روسیه ، اوپک پلاس و تحولات بازار نفت
با توجه به عدم توافق کشورهای اوپک و غیر اوپک در اجلاس اوپک پلاس در مارس 2019 بخصوص میان کشورهای روسیه و عربستان به عنوان بزرگترین تولید کنندگان اوپک و غیر اوپک برای کاهش تولید، عربستان بر ظرفیت تولید خود تا حدود دو میلیون بشکه در روز افزود و روسیه نیز تولید خود را کاهش نداد. این عدم توافق و این افزایش تولیدات باعث کاهش شدید قیمت نفت در بازار از هر بشکه حدود 70 دلار به حدود هر بشکه 20 دلار رسید.
تاثیر این کاهش در بازار موجی نه تنها موجب کاهش درآمد کشورهای تولید کننده نفت شد که موجب ضرر و زیان بسیاری از شرکت ها و کارتلهای نفتی بخصوص شرکت های آمریکایی شد تا جایی که رئیس جمهور و وزیر انرژی آمریکا که همیشه خواهان کاهش قیمت های نفت بودند، وارد میدان شده و با فشار بر عربستان و روسیه خواهان کاهش تولید و افزایش قیمتها شدند.
مشورتها میان مقامات نفتی کشورها ، دبیرکل اوپک و ورود جدی ترامپ رئیس جمهور آمریکا برای به توافق رساندن عربستان و روسیه و نیز برگزاری آخرین اجلاس کشورهای اوپک پلاس در روز پنجشنبه 9 آوریل (21 فروردین 1399) و اجلاس وزرای انرژی گروه 20 در روز جمعه 10 آوریل(22 فروردین) ، بالاخره دو طرف برای کاهش تولید نفت به توافق رسیدند.
مشورت و سیاست‌گذاری مشترک میان ۱۰ کشور تولیدکننده نفت از جمله روسیه در کنار ۱۳ عضو اوپک، که به اوپک پلاس شهرت یافته، در عمل اوپک پلاس تا پیش از ششم آوریل امسال، ائتلافی به رهبری مسکو و ریاض بوده تا با حجم تولید و عرضه خود، بازار را تنظیم کنند؛ به همین دلیل مخالفت مسکو با کاهش تولید به مرگ یا فروپاشی اوپک پلاس تعبیر شد.
اوپک پلاس به قصد همراهی تولیدکنندگانی مثل روسیه، مکزیک، جمهوری آذربایجان، بحرین، سودان، سودان جنوبی، مالزی و عمان با سازمان کشورهای صادرکننده نفت، اوپک در تنظیم بازار شکل گرفته است. این ائتلاف صرفا برای کاهش تولید نیست بلکه دقیق‌ترین عبارت شاید تعیین سیاستی مشترک در تنظیم بازار است؛ برای نمونه نیمه سال ۲۰۱۸ تصمیم گرفته شد تا با افزایش سقف تولید، از فراتر رفتن بهای نفت از ۷۵ دلار جلوگیری شود و به این ترتیب قیمت‌های بالا بر تقاضا اثر منفی نگذارد.نگاهی به شرایطی که سبب شکل‌گیری اوپک پلاس شد گویای تغییر سیاست راهبردی اوپک است. این کارتل نفتی در این سال‌ها دیگر به دنبال افزایش سهم در بازار نبوده بلکه کنترل قیمتها را اولویت قرار داده است.ائتلاف اوپکی‌ها و غیراوپکی‌ها چهار سال پیش از این در نشست الجزایر در حالی به قصد سیاست‌گذاری مشترک گردهم آمدند که طعم شیرین نفت ۱۱۰ دلاری را در خاطر داشتند و شاهد سقوط قیمت نفت به زیر ۳۰ دلار بودند. امسال اما رهبران اوپک پلاس، با اعلام افزایش تولید نفت خام، در کنار عواملی مانند شیوع ویروس جدید کرونا و کاهش تقاضا در بازار، مسبب سقوط قیمت بوده‌اند. افزایش این دو تولیدکننده بزرگ در حالی است که ایران و ونزوئلا هم به دلیل تحریم آمریکا از کاهش تولید معاف هستند.شرایط بازار و اقدام عجیب دو تولیدکننده اصلی اوپک پلاس تا جایی حیرت‌برانگیز بوده که ۱۲ سناتور کنگره ایالات متحده آمریکا با ارسال نامه‌‌ای از ولیعهد عربستان سعودی می‌خواهند تا به عنوان "عامل و ضامن ثبات بازار" به ایفای نقش بپردازد. بعید است که ۶۰ سال پیش، رهبران کشورهای بنیانگذار اوپک می‌‌توانستند تصور کنند که روزی سناتورهای آمریکایی از یک عضو این سازمان بخواهند به اصطلاح به داد بازار نفت برسد.رویدادی که در یک‌ماه گذشته جهانیان شاهد بوده‌اند نه فقط برهم زدن ائتلافی زیر نام اوپک پلاس از سوی مسکو است بلکه پیش گرفتن مسیری خلاف استراتژی اوپک از سوی ریاض است. نتیجه نشست ششم آوریل، نمایش چربیدن زور منافع ملی بر منافع نهادی و بین‌المللی از سوی دربار سعودی و کاخ کرملین بود؛ مسکو زیر بار تصمیم جمعی نرفت تا بیش‌ترین بهره را در بازار ببرد و ریاض هم به تولیدش افزود تا جایی برای نفت شیل آمریکا باقی نگذارد.ائتلاف اوپکی‌ها و غیراوپکی‌ها به رهبری دربار سعودی و کاخ کرملین عمر پایدار و به سامانی نداشت با این حال در شرایط امروز، مشخص شد که ادامه زورآزمایی نفتی هم نه تنها به سود طرفین نبوده که بعید است با تکمیل ظرفیت مخازن انبار نفت هم امکانپذیر باشد.
همانطور که پوتین رئیس جمهور روسیه در اظهارت هفته گذشته اش از نفت 42 دلاری سخن به میان آورد، مسکو برای تامین درآمد و هزینه‌هایش حداقل به نفت ۴۲ دلاری و ریاض به نفت ۸۰ دلاری نیاز دارد. بودجه سالانه عربستان سعودی در قیاس با روسیه بیشتر به فروش نفت خام متکی است و این امر در قیمت مطلوب بازتاب یافته است . عمده کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس هم از نفت ارزان متضرر می‌شوند. برآوردها نشان میدهد که نفت ارزان‌تر از ۴۰ دلار برای اقتصاد این کشورهای وابسته به درآمد نفت زیان بار است.
همه‌گیری جهانی ویروس کرونا نیز سبب بلاتکلیفی در بازار شد و بر کسی روشن نیست که شرایط ناشی از شیوع این بیماری تا چه زمانی ادامه می‌یابد و این به سقوط قیمتها دامن زد تا بالاخره دو طرف به توافق رسیده و قیمت نفت اندکی افزایش داشت.
کرونا از مصرف و به تبع آن تقاضا در بازارهای جهانی کاسته است. کاهش چشمگیر مصرف سوخت هواپیما و تعطیلی شماری از پالایشگاه‌ها نمونه‌هایی از دلیل کاهش تقاضا است. این اتفاق همزمان با تلاش ریاض برای تسخیر هر چه بیشتر بازار بود. تحلیلگران، این روزها را آغاز فصل سرد بازارهای جهانی نفت می‌دانند؛ فصلی که پایانش از یک‌سو در گرو توافق ریاض و مسکو و از سویی دیگر رهایی از ویروس کرونا است؛ دو اتفاقی که زمان وقوع‌اش قابل پیش‌بینی نیست.
پس از اظهارات رئیس جمهور و وزیر انرژی آمریکا مبنی بر تلاش برای نزدیک کردن روسیه و عربستان بمنظور به توافق کشاندن این دو بازیگر عمده در اوپک پلاس، قیمت نفت اندکی افزایش یافت اما عربستان اعلام داشت همه اعضا از جمله روسیه باید با کاهش تولید موافقت نمایند و مقامات روس نیز گفتند، با کاهش تولید موافقند.
البته سقوط بهای نفت را نمی‌توان تنها به حساب شیوع ویروس کرونا گذاشت. رقابت شدید میان عربستان سعودی و روسیه بر سر سهم از بازارهای جهانی نیز به سقوط قیمت نفت دامن زد. هر دو کشور، بعد از عدم توافق بر سر کاهش تولید در دیدار اوپک و غیراوپک ماه گذشته در وین، تولید روزانه خود را افزایش دادند.
پیش از این ترامپ رئیس جمهور آمریکا با اشاره به این که صنعت جهانی نفت متلاطم شده است، گفته بود که «این هم برای روسیه بد و هم برای عربستان سعودی بسیار بد است. منظورم این است که برای همه بد است و تصور می‌کنم ما یک توافق در این زمینه خواهیم داشت»
عربستان سعودی هم ذر ماه آوریل برای دومین ماه پیاپی، از اعلام به موقع قیمت نفت خام خود برای ماه آینده خودداری کرد و این همزمان با به تعویق افتادن نشست "اوپک پلاس" شد که منجر به سقوط بیشتر قیمتها گردید. شرکت نفت آرامکو سعودی به طور سنتی در پنج روز اول هر ماه میلادی نفت تولیدی‌اش را نرخ گذاری میکند. با این حال با آغاز جنگ نفتی با روسیه و تبعات آن، چشم‌های این غول نفتی خاورمیانه در انتظار برپایی نشست اوپک پلاس و نتیجه آن دوخته شد. این تاخیر در اعلام قیمت، توانست بر بهای نفت دیگر کشورهای تولید کننده حاشیه خلیج فارس هم اثر بگذارد چراکه این متحدان ریاض در اوپک، معمولا برای تعیین نرخ نفت خود، نگاهشان به فهرست قیمتی آرامکو دوخته اند. برپایی نشست اوپک پلاس به عبارتی روشن‌تر، بازگشت ریاض و مسکو بر سر میز مذاکره برای دستیابی به توافق و اعلام آتش بس در این جنگ نفتی تلقی گردید. زیرا اختلاف روسیه با عربستان سعودی در نشست ششم مارس(18 فروردین) به مرگ اوپک پلاس تعبیر شد و این سرآغاز شوکی تازه به بازارهای جهانی نفت بود.در این میان رییس جمهوری ایالات متحده آمریکا در پی میانجی‌گری برآمد تا از سقوط هرچه بیشتر بهای نفت جلوگیری کند. اعلام نشست فوری اوپک پلاس که قرار بود دوشنبه ششم آوریل برپا شود، نتیجه رایزنی‌های آمریکا به قصد نجات تولیدکنندگان نفت شیل بود؛ نفتی که در صورت ادامه چنین شرایطی تولیدش به صرفه نخواهد بود. رییس جمهوری آمریکا دوم آوریل، با یک توییت و ابراز امیدواری به کاهش ۱۰ میلیون بشکه‌ای تولید، ۲۴ درصد قیمتها را بالا کشید. با این همه بازار نفت تا دیدن روی ثبات، راه درازی در پیش دارد.تعویق نشست اوپک پلاس به معنی ادامه سیاست تولید حداکثری عربستان سعودی است؛ سیاستی که با کاهش چشمگیر تقاضا در بازار، به تخفیف در قیمت منجر میشود تا ریاض در برابر مسکو، سهم بیشتری در بازار آسیا و اروپا را کسب کند. عربستان ماه میلادی گذشته اعلام کرد که تولیدش را از ۹ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه به روزانه ۱۲ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه افزایش میدهد.
تاثیرات جنگ نفت :
اول :یکی از تاثیرات جنگ نفتی میان روسیه و عربستان و کاهش شدید قیمت نفت ، تصمیم کشورهای آمریکای شمالی بر تعیین عوارض بر سر نفت این دو کشور بود. به گزارش نشریه فایننشال تایمز به نقل از نخست وزیر ایالت آلبرت جیسون کنی کانادا در 4 آوریل(16 فروردین)، واشنگتن و اوتاوا در خصوص وضع عوارض برای واردات نفت از روسیه و عربستان سعودی در حال مذاکره هستند. اگر مسکو و ریاض در آینده ای نزدیک معامله ای را منعقد نکنند، چنین سناریویی امکانپذیر است. من با نمایندگان َآمریکایی در این مورد گفتگو کردم. به گزارش این روزنامه، مقامات رسمی آمریکایی اعلام داشتند که وزارت انرژی آمریکا در حال بررسی این مسئله است. در دبیرخانه روزنامه تصریح نمودند که این گزینه مقدماتی است که بهمراه سایر راه حل ها مورد بحث و تبادلنظر قرار میگیرد
دوم : خبرگزاری بلومبرگ در پنج آوریل اعلام داشت: ، اگر آمریکا به معامله ملحق شود، روسیه آماده است که میزان استخراج نفت را تا 1 میلیون بشکه کاهش دهد. با این وصف اگر تعداد کشورهای بیشتری حاضر به کاهش میزان استخراج شوند، روسیه میزان کاهش استخراج را تا 1.5 میلیون بشکه نفت در شبانه روز را بررسی خواهد کرد. شایان توجه است که 1 میلیون بشکه نفت در روز تقریبا 10% میزان استخراج روسیه در شبانه روز را تشکیل میدهد. این شاخص در پایان مارس 11.294 میلیون بشکه بود.
سوم : روزنامه راسیسکایا گازتا در پنج آوریل اعلام نمود: دمیتری بلااوسف، اولگ سولنتسف، یلنا پنوخینا وکریل میخایلنکو اقتصاد دانان مرکز تحلیل اقتصاد کلان و پیش بینی کوتاه مدت در مقاله ای هشدار دادند که ترکیب شوکه حاصله از قرنطینه و افت شدید درآمد نفتی بدان معنی است که بحران اقتصادی برای روسیه نسبت به کل جهان بسیار جدی تر خواهد بود. اگر برای سایر کشورها افت قیمت نفت عامل تحریک کننده است، اما برای روسیه اوضاع فرق میکند. زمانیکه قیمت نفت افت کند، میزان تقاضای داخلی کاهش می یابد و این امر موجب میشود که بخش اعظم موسساتی که قرنطینه شده اند مجددا قادر به فعالیت نشوند. شایان توجه است که آنها قرنطینه دو ماهه شهرهای میلیونی با خسارات راندمان کاری و تولیدی 15% تا 17% را مبنا قرار دادند. اقتصاددانان اعلام کردند که روسیه قادر به پیشگیری از رکود اقتصادی شدید دو ساله بهمراه پیامدهای اجتماعی من جمله افزایش فقر و بیکاری نخواهد بود. اما اگر دولت مشترکا با بانک مرکزی روسیه از محافل تجاری حمایت کنند، ابعاد بحران و بویژه پیامدهای اجتماعی آن تا حد قابل زیادی کمتر خواهند شد.
چهارم : روزنامه روسیسکایا گازتا در ششم آوریل 2020 طی مطلبی نوشت : ولادیمیر پوتین پیشنهاد کرد حجم استخراج نفت در جهان به میزان 10 میلیون بشکه در روز کاهش داده شود. به گفته وی، روسیه همیشه خواهان ثبات بازار نفت بوده و آماده است با شرکا در اوپک پلاس و تولید کنندگان بزرگ چون آمریکا به توافق برسد. روسیه اوایل مارس پیشنهاد کرد معامله اوپک پلاس تمدید شود. پوتین گفت "ما هرگز خواهان این نبودیم که قیمتها زیاد از حد بالا یا زیاد از حد پایین باشد". وی افزود بودجه روسیه بر اساس قیمت نفت در حدود بشکه ای 42 دلار تنظیم شده و این قیمت برای آن کاملاً مناسب است. پوتین از در تماس بودن با عربستان سعودی و مکالمه اخیر با همتای آمریکایی خود سخن رانده و گفت همه به اقدام هماهنگ برای ثبات بازار علاقمند هستند. "روسیه به ضرورت اشتراک مساعی باور دارد" و خودش خواهان بهم خوردن معامله اوپک پلاس ( + ) نبود. پوتین اعلام نمود سقوط قیمت نفت در وهله اول نتیجه شیوع ویروس کرونا بود. خروج عربستان سعودی از اوپک+ دلیل دوم نامیده شد. بنظر پوتین، این نتیجه تلاش عربستان سعودی برای رهایی از رقبای استخراج کننده نفت شیل است. ولی مسکو هرگز چنین قصدی نداشته است .
سرانجام پس از اجلاس 10 آوریل وزرای انرژی ، مشخص شد که کشورهای اوپک پلاس در توافق نهایی به منظور کاهش تولید نفت، با استخراج ۹.۷ میلیون بشکه در روز طی ماه‌های مه و ژوئن ، موافقت کرده‌اند.
توافق نامه جدید شامل مشارکت هر ۲۳ کشور شرکت کننده در اوپک پلاس است. در مکزیک هم تأیید کرده‌اند که آنها در توافق اوپک پلاس شرکت می‌کنند . این کشور در ماه مه و ژوئن تولید نفت خود را به میزان ۱۰۰ هزار بشکه در روز کاهش خواهد داد.
برای ۲ ماه مه و ژوئن ۱۰ میلیون بشکه از عرضه کم میشود؛ در ۶ ماه بعد از آن، عرضه روزانه ۸ میلیون بشکه کاهش می یابد و طی ۱۶ ماه پس از آن، یعنی از ابتدای سال ۲۰۲۱ تا آوریل ۲۰۲۲ نیز روزانه ۶ میلیون بشکه از عرضه نفت کاسته خواهد شد. بقیه تصمیم‌ها مربوط به کشورهای تولیدکننده نفت خارج از اوپک پلاس میشود. پیش بینی میشود حجم کاهش از 15 تا 19 میلیون بشکه در روز شود.
- به گزارش خبرگزاری «تاس»، به گفته نوواک وزیر انرژی روسیه ، دو گزینه برای روند توسعه اوضاع توسط سایر کشورها مورد بررسی قرار گرفت، نخستین گزینه آن بود که تلاش‌های هماهنگی بین کشورها صورت نگیرد و بازار نفت با پایین آمدن قیمت و تقاضای، به وضعیت ثبات برسد. وزیر انرژی روسیه یادآور شد که این امر می‌توانست به سقوط شوک برانگیز قیمت و عواقب فاجعه بار برای صنعت نفت در بسیاری از کشورها منجر شود. به گفته وی، در این حالت ، ذخایر نفت در ۱.۵ ماه به دلیل تولید بیش از حد ۱۵-۲۰ میلیون بشکه در روز پر شده و این امر به سقوط قیمت منجر میشود. و به همین دلیل راه دوم، یعنی تلاش هماهنگ برای تثبیت اوضاع انتخاب شد.
الکساندر نوواک همچنین اعلام کرد که تخصیص سهمیه برای کاهش تولید نفت بین شرکت ها انعطاف پذیر خواهد بود ، اگرچه قبلا هم همواره متناسب بوده است. به گفته وی ، وزارت انرژی این هفته نشستی با روسای شرکت‌های نفتی روسیه برگزار میکند و درباره تخصیص انعطاف پذیری سهمیه‌ها برای کاهش تولید نفت گفتگو خواهد شد. هر شرکت به طور مستقل برنامه‌های تولیدی خود را تنظیم میکند تا بتواند سهمیه‌هایی که روسیه برعهده گرفته را سریعاً عملی کند.
وزیر انرژی روسیه با اشاره به اینکه شرایط توافق جدید اوپک پلاس برای کاهش تولید شامل میعانات غیرنفتی نمی‌شود، افزود که تولید غیر میعانات در روسیه در ماه فوریه بالغ بر ۱۰.۰۳۵ میلیون بشکه در روز بوده است.
- پیشتر نیز راشاتودی اعلام داشته بود نواک وزیر انرژی روسیه اعتقاد دارد شرکت های نفتی اجازه چنین اتفاقی را نمی‌دهند. نواک قبلا ابراز نگرانی کرده بود برای تبعیت از کاهش تولید بزرگ اوپک جهت نجات بازار نفت، روسیه باید فعالیت‌هایش در چاه‌های نفتی کوچک را متوقف کند. برخی تحلیلگران گفته بودند بسیاری از این تأسیسات از دوران شوروی سابق مانده اند و راه اندازی دوباره آنها غیر ممکن خواهد بود یعنی روسیه باید برخی از این ذخایر نفتی را دفن کند.
نواک گفت انتظار می‌رود علاوه بر تلاش اوپک و متحدانش برای افزایش قیمت نفت، تولید کنندگان خارج از این گروه هم حداقل ۵ میلیون بشکه در روز تولید خود را کاهش دهند.
- بدنبال سقوط نفت، ارزش روبل به پایین سطح خود در طی چهارسال گذشته رسید، بگونه ای که هر دلار آمریکا 80 روبل(قبل از 63 روبل بود) و هر یورو به 89 روبل(قبل از 68 روبل بود) رسید.