استراتژی حمل و نقل و ترانزیت ترکمنستان
ترکمنستان علی‌رغم عدم دسترسی به آب‌های آزاد قویا در تلاش است با استفاده از امکانات موجود، جایگاه خود را در مسیر کریدورهای حمل و نقل و ترانزیت تقویت نماید.
ترکمنستان علی‌رغم عدم دسترسی به آب‌های آزاد در تلاش است با استفاده از حداقل امکانات موجود، جایگاه خود را در مسیر کریدورهای حمل و نقلی و ترانزیتی تقویت نموده و حتی مسیرهای جدیدی را نیز تعریف نماید. ترکمنستان در جهت وصول به این اهداف، در حال انجام اقدامات موثر در بخش‌های توسعه زیرساخت های حمل و نقلی (ریلی، جاده ای، بندری و فرودگاهی) در داخل کشور، ایجاد چارچوب‌های حقوقی و قراردادی در سطح منطقه ای و بین‌المللی و ایجاد زیرساخت‌های حقوقی و تجاری داخلی میباشد.
الف. وضعیت زیرساخت‌ها و شبکه خطوط حمل و نقلی و ترانزیتی داخلی و بین‌المللی
شبکه ریلی ترکمنستان با عبور از همه شهرهای اصلی این کشور، از شمال به جنوب و از شرق به غرب و در امتداد مرز با همه همسایگان خود از طریق حداقل دو خط ریلی با کشورهای ایران – افغانستان – ازبکستان و قزاقستان مرتبط است. شبکه ریلی داخلی ترکمنستان که بخشی از سهم‌الارث مسیر ریلی 46 هزار کیلومتری راه‌آهن اتحاد جماهیر شوروی سابق است، بعد از استقلال کاملتر شده و با اتصال به چند شبکه بین‌المللی از جمله اتصال به راه‌آهن سرخس – بندرعباس و همچنین خط گنبد – گرگان از مسیر کشورمان کاملتر شده است.
این کشور در حال حاضر مشغول توسعه فنی و تکنیکی شبکه ریلی خود و تقویت لکوموتیوهای خطوط ریلی است. اخیرا قراردادی بین آژانس دولتی راه‌آهن ترکمنستان با دو شرکت روسی در جهت توسعه کمی و کیفی بخش‌هایی از شبکه راه‌آهن ترکمنستان منعقد شد.
در بخش جاده‌ای، این کشور در حال ساخت اتوبان جدید و مدرن از ترکمن‌آباد (چارجو) به عشق‌آباد به طول حدود 600 کیلومتر است. با تکمیل این پروژه و اتصال آن به اتوبان عشق‌آباد – بندر ترکمن‌باشی در ساحل دریای خزر (به طول حدود 550 کیلومتر)، مسیر جاده‌ای ترکمنستان از شمال غرب کشور در کنار دریای خزر و نزدیک مرز قزاقستان به سمت جنوب (عشق‌آباد) در امتداد مرزهای ایران و افغانستان و سپس امتداد آن به سمت شمال شرق در کنار مرزهای ازبکستان تکمیل می‌شود. اخیرا رئیس‌جمهور این کشور دستور صدور مناقصه ساخت پلی در امتداد تنگه قره‌بغاز و جاده منتهی به آن در ولایت بالکان ترکمنستان را صادر کرد. این پل، بخشی از بزرگراه ترکمنستان به قزاقستان است. همچنین بزرگراه مذکور از سمت جنوب به اتوبان ترکمن باشی - عشق آباد امتداد یافته و سپس از طریق جاده دیگری به سمت اینچـه‌برون در مرز با ایران امتداد می‌یابد. به عبارت دیگر، پل مذکور در مسیر ترانزیت جاده‌ای ایران – ترکمنستان و قزاقستان قرار دارد. با ساخت این پل و جاده منتهی به آن که تصمیم به اجرای آن در سال 2017 اتخاذ شده است، انتظار می‌رود حجم تجارت، مسافر و بار بین ترکمنستان، قزاقستان و کشورهای همسایه افزایش یابد.
در بخش دریایی، بندر ترکمن‌باشی در ساحل شرقی دریای خزر جایگاه ویژه‌ای در صنعت ترانزیت ترکمنستان و تجارت خارجی ترکمنستان دارد. دولت ترکمنستان در چند مرحله این بندر را بازسازی و توسعه داده است. مهمترین مراحل بازسازی آن بین سال‌های 2000 تا 2003، 2014 و سال 2018 انجام گرفت. در طرح اخیر، در حدود یک و نیم میلیارد دلار صرف بازسازی بندر مذکور شده است. در حال حاضر مساحت این بندر 375 هکتار میباشد و ظرفیت پذیرش کشتی‌های کانتینری، رورو و باری را داشته و متصل به شبکه جاده‌ای و ریلی ترکمنستان است. این بندر ظرفیت 17 الی 18 میلیون تن بار و جابجایی 300 هزار مسافر در سال را داشته و قادر به تبادل 75 هزار کامیون در سال است. همچنین این بندر دارای انبارهای نفتی برای پذیرش و صادرات نفت است. بندر مذکور با بنادر باکو در آذربایجان، آستراخان و اولیا در روسیه، امیر آباد، انزلی و نوشهر در ایران و آکتائو در قزاقستان ارتباط دریایی دارد.
ب. ایجاد بسترها و چارچوب‌های حقوقی و قراردادی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی و اتخاذ دیپلماسی فعال حمل و نقلی و ترانزیتی
ترکمنستان از حامیان چندین توافق مهم حمل و نقلی و ترانزیت منطقه‌ای و بین‌المللی است. این کشور در تلاش است با استفاده از ظرفیت‌ها و زیرساخت‌های موجود خود، نقش محوری را در چارچوب‌های مذکور ایفا نماید. تلاش این کشور را در این راستا می‌توان در چند محور ذیل برشمرد:
1. موافقتنامه حمل و نقلی و ترانزیتی چهارجانبه (ازبکستان، ترکمنستان- ایران و عمان) موسوم به موافقتنامه عشق‌آباد؛
علاوه بر کشورهای مذکور، قزاقستان و قطر نیز تمایل خود را به الحاق به این توافق ابراز نموده‌اند. البته اعتبار زمانی این موافقتنامه به پایان رسیده است که در حال تجدید است. به نظر می‌رسد، اجرای این قرارداد روند کندی داشته، ضمن آنکه شرایط پاندمیک نیز اجرای آن را به تأخیر انداخته است.
2. موافقتنامه لاجورد بین کشورهای افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان و ترکیه؛
با توجه به هزینه‌های بالای حمل و نقل در این مسیر و وجود مسیر ترانزیتی ارزانتر، این موافقتنامه هم تاکنون در عمل چندان موفق نبوده است. البته ترکمنستان در تلاش است آن را تقویت نموده و از طرق مختلف به شکوفایی آن کمک نماید.
3. مسیر ریلی سه‌جانبه قزاقستان – ترکمنستان و ایران؛ (موسوم به راه‌آهن اینچه‌برون - اترک – برکت)
این مسیر ریلی از شبکه ریلی کشورمان در مرز اینچه‌برون در استان گلستان به ایستگاه ریلی اترک و سپس برکت در داخل ترکمنستان متصل شده و بعد از طی مسیر حدود 330 کیلومتر در داخل ترکمنستان، به شبکه ریلی قزاقستان متصل می‌گردد. این مسیر ریلی در سال 1394 با حضور روسای جمهور سه کشور افتتاح گردید، اما هنوز به صورت ایده‌آل به بهره‌برداری نرسیده است.
4. ترتیبات ایجاد کریدور جدید بین ترکمنستان، آذربایجان- گرجستان و رومانی
در این خصوص طرف‌های مختلف در حال مذاکره می‌باشند، تمام تلاش ترکمنستان این است تا به انحاء مختلف، آن را ایجاد و تقویت نماید.
این کشور به طور مستمر در حال رایزنی با سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای و کشورهای دیگر در مسیر گذرگاه‌های ترانزیتی مورد نظر خود است و برخورد فعالی در این خصوص از جمله برگزاری و شرکت در همایش‌های بین‌المللی مختلف دارد.
ج. ایجاد زیرساخت‌های قراردادی حقوقی و تجاری در داخل
ترکمنستان در برنامه‌ریزی‌های میان‌مدت و بلندمدت خود، استراتژی حیات بخش حمل و نقل و ترانزیت خود را به خوبی تدوین نموده و بر اساس نقشه راه ترسیم شده، در حال اجرای طرح‌های توسعه‌ای و زیرساختی در این بخش است.
طی ماه‌های اخیر، چندین شرکت ترکمنی با هدف فعالیت در مسیرهای ترانزیتی و حمل و نقلی مورد اشاره، خصوصا کریدورهای حمل و نقلی تعریف شده در مسیر دریای خزر و بندر ترکمن‌باشی، تاسیس شده‌اند. در این راستا، هلدینگی بنام "دوستی جهانی" که در زمینه حمل و نقل و لجستیک، کشاورزی، نفت و صادرات و واردات فعالیت دارد، اخیرا بخش جدیدی تحت عنوان "Alem Shipping" به منظور ارائه انواع خدمات حمل و نقل بین‌المللی در مسیرهای دریای سیاه، مرمره و دریای خزر تاسیس نموده است.