز است.  

[6] https://www.methanex.com

[7]. https://www.mitsubishicorp.com/br/pt/

[8]https://southernchemical.com