نگاه چین به منطقه بالکان غربی، نگاهی اقتصادی

منطقه بالکان غربی، با توجه به موقعیت راهبردی خود در جنوب شرقی اروپا، از نظر چینی‌ها زمینه ای مساعد برای تعقیب سیاست یک کمربند ـ یک راه (BRI) به حساب می آید.

منطقه بالکان غربی، با توجه به موقعیت راهبردی خود در جنوب شرقی اروپا، از نظر چینی‌ها زمینه ای مساعد برای تعقیب سیاست یک کمربند ـ یک راه (BRI) به حساب می آید. هدف راهبرد بلند مدت اقتصادی و سیاسی چین، توسعه رشته ای از مسیرهای خشکی و آبی در سرتاسر جهان است که اجرای پروژه‌های متعدد زیربنایی و بهبود روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی با بیش از 60 کشور در قاره‌های اروپا، آسیا، آفریقا و خاورمیانه در مسیر آن قرار دارد. بسیاری از مسیرهای خشکی داخل در شبکه BRI همان مسیرهای جاده باستانی ابریشم در قرن‌های گذشته هستند. با وجود کوچکی نسبی جمعیت و اقتصاد، این منطقه که شامل شش واحد سیاسی آلبانی، مقدونیه شمالی، صربستان، مونته نگرو، بوسنی وهرزگوین و کوزوو است، دروازه ورود به اتحادیه اروپا و بازار 440 میلیون نفری آن است و علاوه بر آن امکان مناسبی برای دست یابی به مصنوعات فن آوری اتحادیه اروپا نیز محسوب می‌شود. علاوه بر اینکه جای پایی مناسب برای چین درون قلمرو اروپا می‌تواند باشد، این منطقه نیازمند سرمایه گذاری‌های زیربنایی و برخوردار از نیروی کار آموزش دیده و ارزان نیز هست. به علاوه چارچوب سیاسی تنظیمی نسبتا ضعیف و بی ضابطه حاکم بر فعالیت های تجاری، این منطقه را برای شرکت های چینی جذاب تر می‌کند.

منطقه بالکان غربی اخیرا درون چارچوب 16+1 چین، China – CEE، گروهی که در راستای راهبرد BRI فعالیت می‌کند، حضوری فعالانه پیدا کرده است. این گروه در سال 2012 تاسیس شد و در حال حاضر شامل 17تا از کشورهای اروپای مرکزی، شرقی و شمالی به اضافه یونان است که اخیرا به عضویت آن در آمده است (17+1). کشورهای بالکان غربی با اختصاص بیش از نیمی از سرمایه گذاری 9 میلیارد و 400 میلیون دلاری چین در سال های 2017-2016 به خود، سهم بیشتری از سرمایه گذاری‌های زیربنایی را در میان کشورهای عضو گروه چین سی ای ای نصیب خود کرده اند. گروه چین – سی ای ای همچنین در زمینه روابط فرهنگی سرمایه گذاری‌های عظیمی‌کرده است که  شامل پایه گذاری رسانه‌های محلی برای ایجاد تصویر مثبت از چین در منطقه و تاسیس مرکز همکاری‌ها و هماهنگی‌های فرهنگی در مقدونیه شمالی در سال 2018 می‌باشد.

در میان شش عضو منطقه، تا کنون صربستان بزرگترین پذیرنده پروژه‌های سرمایه گذاری و وام زیربنایی بوده است. طبق گزارش سال 2018 بانک سرمایه گذاری اروپا، از کشورهای عضو گروه چین – سی ای ای 29 میمز4 درصد کل اعتبارات ساختاری به صربستان، 20 ممیز 7 درصد به بوسنی و هرزگوین و 7 ممیز4 درصد به مونته نگرو اختصاص پیدا کرده است. صربستان برای توسعه شبکه خط آهن بلگراد – بوداپست بیش از یک میلیون یورو به صورت وام دریافت کرد. در مونته نگرو شرکت های دولتی چینی در حال شروع ساخت بزرگ راه میان مونته نگرو و آلبانی هستند. در بوسنی شرکت های چینی مشغول ساخت نیروگاه‌های ذغال سنگ هستند و در همین حال چین در حال افتتاح دو بزرگراه در مقدونیه شمالی است. کرواسی در ساخت پل پلیساچ که دسترسی به شهر گردشگری دوبروونیک را تسهیل می‌کند با چین شراکت کرده است.

منابع قابل توجه انرژی و سواحل طولانی  آلبانی این کشور را در راهبرد جاده ابریشم دریایی BRI چین بسیار جذاب کرده است. شرکت های چینی میدان‌های نفتی و حقوق عملیاتی را برای فرودگاه بین المللی تیرانا خریده اند. کوزوو با توجه به اینکه به دلیل اختلافات آن با صربستان، توسط چین شناسایی نشده از دایره سرمایه گذاری‌های چین بیرون مانده است. بزرگترین همسایه منطقه بالکان غربی در جنوب اروپا نیز بدل به مقصد مهم سرمایه گذاری‌های چین شده است. ایتالیا بزرگترین کشور اتحادیه اروپا و اولین اقتصاد جی 7 است که به طرح BRI پیوسته است. در مارس 2019 یادداشت تفاهمی میان ایتالیا و چین به امضاء رسید که شامل 50 موافقتنامه فرعی در زمینه همکاری‌های اقتصادی، فرهنگی، و سرمایه گذاری‌های ساختاری است.

در سال 2016، شرکت کشتیرانی دولتی COSCO چین درخواست سهم کنترلی در بندر پیرائوس یونان، یکی از پرترددترین بنادر اروپا، را داد. حجم گسترش راهبرد BRI چین در بالکان و آن سوی آن، موجب نگرانی آمریکا، اتحادیه اروپا و نیز در میان خود دولت های منطقه بالکان غربی شده است.

 لازم به ذکر است که اتحادیه اروپا همچنان انتظار تقریبا 75 درصد از تجارت و 60 درصد از سرمایه گذاری مستقیم خارجی را در منطقه دارد. در سوی مقابل چین تنها انتظار حدودا 6 و 3 درصد از به ترتیب، تجارت و سرمایه گذاری منطقه ای را دارد. با این حال چین مصرانه به افزایش وام های اعطایی و در نتیجه افزایش نفوذ خود در بالکان غربی ادامه می دهد.

در کنار آنچه که گفته شد، چهره نگران کننده بدهی‌ها آشکار می‌شود. برای مثال در سال 2018 چهل درصد بدهی‌های مونته نگرو و بیست درصد بدهی‌های ملی مقدونیه شمالی به چین بود. این کشورهای کوچک ناچار از بازپرداخت بدهی‌های خود در کوتاه مدت و میان مدت هستند. مانند سایر کشورهای دنیا، کشورهای بالکان غربی بدهکار به شرکت های چینی که برای بازپرداخت بدهی خود با مشکل مواجهند، در خطر از دست دادن سهم خود در این طرح های زیربنایی هستند. از سوی دیگر بی میلی اتحادیه اروپا در چند سال گذشته برای پیشبرد گفتگوهای الحاق با کشورهای آلبانی و مقدونیه شمالی در بالکان غربی احتمالا باعث ولع چین شده است.

با اینکه طی چندسال گذشته کشورهای بالکان غربی برای الحاق به معاهده جامعه انرژی که بازاری مشترک برای برق و گاز طبیعی درست می‌کند دعوت شده اند، مقامات و دولت های عضو اتحادیه اروپا به طور مکرر ارجحیت تعمیق و تحکیم نهادها(ی موجود) را بر گسترش اتحادیه اروپا و پذیرش اعضای جدید از میان کشورهای منطقه اعلام کرده اند.

 با این وجود وقایع اخیر نشانه تغییر موضع کشورهای اتحادیه اروپا است. اعلامیه اخیر شورای اتحادیه اروپا در ماه مارس 2020 که حاکی از پیشرفت گفتگوهای الحاق با آلبانی و مقدونیه شمالی است، نشانگر افزایش تمایل اتحادیه اروپا به آینده منطقه بالکان غربی است. عامل عمده این تصمیم علاوه بر نگرانی اتحادیه اروپا از چین، شامل نگرانی آن از روسیه و ترکیه نیز می‌شود که بازوهای خود را در منطقه گسترانده اند.

جمع بندی:

به طور خلاصه باید گفت در حالی که سوء ظن‌های اندکی نسبت به احتمال افزایش حضور چین در منطقه طی سال های آینده وجود دارد، اتحادیه اروپا برای نزدیک تر کردن بالکان غربی به کشورها و نهادهای خود تلاش خواهد کرد. به نظر می رسد برای اتحادیه اروپا مطلوب این باشد که همچنان که سرمایه گذاری شرکت های چینی ظرفیت لازم را برای کمک به توسعه اقتصادی منطقه و همه ابعاد رفاه آن دارد، دولت های بالکان غربی مراقبت کنند تا از رفتن به زیر بار بدهی‌های سنگین در نتیجه وام های زیربنایی خود داری کنند.  از سوی دیگر سرمایه گذاری و شراکت اقتصادی باید صرف افزایش تاثیرگذاری ساختارهای اداری و موسسات اقتصادی منطقه شود. اما قدرت های بزرگی که در منطقه نقش اصلی دارند، به جای فراهم کردن فرصت های رشد برای منطقه بیشتر به فکر منافع ملموس و  استفاده از کشورهای منطقه در بازی قدرت خود هستند.