قدرت نرم روسیه و مولفه‌های آن در قاره آفریقا

فدراسیون روسیه با اتکاء به فرهنگ غنی روسی و در اختیار داشتن ظرفیت های فرهنگی بالا، همواره در پی ارتقاء و بهبود جایگاه قدرت نرم خود برای ایجاد همگرایی منطقه ای و جهانی بوده است. ابزارهای قدرت نرم روسیه در قاره آفریقا در برگیرنده از زبان و فرهنگ روسیه، رسانه‌های روسی، کلیسای ارتدوکس روسیه، شهروندان روسی مقیم خارج از کشور و دیپلماسی تجاری می‌باشد. در این نوشتار به موضوعات زیر پرداخته خواهد شد؛ • روسیه یکی از بانفوذترین کشورها در به کارگیری قدرت نرم • فعالیت سازمان فدرال Rossotrudnichestvo برای توسعه قدرت نرم روسیه • آموزش عالی روسیه و قاره آفریقا • تقویت زبان روسی در قاره آفریقا

روسیه یکی از بانفوذترین کشورها در به کارگیری قدرت نرم[1]:

بر پایه پژوهش‌هایی که توسط سایت بریتانیایی «پورتلند» صورت گرفته، روسیه برای نخستین بار در فهرست 30 کشوری جای گرفت که توانایی بهره‌گیری از «قدرت نرم» دارند. به گفته این سایت، روسیه برای نفوذ به کشورهای دیگر از ابزار پول و اسلحه استفاده نمی‌کند، بلکه از فرهنگ و ارزشهای جامعه انسانی بهره می‌گیرد. در این فهرست، ایالات متحده امریکا جایگاه نخست را دارد. روسیه نیز در این فهرست برای نخستین بار جایگاه بیست و هفتم را کسب کرده است[2]. رتبه اول تا سوم به ترتیب به ایالات متحده امریکا، آلمان و سپس ژاپن اختصاص یافته است.

پژوهشگران این سایت معیارهای زیادی را برای ترسیم این نمودار در نظر گرفته اند که به ایجاد جذابیت و تاثیرگذاری کشورها در جهان ارتباط دارد. در پژوهش‌های این سایت، 70% معیارها عینی و 30% معیارها ذهنی در نظر گرفته می‌شوند. از جمله معیارهای عینی این پژوهش می‌توان به مدیریت حاکمیت، توسعه فناوری اطلاعات، فرهنگ، فضای تجاری، آموزش، احاطه به شبکه نمایندگی‌های دپیلماتیک در خارج از کشور و مشارکت حکومت در چاره‌اندیشی بر دشواری‌های جهانی می‌توان اشاره نمود. معیارهای ذهنی نیز در برگیرنده نظرسنجی و آگاهی از افکار عمومی است که در 25 کشور و از جمله روسیه صورت گرفته و مواردی همچون ارزیابی افراد از چگونگی غذاهای سنتی، امتیازی که به تولیدات داخلی کشور، روند توسعه فناوری، اشیای گرانقیمت، میزان شغل و رفاه، خونگرم بودن مردم، فرهنگ و عناصر سیاست خارجی حکومت، داده می‌شود را شامل می‌گردد.

 در این سایت گفته شده که با توجه به سیاه نمایی‌های صورت گرفته در پهنه بین الملل علیه فدراسیون روسیه و موضوع الحاق کریمه به این کشور  و دردسرهای پس از آن با اوکراین، کسب رتبه 30 در این فهرست تعجب برانگیز است. روسیه با وجود سیاست خارجی خود ، از ذخایر غنی در حوزه فرهنگی برخوردار است که از آن میان، می‌توان به میراث نویسندگان، هنرمندان بزرگ روس و همچنین شبکه اجتماعی در حال رشد «و کانتکت» با بیش از چندین میلیون کاربر اشاره نمود.

کارشناسان «پورتلند» همچنین می‌گویند که روسیه با به عهده گرفتن مسئولیت های سنگین در  قبال بحران اوکراین و نیز کریمه و نیز  مبارزه با گروه تکفیری «داعش» در خاک سوریه امتیاز خود را بسیار بالا برده است. مبارزه با داعش تاثیر مثبتی بر اذهان عمومی جهان گذاشت. ضمن آنکه روسیه در بخش مشارکت در شبکه سازمان‌های جهانی و رویارویی با مشکلات جهانی امتیاز بسیار بالایی کسب کرده و در این شاخص رتبه 9 را به خود اختصاص داده است (رتبه اول متعلق فرانسه است).

فدراسیون روسیه با اتکاء به فرهنگ غنی روسی و در اختیار داشتن ظرفیت های فرهنگی بالا، همواره در پی ارتقاء و بهبود جایگاه قدرت نرم خود برای ایجاد همگرایی منطقه ای و جهانی بوده است. ابزارهای قدرت نرم روسیه در قاره آفریقا در برگیرنده از زبان و فرهنگ روسیه، رسانه‌های روسی، کلیسای ارتدوکس روسیه، شهروندان روسی مقیم خارج از کشور و دیپلماسی تجاری می‌باشد.

 

سازمان فدرال Rossotrudnichestvo :

به واقع می‌توان گفت که ابزار اصلی"قدرت نرم" و دیپلماسی عمومی فدراسیون روسیه، سازمان فدرال Rossotrudnichestvo است، این نهاد در سال 2008 زیر نظر وزارت امور خارجه روسیه تاسیس شد و امروزه در 81 کشور جهان فعالیت می‌کند. در رابطه با آفریقا، مراکز علمی و فرهنگی روسی (RCSC) در مصر، زامبیا، جمهوری کنگو (برازاویل)، مراکش، تانزانیا، تونس و اتیوپی افتتاح شده است. در آفریقای جنوبی نیز نماینده این سازمان در سفارت روسیه در پرتوریا فعالیت می‌کند.

این مراکز علمی و فرهنگی روسیه (دفاتر نمایندگی سازمان فدرال Rossotrudnichestvo) در آفریقا با هدف آشنایی مخاطبان با دستاوردهای فرهنگ روسی، برنامه‌های متنوع زیادی برگزار می‌کنند. به عنوان مثال، در تاریخ 6 دسامبر 2018، یک کنسرت اپرا با موفقیت فراوان در مرکز علوم و فرهنگ روسیه در دارالسلام (تانزانیا) برگزار شد. مرکز علم و فرهنگ روسیه در تانزانیا، در ژوئیه سال 2019 با شرکت در بیست و سومین جشنواره بین المللی فیلم زنگبار[3]، فیلم جدید کارن شاخنازاروف "آنا کارنینا" را به بینندگان معرفی نمود.

از جمله اولویت های مراکز علمی و فرهنگی روسی در آفریقا، کار با جوانان (هم آفریقایی‌ها و هم مهاجران روسیه)، ترویج زبان، فرهنگ و آموزش عالی روسی، کار با فارغ التحصیلان دانشگاه‌های شوروی(سابق)/ روسیه است.

این مرکز همچنین از استعدادهای هنری کشور میزبان پشتیبانی می‌کند، در 11 اکتبر 2018 نمایشگاهی از هنرمندان جوان تانزانیا در یکی از سالن‌های مرکز علمی و فرهنگی روسی در دارالسلام افتتاح شد. هدف از پروژه مشترک دفتر نمایندگی سازمان فدرال Rossotrudnichestvo  و یک استودیوی هنری تانزانیایی (استودیوی هنری روز) کمک به جوانان خلاق تانزانیایی بود.

مرکز علمی و فرهنگی روسی در لوزاکا (زامبیا) در سپتامبر 2019، یک جشنواره بزرگ جوانان روسیه-زامبیا برگزار کرد. در فوریه سال 2018، این مرکز، جشن روزهای روسیه را که، تعدادی از برنامه‌های فرهنگی، آموزشی و ورزشی را در بر می‌گرفت، برگزار نمود.

سازمان فدرال Rossotrudnichestvo  همه ساله نمایندگان جوانان از کشورهای مختلف از جمله کشورهای آفریقایی را جمع می‌کند. این جوانان (25-35 ساله) با استعداد ترین افراد در حوزه‌های مختلف هستند که با روش های مختلف شناسایی و انتخاب می‌شوند، آنها به روسیه سفر می‌کنند و با هم صنف های خود آشنا شده و در دوره‌های آموزشی تخصصی مربوطه شرکت می نمایند.

آژانس فدرال در امور جوانان (Rosmolodezh) نیز تا حدودی در تعامل با جوانان آفریقایی است. این آژانس برگزار کننده جشنواره ای با حضور هزاران شرکت کننده جوان و مستعد از 180 کشور جهان در زمینه‌های مختلف از جمله نمایندگان سازمان‌های مردم نهاد، روزنامه نگاران جوان، جوانان خلاق و ورزشکار، مهندسان طراحی جوان، مدیران تشکل های جوانان احزاب سیاسی، استادان جوان دانشگاه،  مدیران اتحادیه‌های دانشجویی، دانشمندان جوان و همچنین خارجی‌هایی که به زبان روسی تحصیل می‌کنند و به فرهنگ روسی علاقه مند هستند، می‌باشد.

 

آموزش عالی روسیه و قاره آفریقا:

سازمان فدرال Rossotrudnichestvo  اخیرا اعلام کرد: علاقه آفریقایی‌ها به تحصیل در روسیه و مطالعه زبان روسی بطور چشمگیر افزایش یافته است. در سال 2019 ، آفریقایی‌ها نزدیک به 30 هزار درخواست برای تحصیل در دانشگاه‌های روسیه ثبت کردند، در حالیکه سهمیه بورسیه‌ها فقط 1819 نفر بود. همه ساله سازمان فدرال Rossotrudnichestvo  جوانان امیدوار را از سراسر جهان انتخاب می‌کند و آنها را برای تحصیل به دانشگاه RUDN و سایر دانشگاه‌های مشهور روسیه (450 دانشگاه روسی در این برنامه شرکت می‌کند) اعزام می نماید. حدود 20 هزار دانشجوی آفریقایی در روسیه تحصیل می‌کنند. (داده‌ها مربوط به سال تحصیلی 2016-2017 می‌باشد)

نویسندگان گزارش "روسیه - آفریقا ویژن 2030" ، که برای توزیع در اجلاس سران روسیه و آفریقا در سوچی تهیه شده بود، اعتقاد دارند: به نفع روسیه است که سهمیه دانشجویان آفریقایی را حداقل سالانه 12٪  و مطابق با یک سیستم شفاف افزایش دهد. معیار انتخاب دانشجویان می‌تواند شامل جایگاه و موقعیت کشور مبدا در تجارت با روسیه تعیین شود. جوانان آفریقایی علاقه مند به تحصیل در روسیه، تمایل دارند بیشتر در تخصص های پزشکی، مهندسی و مدیریت ادامه تحصیل دهند.

در حال حاضر روسیه طرحی را در دست اجرا دارد که بر اساس آن تا سال 2025، تعداد دانشجویان خارجی که به صورت تمام وقت در دانشگاه‌های روسیه مشغول تحصیل هستند، تا سه برابر افزایش خواهند یافت، (از 220 هزار به 710 هزار دانشجو)، همچنین انتظار می رود که تعداد دانشجویان خارجی دوره‌های آنلاین سازمان‌های آموزشی روسیه تا سال 2025 از یک میلیون نفر به 3.5 میلیون دانشجو افزایش یابد. علاوه بر این، در تابستان سال 2019 ، پوتین به دولت دستور داد تا موضوع افزایش سهم بورسیه اختصاص یافته به دانشجویان خارجی جهت تحصیل در دانشگاه‌های روسیه را بررسی نماید.

در نوامبر 2018 مرکز آموزش زبان روسی و آموزش پیش دانشگاهی وابسته به دانشگاه RUDN[4] یک پروژه مشترک با دانشگاه Copperbelt (زامبیا) را راه اندازی کردند که به دانشجویان زامبیا و کشورهای همسایه (از جمله موزامبیک، زیمبابوه، آنگولا، نامیبیا، تانزانیا و بوتسوانا) این فرصت داده شد تا بدون عزیمت به روسیه برنامه مقدماتی آموزش زبان روسی را تکمیل کنند. این مرکز بخشی از پروژه دانشگاه RUDN برای ایجاد شعبه آموزشی و صنعتی در قاره آفریقا است.

لازم به ذکر است که در آفریقا 1.5 میلیون فارغ التحصیل وجود دارد که در روسیه تحصیل کرده اند و به زبان روسی صحبت می‌کنند. بسیاری از آنها به رده‌های بالای دولتی رسیده و از نفوذ و جایگاه ویژه ای در کشورهای خود برخوردار هستند.

 

تقویت زبان روسی در قاره آفریقا:

افراد و جوامع علاقمند به یادگیری زبان روسی، بنیان اقدامات شبکه روسیه در خارج محسوب می‌شود. بنابراین، برای پرورش تفکر طرفدار روسیه در خارج، سرمایه گذاری و تقویت زبان روسی حیاتی است و از این رو، روسیه زبان خود را با همکاری با دانشگاه‌ها و مدارس در جهان تقویت می‌کند.

با توجه به اطلاعاتی که "سازمان فدرال Rossotrudnichestvo " منتشر کرده است، بیش از 1.3 میلیون نفر در خاورمیانه و شمال آفریقا و همچنین بیش از یک صد هزار نفر در کشور های زیر صحرای آفریقا به زبان روسی صحبت می‌کنند. مراکز فرهنگی روسیه در آفریقا دوره‌های متنوع آموزش زبان روسی را ارائه می دهند و در راستای تقویت زبان روسی از مدارس روسی در آفریقا حمایت می‌کنند.

رئیس سازمان فدرال Rossotrudnichestvo  ، در مصاحبه ای در سال 2018، توضیح داد که اصطلاح "مدرسه روسی" (نه تنها در آفریقا ، بلکه در سراسر جهان) می‌تواند به معنی انواع مختلفی از مدارس باشد:

• مدارس سفارتخانه‌های روسیه (فرزندان دیپلمات ها، فرزندان شهروندان روسی مقیم)
• مدارس یکشنبه، جایی که کودکان علاقمند به زبان، تاریخ و فرهنگ روسیه در اوقات فراغت خود از تحصیلات ابتدایی به زبان روسی بهره مند می‌شوند.
• مدارس ویژه به زبان روسی (کار مطابق با روش ها و برنامه‌های کشورهای میزبان، به زبان روسی و در موضوعات بسیار متنوع آموزش داده می‌شود)
• مدارس محلی که توسط سازمان فدرال Rossotrudnichestvo پشتیبانی می‌شود (حدود 850 مدرسه در کشورهای مختلف فعال هستند) به عنوان مثال، در ژوهانسبورگ کلیسای ارتدکس، مدرسه ای را اداره می‌کند که در روزهای یکشنبه زبان روسی در آن تدریس و آموزش داده می‌شود.
• مدارسی که فقط ریاضیات و فیزیک به زبانهای روسی در آنها تدریس می‌شوند.

روسیه بطور فعال فناوری‌های دیجیتالی را برای آموزش زبان روسی (دوره‌های آنلاین و کتابخانه‌ها، مسابقات، که برندگان آن به روسیه دعوت می‌شوند) توسعه می دهد.

در آوریل سال 2019 ، دکتر الیودا تومویشی ، وزیر علوم ، فناوری و نوآوری جمهوری اوگاندا، از موسسه پوشکین بازدید کرد. وی به ویژه تأکید کرد که "بسیاری از مردم آفریقا و از جمله در کشور اوگاندا با زبان روسی آشنایی دارند، اما قادر به صحبت به زبان روسی نیستند. اگر مدارسی در غرب، شرق و جنوب آفریقا تاسیس شوند که زبان آموزان بتوانند بصورت کلاسیک زبان روسی را یاد بگیرند، این یک فرصت عالی خواهد بود. کاستوماروف، رئیس مؤسسه پوشکین پاسخ داد: ما آماده هستیم تا همه کارها را انجام دهیم تا این اتفاق بیفتد. وی گفت: حدود 100 نفر از اوگاندا، زبان روسی را به صورت آنلاین در پرتال آموزشی زبان روسی تحصیل می‌کنند. ما آماده هستیم تا برای دانشگاه‌های اوگاندا، وبینارهای آموزشی برگزار کنیم تا استادان این دانشگاه‌ها با منابع آنلاین موجود برای آموزش زبان روسی آشنا شوند. 

پی نوشت ها :

[1] - بی‌گمان نویسندگان و هنرمندان روسیه، میراث بزرگ این کشور هستند. همین امر سبب شده تا بر پایه‌ی آخرین پژوهش‌ها، به رغم چهره‌ خاصی که از سیاست خارجی روسیه در اذهان جهان وجود دارد، این کشور در میان یکی از بانفوذترین کشورها در بهره‌گیری از قدرت نرم برای نفوذ به کشورهای دیگر قرار گیرد. 

[2] - سال گذشته این کشور در جایگاه پنجاهم قرار داشت.

[3] - این بزرگترین جشنواره هنری چند رشته ای در آفریقا است.

[4]- دانشگاه رودن روسیه که با نام دانشگاه دوستی ملل روسیه نیز شناخته می‌شود یکی از برترین دانشگاههای روسیه است که سالانه تعداد بسیاری از دانشجویان بین المللی را از 150 کشور جهان پذیرش می‌کند. تا کنون بیش از 97000 فارغ التحصیل این دانشگاه که در میان آنها حدود 5500 نفر دارای مدرک دکتری هستند در 170 کشور جهان مشغول بکار هستند.