چهارمین سال اجرای سیاست جمع آوری اسکناس (demonetisation) در هند

شامگاه 8 نوامبر 2016 نخست وزیر هند در راستای اجرای نظارت بیشتر بر گردش پول نقد در هند، در نطق تلویزیونی اعلام نمود که کلیه اسکناس های 500 و 1000 روپیه ای که در بازار و خانه‌ها موجود است تا نیمه شب فاقد اعتبار خواهد شد. این اعلام مشکلات بسیاری برای شهروندان هندی برای تحویل و یا تعویض اسکناس هایشان به وجود آورد، اما نخست وزیر هند، هدف خود را از این اقدام، مبارزه با پول سیاه، جمع‌آوری اسکناس های جعلی و سوق دادن هند به اقتصاد دیجیتالی و استفاده کمتر از اسکناس فیزیکی، عنوان نمود. در این میان و طبق برآوردها، دولت مودی در فاصله آغاز این طرح از 8 نوامبر 2016 تاکنون، به موفقیت هایی در زمینه حرکت در دیجیتالی نمودن اقتصاد هند و پرداخت های الکترونیکی داشته، لیکن نتوانسته است بر طبق برنامه ریزی‌های انجام گرفته، به اهداف خود در جمع‌آوری اسکناس های جعلی و کشف پول سیاه نائل گردد.

  این اعلام ناگهانی جمع آوری اسکناس ها (demonetisation)، در شامگاه 8 نوامبر 2016 باعث ایجاد صفهای طولانی تبدیل و یا تعویض اسکناس های فاقد اعتبار اعلام شده گردید که با هجوم شهروندان هندی به خودپردازها و حضور در صف بانک، موجب زد و خورد و یا کشته شدن برخی از شهروندان هندی گردید و موجب ضربه شدید به بسیاری از اقتصادهای خردی گردید که وابسته به پول نقد بودند.

در این تصمیم، اسکناس های 500 و 1000 روپیه ای از تاریخ 8 نوامبر غیر معتبر اعلام گردید و دارندگان این اسکناس ها می‌بایستی نسبت به تحویل آن به بانک ها و دریافت اسکناس جدید اقدام می‌کردند. میزان دریافت اسکناس های مرتبط با پول سیاه (پولی که در جریان گردش بانکی نبوده و مالیاتی از سوی دارندگان آن پرداخت نمی‌شود)، بر طبق برنامه‌ریزی بانک خزانه داری و وزارت دارایی هند پیش نرفت و بر اساس اعلام وزیر وقت دارایی هند در فوریه 2019، میزان بازگشت اسکناس ها کمتر از میزان حد انتظار دولت بوده است. به این ترتیب که بانک خزانه داری هند، جمع آوری حدود 3 تا 4 تریلیون روپیه (3-4 لک کرور) را پیش بینی کرده بود در حالیکه در عمل تنها 1.7 تریلیون روپیه (1.7 لک کرور) از اسکناس های مربوط به پول سیاه بر اساس برآورهای بانک خزانه داری هند، به سیستم بانکی وارد شد و لذا برخی ناظران معتقدند دولت در دستیابی به این هدف ناکام مانده است.

   هدف دوم انجام این طرح، جمع آوری اسکناس های جعلی عنوان شده بود، که در آن برهه از زمان حدود 700 هزار اسکناس جعلی کشف و ضبط گردید و میزان آن در 4 سال بعدی به حدود 2 میلیون اسکناس جعلی افزایش یافت که اغلب آن اسکناس های 100 روپیه ای بود و سایر اسکناس های جعلی از جمله 10 روپیه ای،  50 روپیه ای و 500 روپیه ای همچنان توسط سازمان‌های نظارت کننده هندی کشف و ضبط گردید.

هدف سوم اجرای این طرح، تشویق مردم به کاهش استفاده از پول نقد و فراهم آوردن زمینه‌هایی برای دیجیتالی بود که در عین حال که استقبال خوبی از این موضوع شده است هنوز هم تعدادی از شهروندان هندی ترجیح می دهند که پرداخت های خود را به صورت نقدی انجام دهند. اگر چه طبق اعلام مراجع هندی حجم پرداخت های در بستر مجازی و اینترنتی در سال 2020 بیشترین رقم را در مقایسه با سالهای قبل به خود اختصاص داده است و ارزش معاملات پرداخت های دیجیتال و بسترهای پرداختی تدارک دیده شده توسط دولت هند در مقایسه با آغاز این طرح افزایش چشمگیری داشته است.

تصمیم به جمع آوری اسکناس ها (demonetisation)، باعث ایجاد هزینه‌هایی در کوتاه مدت برای دولت هند گردید، اما ناظران بر این عقیده اند که اگرچه هنوز هم در برخی مناطق هند گزارش هایی در مورد اسکناس های جعلی دریافت شده است و بسیاری از پول های تحویل داده شده توسط مردم در آن برهه زمانی به چرخه بانکی برگشته است، اما این طرح توانست رونقی در انقلاب صنعتی چهارم در هند و اقتصاد دیجیتال آن کشور فراهم آورد. از طرفی دستیابی به درآمدهای مالیاتی بیشتر برای دولت هند با اجرای این سیاست و تاثیر آن بر افزایش سهم مالیات بر میزان تولید ناخالص داخلی از اثرات این تصمیم بوده است. مخالفان اما خرد شدن اقتصاد روستایی و از بین رفتن بسیاری از کسب و کارهای کوچک که به اقتصاد با پول نقد سروکار داشتند را مورد انتقاد قرار دادند.

نخست وزیر مودی در چهارمین سالگرد این اقدام، با انتشار توئیت، از اقدامات خود حمایت و آن را راهی در جهت برگشت پول سیاه، جمع آوری اسکناس های جعلی، مبارزه با فساد و تامین مالی ترورسیم، افزایش امنیت ملی هند، افزایش مالیات و سهم آن در تولید ناخاصل داخلی هند، پیشرفت جامعه با استقبال از دیجیتالی شده اقتصاد، و ... را دانسته است.