فرصتهای غنا به منظور بهرهبرداری از سیاست تعرفه صفر درصدی چین
اعلام سیاست تعرفه صفر درصدی از سوی دولت چین برای گروهی از کشورهای کمتر توسعه یافته (LDCs)، در زمانی که بسیاری از کشورهای آفریقایی به دنبال تنوع بخشی به شرکای تجاری و بازارهای صادراتی خود هستند، توجهات را به خود جلب کرده است.
در دهه‌‌های اخیر، چشم انداز تجارت جهانی دستخوش تغییرات عمیق و پیچیده‌ای گردیده است. ظهور قدرت‌‌های اقتصادی جدید، بازنگری در پیمان‌‌های تجاری موجود و بروز تنش‌‌ها و جنگ‌‌های تجاری، قواعد بازی را برای بسیاری از کشورها، به ویژه اقتصادهای در حال توسعه، دگرگون ساخته است. در این میان، کشورهای آفریقایی که برای مدتی طولانی از طریق توافقاتی نظیر قانون رشد و فرصت آفریقا (AGOA) از دسترسی ترجیحی به بازار آمریکا برخوردار بودند، اکنون شاهد کاهش تدریجی بخشی از این مزایا هستند. اعمال تعرفههای جدید بر صادرات آفریقا توسط دولت آمریکا به عنوان یکی از شرکای تجاری اصلی این قاره، چالش‌های جدیدی را برای کشورهایی که اقتصاد آنها به شدت به درآمدهای صادراتی وابسته است، ایجاد کرده است.
در مواجهه با این شرایط متغیر و لزوم یافتن مسیرهای جایگزین برای رشد اقتصادی، سیاست‌های جدید تجاری از سوی دیگر بازیگران جهانی می‌تواند فرصتهای مغتنمی را فراهم آورد. اعلام سیاست تعرفه صفر درصدی از سوی دولت چین برای گروهی از کشورهای کمتر توسعه یافته (LDCs)، در زمانی که بسیاری از کشورهای آفریقایی به دنبال تنوع بخشی به شرکای تجاری و بازارهای صادراتی خود هستند، توجهات را به خود جلب کرده است. این تحول به ویژه برای کشوری مانند غنا که با چالش کاهش اثربخشی تحت توافقنامه AGOA روبرو است و همزمان چشمانداز بلندپروازانه دولت کنونی تحت عنوان «اقتصاد ۲۴ ساعته» را در دستور کار خود قرار داده است که بهرهبرداری غنا از این فرصت تجاری جدید با چین برای تقویت بنیان‌های اقتصادی و پیشبرد اهداف اقتصادی، می‌تواند نقطه عطفی در اقتصاد آن محسوب شود.
فرصت غنا به منظور بهرهبرداری از تعرفه صفر چین
تحولات اخیر در صحنه تجارت جهانی، تأثیرات مستقیمی‌بر اقتصادهای وابسته به صادرات در قاره آفریقا داشته است. قانون رشد و فرصت آفریقا (AGOA) که از سال ۲۰۰۰ میلادی به مدت ۲۵ سال به کشورهای واجد شرایط در منطقه زیر صحرای آفریقا امکان صادرات حدود ۲ هزار محصول با تعرفه گمرکی صفر درصدی به بازار آمریکا را می‌داد، به عنوان پایه و اساس روابط تجاری آمریکا و آفریقا عمل کرده است. با این حال، اعمال تعرفه ۱۰ درصدی توسط دولت آمریکا بر صادرات آفریقا، به طور قابل توجهی از مزایای تعرفه صفر درصدی تحت توافقنامه AGOA کاسته و اثربخشی آن را تضعیف نموده است. این تغییر سیاست به خصوص برای کشورهایی مانند غنا که وابستگی زیادی به ارز خارجی حاصل از صادرات دارند، پیامدهای اقتصادی نامطلوبی را در پی داشته است.
در این میان و در بحبوحه تغییرات شگرف در چشمانداز تجارت جهانی، اعلام سیاست جدید تعرفه صفر درصدی از سوی کمیته مقررات تعرفه گمرکی شورای دولتی چین برای کشورهای کمتر توسعه یافته (LDCs)، که از اول دسامبر ۲۰۲۴ به اجرا درآمده و ۳۳ کشور آفریقایی از جمله غنا را شامل می‌شود، فرصتی بی نظیر برای این کشور فراهم آورده است. این سیاست، به ویژه در راستای تحقق اهداف اقتصادی بلندمدت تحت عنوان «اقتصاد ۲۴ ساعته» که توسط جان درامانی ماهاما، رئیس جمهور غنا، در کارزار انتخاباتی سال گذشته به منظور تقویت پایدار تولیدات داخلی و توسعه ظرفیت‌‌های صادراتی و با هدف افزایش بهره‌وری، رقابت‌پذیری و ایجاد فرصتهای شغلی مطرح گردید، از اهمیت راهبردی ویژه‌ای برخوردار است.
غنا می‌تواند با اتخاذ رویکردی هوشمندانه در هماهنگی سیاست‌ها و راهبردهای سرمایه‌گذاری، به شکلی راهبردی از مزیت تجاری فراهم شده توسط چین بهره‌‌مند شود. این تدبیر نه تنها به احیای اقتصاد ملی غنا یاری می‌‌رساند، بلکه تقویت بازارهای داخلی را نیز به دنبال خواهد داشت؛ قابلیت رشد صادراتی ناشی از این فرصت، فراتر از یک مزیت صرفاً اقتصادی است و این امکان را به غنا می‌بخشد تا اقتصادی پویا، انعطاف‌پذیر و با قابلیت فعالیت مستمر در تمام ساعات شبانه روز و هفت روز هفته را در راستای تحقق اهداف چشمانداز اقتصادی خود توسعه دهد. جوهره اصلی موفقیت «اقتصاد ۲۴ ساعته»، توانایی تولید بی‌وقفه و پاسخگویی مؤثر به تقاضای رو به رشد بازارهای داخلی و بین‌المللی است. این مهم مستلزم تمرکز ویژه دولت غنا بر بخش کشاورزی، تنوع بخشی به محصولات زراعی و سرمایه‌گذاری قابل توجه در حوزه فرآوری محصولات و ایجاد ارزش افزوده برای تولیدات اصلی است.
کالاهای کلیدی نظیر کاکائو، بادام هندی، دانه‌های روغنی و انواع میوه‌ها و مواد معدنی از جمله طلا، الماس، بوکسیت، منگنز و غیره، از پتانسیل صادراتی بالایی برخوردارند و با سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی مانند احداث کارخانه‌های فرآوری، می‌توانند به درآمدهای قابل توجهی دست یابند. غنا با تبدیل نهاده‌های خام کشاورزی به فرآورده‌‌های نهایی همچون شکلات و آب میوه، قادر خواهد بود هم نیازهای مصرف کنندگان داخلی را به نحو مطلوبی تأمین نماید و هم سهم خود را در بازار بدون تعرفه چین افزایش دهد.
برای تحقق این چشمانداز، همکاری میان دولت، کشاورزان، تعاونی‌‌ها و شرکتهای فعال در حوزه کشاورزی ضروری است. توسعه برنامههای آموزشی برای انتقال بهترین شیوه‌ها در تولید و فرآوری به کشاورزان محلی، به آنها کمک خواهد کرد تا استانداردهای کیفی داخلی و بین‌المللی را رعایت کنند. علاوه بر این، ایجاد یک زنجیره تأمین کارآمد که از مزارع تا امکانات فرآوری و شبکه‌های توزیع را در بر می‌گیرد، برای کاهش ضایعات پس از برداشت و افزایش کارایی، اهمیتی حیاتی دارد. توسعه زیرساخت‌ها نیز برای شکوفایی یک اقتصاد ۲۴ ساعته به همان اندازه حیاتی خواهد بود و دولت باید بهبود شبکه‌های حمل و نقلی، امکانات لجستیکی و سیستم‌‌های تأمین انرژی پایدار را که برای تولید و توزیع مستمر کالا ضروری هستند را در اولویت اقدامات خود قرار دهد.
با افزایش دسترسی به بازارهای داخلی و جهانی، غنا می‌تواند علاوه بر تأمین نیاز داخلی، جذابیت خود را به عنوان یک مقصد صادراتی مطلوب تقویت نماید. علاوه بر این، شراکت با چین می‌تواند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها را از طریق ابتکاراتی مانند طرح کمربند و جاده (BRI) تسهیل نماید. این ابتکار یک مسیر برای توسعه پروژههای زیرساختی ضروری شامل جاده‌ها، راه‌‌آهن و بنادر ارائه می‌دهد که می‌تواند قابلیت‌های تجاری غنا را به طور قابل توجهی افزایش دهد. تلاشهای مشترک می‌تواند به پروژههای توسعه انرژی منجر گردد که توسط آن برق مورد نیاز کارخانه‌ها را تأمین کرده و در نتیجه ظرفیت تولید آنها را افزایش دهد.
همچنین، تحقق «اقتصاد ۲۴ ساعته» به پرورش یک فرهنگ کارآفرینی پویا گره خورده است. غنا با تشویق رشد شرکتهای کوچک و متوسط (SMEs)، قادر خواهد بود ساختار اقتصادی خود را متنوع سازد و به رشد نوآوری شتاب بخشد. ایجاد بستری مساعد برای کارآفرینی مستلزم دسترسی آسان به منابع مالی کافی، برنامههای آموزشی کارآمد و کاهش موانع نظارتی دست و پا گیر است. تأسیس مناطق ویژه اقتصادی می‌تواند با ارائه مشوق‌های مالیاتی جذاب و رویه‌های عملیاتی تسهیل شده، موجبات جذب سرمایه‌گذاری و رونق تولید را فراهم آورد. غنا با ارتقای جایگاه شرکتهای کوچک و متوسط و توسعه فرهنگ نوآوری، می‌تواند اقتصادی تاب آور و با قابلیت فعالیت مستمر در تمام ساعات شبانه روز ایجاد نماید.
افزون بر این، تربیت نیروی کار ماهر و متخصص برای پاسخگویی به نیازهای غنا در راستای تضمین رشد پایدار، از اهمیتی حیاتی برخوردار است. سرمایه‌گذاری هدفمند در بخش آموزش، به ویژه در حوزه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای که همسو با نیازهای روز بازار کار و به ویژه در بخش‌های دارای پتانسیل رشد چشمگیر نظیر تولید و فناوری باشد، امری اجتناب‌ناپذیر است. تلاشهای مشترک و هم‌‌افزایی میان دولت، مؤسسات آموزشی و فعالان بخش خصوصی می‌تواند منجر به تدوین و اجرای برنامه‌هایی شود که افراد را به مهارت‌های فنی مرتبط و مورد نیاز مجهز سازد. تأسیس مراکز آموزشی تخصصی با تمرکز ویژه بر کارآفرینی، مهارت‌های صنعتی پیشرفته و دانش تجاری به روز، نیروی کاری توانمندی را پرورش خواهد داد که آمادگی کامل برای مشارکت فعال در تولید مستمر و پویا داشته باشد.
حجم مبادلات تجاری دو کشور
روابط اقتصادی چین و غنا در سال‌‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است، به طوری‌که چین به یکی از اصلی‌ترین شرکای تجاری و سرمایه‌گذاری غنا تبدیل شده است. این تحول، به ویژه در چارچوب سیاست‌های چین برای تقویت همکاری با کشورهای کمتر توسعه یافته، از اهمیت استراتژیک برخوردار است.
بر اساس گزارشات رسمی مرکز آمار غنا (GSS)، حجم تجارت دوجانبه بین دو کشور روندی صعودی داشته است. به طوری که در سال ۲۰۲۲، این رقم به ۱۰.۲ میلیارد دلار رسید که شامل ۲ میلیارد دلار صادرات غنا به چین و ۸ میلیارد دلار واردات از چین بود. این روند در سال ۲۰۲۳ با رشد ۱۵.۷ درصدی به ۱۱.۸ میلیارد دلار افزایش یافت و در سال ۲۰۲۴ نیز با ثبت رقم ۱۱.۸۴ میلیارد دلاری، به نقطه اوج جدیدی دست یافت.
ساختار تجاری دو کشور نشان دهنده وابستگی غنا به صادرات مواد خام و واردات کالاهای صنعتی است. عمده صادرات غنا به چین را نفت خام، کاکائو، طلا و سایر مواد معدنی تشکیل می‌دهد. در مقابل، واردات غنا از چین شامل ماشین‌آلات، تجهیزات الکترونیکی، محصولات شیمیایی کشاورزی و کالاهای مصرفی است. جالب آنکه چین در سال ۲۰۲۴، بیش از ۴۰ درصد از واردات قاره آسیا به غنا و حدود ۲۰ درصد از صادرات این کشور به آسیا را به خود اختصاص داده است.
روند فعلی حاکی از آن است که چین به عنوان شریک اصلی اقتصادی غنا، هم در تجارت و هم در سرمایه‌گذاری نقش محوری ایفا می‌کند. با توجه به تمرکز چین بر تأمین مواد خام و علاقه غنا به جذب فناوری و توسعه زیرساخت‌ها، این همکاری می‌تواند در بلند مدت به تعمیق بیشتر روابط و کاهش شکاف تجاری بین دو کشور منجر شود.
در مجموع، سیاست تعرفه صفر درصدی چین برای کشورهای کمتر توسعه یافته، پنجره‌ای استراتژیک به روی غنا گشوده است تا با تبدیل مزیت‌های تجاری به رشد پایدار، چشمانداز اقتصادی خود را محقق سازد؛ اما کلید موفقیت غنا در این مسیر، ترکیب سه عنصر حیاتی است:
- ارتقای زنجیره ارزش داخلی با تمرکز بر فرآوری محصولات خام کشاورزی و مواد معدنی (مانند کاکائو به شکلات) و کاهش وابستگی به صادرات مواد اولیه.
- توسعه زیرساخت‌های پایدار (حمل و نقل، انرژی، لجستیک) از طریق همکاری با چین در چارچوب طرح BRI، که امکان فعالیت بی‌وقفه صنایع را فراهم می‌کند.
- سرمایه‌گذاری در سرمایه انسانی با تربیت نیروی کار ماهر و تقویت بنیان‌های کارآفرینی به ویژه در بخش SMEها، تا نوآوری و رقابت‌پذیری افزایش یابد.
چالش اصلی غنا، گذار از اقتصاد تک محصولی به اقتصادی متنوع و مقاوم است. اما با این حال، غنا می‌تواند با الگوبرداری از تجربه چین در توسعه صنعتی و استفاده هوشمندانه از دسترسی ترجیحی به بازار این کشور، نه تنها شکاف تجاری را کاهش دهد، بلکه به یک قطب منطقه‌ای در زنجیره تأمین جهانی تبدیل شود. این مسیر مستلزم حکمرانی خوب، شفافیت در سرمایه‌گذاری‌های مشترک و تضمین منافع متقابل است تا همکاری با چین به جای وابستگی، به عاملی برای خود اتکایی اقتصادی غنا بدل شود.
در نهایت، تحقق اقتصاد ۲۴ ساعته تنها با تولید بی وقفه ممکن نیست، بلکه نیازمند چرخه‌‌ای کامل از ایده تا صادرات است که در آن، تعرفه صفر درصدی چین به عنوان کاتالیزوری برای جهش صنعتی، اشتغال‌زایی و اثرگذاری محصولات غنایی در بازارهای جهانی عمل کند. این فرصت، آزمونی برای اثبات بلوغ اقتصادی غنا در فضای پرتلاطم تجارت امروز است.
منابع
https://www.mfa.gov.cn/mfa_eng/xw/zwbd/202504/t20250425_11604283.html
https://agoa.info/about-agoa.html
https://www.graphic.com.gh/business/business-news/amidst-global-trade-wars-can-ghana-embrace-chinas-zero-tariff-to-boost-24-hour-economy.html
https://johnmahama.org/files/shares/FAQs-on-Mahamas-24-hour-strategy.pdf
https://gna.org.gh/2025/02/bilateral-trade-between-ghana-china-reaches-historic-11-84-billion-in-2024/
https://statsghana.gov.gh/gssmain/fileUpload/Trade/1._Final_Quarterly_Trade_Newsletter_Q2_2024_30_Aug_Print.pdf
https://citinewsroom.com/2024/07/ghanas-foreign-direct-investment-amounts-to-123m-in-q1-of-2024-gipc/
https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/features/Ghana-China-Relations-Expanding-economic-partnerships-for-growth-and-industrialization-1975382
https://www.myjoyonline.com/china-is-leading-source-of-investment-destinations-in-ghana-in-half-year-2024/
https://gipc.gov.gh/wp-content/uploads/2025/03/Q4-2024-Investment-Report.pdf?__cf_chl_tk=h0Uxfwu_D.p9I6Wky4WnYQj9Xnh9Jjq_DeYGSZKVXdg-1748287163-1.0.1.1-hZmaIGIXjEspcouj5reNWwsZZE0gCVY7g8A5BItyho8