بررسی شاخص‌های کلان اقتصادی ارمنستان در سال 2020

سال 2020 سال دشواری برای همه جهان بود. محدودیت‌های ارتباطات و اقتصادی برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا تأثیر قابل توجهی در تحولات اقتصادی-اجتماعی در سراسر جهان داشته است. سفرهای متقابل کاهش یافته، روابط تجاری جهانی به شدت تحت تأثیر قرار گرفته و بخش گردشگری که تا 10 درصد اقتصاد جهان را تشکیل می‌دهد، در بحران عمیقی قرار دارد. جمهوری ارمنستان نیز از تحولات فوق‌الذکر بی‌نصیب نمانده است. در این مطلب به بررسی شاخص های اقتصادی کشور ارمنستان در سال 2020 با توجه به بحران همه گیری در این سال , و نیز تاثیرات درگیری‌های منطقه ای که ارمنستان درگیر آنها بوده است پرداخته شده است.

از ماه مارس سال 2020، گسترش ویروس کرونا در ارمنستان تأثیر جدی بر تحولات اقتصادی - اجتماعی داشته است. محدودیت در فعالیت اقتصادی، خدمات و کمبود جریان گردشگری شاخص‌های اقتصادی-اقتصادی جمهوری ارمنستان را از مثبت به منفی تبدیل کرد، دولت مجبور شد بسته‌های حمایتی حدود 150 میلیارد درامی را برای اقتصاد و حوزه اجتماعی تنظیم و اجرا کند.

از اواسط سال 2020 همراه با کاهش روند شیوع ویروس کرونا، فعالیت اقتصادی به تدریج احیا شد و از ماه سپتامبر برخی از روندهای مثبت در جهت احیای اقتصاد قابل مشاهده بود. با این حال، در سال 2020 و با وقوع بحران و درگیری در منطقه قره باغ روند بهبود دچار مشکل گردید  و افزایش هزینه‌های جنگی و اقداماتی که در راستای رفع عواقب جنگ انجام می‌شد مشکلات موجود در اقتصاد را عمیق‌تر کرد. مهاجرت گسترده ارامنه از منطقه قره باغ  و انتقال آنها به جمهوری ارمنستان، هزاران قربانی و مجروح، فشار موجود مؤلفه اجتماعی بر اقتصاد که از قبل تحت تأثیر ویروس کرونا قرار داشت را عمیق‌تر کرد.

مشکلات ناشی از جنگ می‌تواند تا مدت‌ها اوضاع اقتصادی - اجتماعی را تحت فشار قرار دهد که حل آن نیاز به ادغام قابل توجهی از منابع موجود و افزایش کارایی سیستم مدیریت دارد. در واقع، در حال حاضر یک بحران شدید اجتماعی در جمهوری ارمنستان وجود دارد، زیرا بسیاری از خانواده‌ها نان‌آور خانواده خود را در نتیجه جنگ از دست داده‌اند. هزاران جوان مجروح هستند و برای بهبودی آنها امکانات مالی بسیاری لازم است. پیرو این مشکلات، حسب گزارشی که تا قبل از جنگ دومقره باغ از سوی بانک جهانی منتشر شد، تعداد فقرا در ارمنستان فقط به دلیل اپیدمی ویروس کرونا و پیامدهای اقتصادی آن می‌تواند 245 هزار نفر افزایش یابد. طبق آمار سپتامبر 2020، تعداد افراد فقیر در جمهوری ارمنستان 26.4 درصد کل جمعیت بوده است. اگر پیش‌بینی‌های بانک جهانی را در نظر بگیریم، ممکن است تعداد افراد فقیر در ارمنستان در سال آینده به 35 درصد برسد. همچنین بحران بهداشتی نیز وجود دارد که هنوز راه حلی برای آن پیدا نشده است. بحران ناشی از شیوع ویروس کرونا است که به این عامل، استمرار اختصاص بودجه برای توان‌بخشی و درمان مجروحان جنگی اضافه می‌گردد.

بحران بشردوستانه نیز وجود دارد. گذشته از این واقعیت که هزاران نفر به دلیل جنگ، قره باغ را ترک کرده‌اند و در ارمنستان به سر می‌برند، باید مسائل مرتبط با معیشت آنها، تحصیلات کودکان و مشکلات اجتماعی آنها حل شود. در عین حال، برای انجام امور توان‌بخشی در قره باغ و هم در جوامع مرزی ارمنستان که در نتیجه جنگ متضرر شده‌اند، بازگشت آوارگان به قره باغ  کمک‌های مالی و حمایت‌های دیگر باید به عمل آورده شود. تخصیص بودجه برای احیای فعالیت اقتصادی و اجرای اقدامات محرک موضوعی جدی است. در عین حال، احیای ثبات داخلی کشور، انتقال روند سیاسی به یک زمینه سازنده‌تر ضروری است، زیرا وضعیت نامشخص فعلی و انتظارات منفی از آینده، ضربه بزرگی به بهبود وضعیت اقتصادی - اجتماعی وارد می‌کند.

به این موارد پدیده‌های تورم ناشی از کاهش ارزش درام، افزایش قیمت کالاهای اولیه، به ویژه مواد غذایی که باعث ایجاد تنش‌های قابل توجهی در حوزه اجتماعی شده است، اضافه می‌گردد.

در ماه‌های ژانویه و دسامبر سال 2020 شاخص فعالیت اقتصادی ارمنستان 7.5 درصد رکود داشته است. علاوه بر این، به صورت ماهانه، در سال 2020 وضعیت در دسامبر نسبت به ماه نوامبر بهبود یافته است، رشد 22.7 درصدی به ثبت رسیده است. حجم تولیدات صنعتی در ژانویه- دسامبر سال 2020، نسبت به مدت مشابه سال گذشته، 0.9 درصد کاهش یافته است. ضمناً، صنعت فراوری 3.9 درصد کاهش یافته است، که از این میزان 0.4 درصد شامل مواد غذایی، 19.7 درصد شامل انواع سیگار، 13.3 درصد جواهرات است.

میزان بهره‌برداری از معادن و معادن باز 11.6 درصد، حجم تولیدات داروهای اساسی و مواد دارویی 23.6 درصد، تجهیزات الکتریکی 22.6 درصد، تولید مبلمان 13.1 درصد رشد داشته است. 

برخلاف کاهش حجم صنایع، حجم تولید ناخالص کشاورزی در سال 2020 به میزان 1.4 درصد رشد داشته است که 2.3 درصد شامل پرورش نباتات، 0.4 درصد پرورش دام، 4.4 درصد صید ماهی است. شاخص فعالیت اقتصادی در سایر عرصه‌ها رکود به ثبت رسانده است. به ویژه حجم ساخت و ساز طی ماه‌های ژانویه – دسامبر 2020 به میزان 9.5 درصد کاهش یافته است.

کاهش جدی در گردش تجاری به ثبت رسیده است که در مقطع سالانه 14 درصد کاهش یافته است، ضمناً تجارت خرد 17.3 درصد، تجارت عمده 9 درصد و تجارت خودرو 33.5 درصد کاهش یافته است. از نظر سهم در کاهش حجم تجارت خرد، ایروان غالب است، جایی که 69.7 درصد از این تجارت شامل ایروان است، استان کوتایک 5.3 درصد، آرماویر – 4.4 درصد، آرارات 4.3 درصد و در استان وایوتس دزور 0.7 درصد ثبت شده است.

ویروس کرونا، محدودیت‌های منوط به عامل سلامت و کاهش گردشگری تأثیر بسزایی در بخش خدمات داشته است، که حسب آمار طی ماه‌های ژانویه – دسامبر سال گذشته میلادی، 14.9 درصد رکود داشته است. بیشترین میزان رکود در این بخش به اقامت و مکان‌های تغذیه عمومی‌به ثبت رسیده است که رکود سالانه 45 درصد بوده که 38.4 درصد آن در بخش مکان‌های تغذیه عمومی‌بوده است. در مدت زمان یاد شده، فعالیت‌های مربوط به سازمان‌دهی بازی‌های شرط‌بندی 18.4 درصد رکود داشته است. رشد چشمگیری در بخش ارائه خدمات در حوزه‌های فناوری اطلاعات و همچنین اطلاعات و ارتباطات به ترتیب 22.7 و 6.1 درصد به ثبت رسیده است. با وجود تحولات نامطلوب اقتصادی، تولید برق 1.2 درصد رشد داشته است.

اپیدمی ویروس کرونا و مشکلات اقتصادی ناشی از آن تأثیر منفی بر میانگین دستمزد اسمی ماهانه سال 2020 نداشته است که در ژانویه – دسامبر سال 2020 نسبت به مدت مشابه سال گذشته 3.9 درصد رشد داشته و به 189.7 هزار درام رسیده است.

ضمناً رشد در بخش دولتی بیشتر بوده است، بخش دولتی 5 درصد و غیردولتی 3 درصد. این امر عمدتاً از پاداش ماهانه در سیستم مدیریت دولتی که از سال گذشته آغاز شده ناشی می‌شود.

ویروس کرونا و جنگ تأثیر منفی قابل توجهی بر شاخص‌های اصلی بازار کار داشته است. به ویژه طی 9 ماه سال 2020، بر خلاف مدت مشابه در سال 2019، منابع کار جمعیت 5.1 هزار نفر، عرضه نیروی کار 32.6، تعداد شاغلان 40.8 هزار نفر کاهش یافته است. در همین مقطع زمانی، تعداد بیکاران یک درصد یا 8.2 هزار نفر افزایش یافته و به 226.9 هزار نفر رسیده است.

مشکلات فعلی اقتصادی، ثبت شرکت‌های جدید در قلمرو جمهوری ارمنستان را متوقف نکرده است. سال 2020 در مقایسه با سال گذشته تعداد شرکت‌های جدید ثبت شده به میزان 6035 افزایش یافته و به رقم 52427 رسیده است. حسب آمار 2020، بر خلاف اوایل سال تعداد شاغلان به میزان 9.5 هزار نفر افزایش یافته و به 637.4 هزار نفر رسیده است. علی‌رغم افزایش تعداد شاغلان، کارشناسان خاطرنشان می‌کنند که بخش عمده فرصت‌های کاری ثبت شده جدید ناشی از خارج شدن مشاغل از سایه و انجام تشریفات اداری ثبت کارکنان توسط نهادهای مالیاتی باشد.

درآمدهای شهروندان ارمنستان در سال 2020 در مقایسه با سال گذشته به میزان 5.9 هزار درام افزایش یافته و به 183.6 هزار درام رسیده است. اپیدمی ویروس کرونا و جنگ دوم آرتساخ تأثیر منفی بر شکل‌گیری شاخص بدهی ارمنستان داشته است. در تاریخ 31 دسامبر سال 2020 بدهی خارجی ارمنستان به 7 میلیارد و 968 میلیون دلار رسیده است که در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته 647.2 میلیون دلار رشد داشته است. شاخص بدهی خارجی به میزان 268.6 میلیون دلار افزایش یافته و به 6 میلیارد و 53 میلیون دلار رسیده است، بدهی داخلی 378.6 میلیون افزایش یافته به یک میلیارد و 915 میلیون دلار رسیده است.

جنگ دوم قره باغ و مشکلات موجود ناشی از اپیدمی در اقتصاد جهانی، تأثیرات خود را بر روابط تجاری خواهند داشت.

به ویژه سال 2020 کل گردش مالی جمهوری ارمنستان به میزان 13.2 درصد کاهش یافته و به 7 میلیارد و 103 میلیون دلار رسیده است. صادرات بر اساس شاخص قیمت FOB کالاهای صادراتی، دو میلیارد و 544 میلیون دلار بوده است که در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته به میزان 3.9 درصد کاهش یافته است و واردات بر اساس شاخص قیمت CIF کالاهای وارداتی، چهار میلیارد و 559 میلیون دلار به ثبت رسیده است که در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته به میزان 17.7 درصد کاهش یافته است.

کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا از جمله اصلی‌ترین شرکای تجاری خارجی ارمنستان هستند که گردش مالی تجارت با این کشورها در سال 2020 در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته به میزان 2.6 درصد کاهش یافته و به 2 میلیارد و 253 میلیون دلار رسیده است. مانند سال‌های گذشته، در سال 2020 نیز روسیه شریک تجاری اصلی ارمنستان است که 30.3 درصد تجارت خارجی و متقابل ارمنستان را تشکیل می‌دهد. سال 2020 مبادلات تجاری بین ارمنستان و روسیه 2 میلیارد و 155 میلیون دلار بوده است که در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته 3.5 درصد کاهش یافته است. مبادلات تجاری با بلاروس به میزان 17.4 درصد افزایش یافته و به 79.5 میلیون دلار رسیده است. مبادلات تجاری با قزاقستان دو برابر افزایش یافته و به 16.3 میلیون دلار رسیده است.

مبادلات تجاری ارمنستان با کشورهای مشترک‌المنافع در سال 2020 بر خلاف مدت مشابه در سال گذشته به میزان 12.3 درصد کاهش یافته و به 177.1 میلیون دلار رسیده است.

در شمار کشورهای مشترک‌المنافع، جمهوری اوکراین اولین همکار تجاری ارمنستان است که مبادلات تجاری ارمنستان با اوکراین در سال 2020، به میزان 148.5 میلیون دلار است که در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته 13 درصد کاهش یافته است. در شمار کشورهای مشترک‌المنافع مبادلات تجاری تنها با ازبکستان رشد داشته و با 52.8 درصد رشد به 9.1 میلیون دلار رسیده است.

ویروس کرونا و محدودیت‌های روابط اقتصادی بر گردش مالی تجاری به ثبت رسیده بین ارمنستان و کشورهای اتحادیه اروپا نیز تأثیر داشته‌اند.

سال 2020 در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته گردش مالی تجاری بین ارمنستان و کشورهای اتحادیه اروپا 22.9 درصد کاهش یافته و به 1 میلیارد و 276 میلیون دلار رسیده است. در شمار کشورهای اتحادیه اروپا، آلمان بزرگ‌ترین شریک تجاری ارمنستان است که گردش مالی تجاری متقابل در سال 2020 به میزان 291 میلیون دلار بوده است که در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته 35.7 درصد رکود داشته است. در شمار کشورهای اتحادیه اروپا بلغارستان نیز یکی از شرکای تجاری بزرگ ارمنستان محسوب می‌شود که گردش مالی تجاری در سال 2020 با این کشور به میزان 27.8 درصد کاهش یافته و به 171.9 میلیون دلار رسیده است، میزان گردش مالی تجاری با ایتالیا و هلند به ترتیب 12.2 درصد (232.5 میلیون دلار) و 34.6 درصد (126.7 میلیون دلار) کاهش یافته است. در شمار کشورهای اتحادیه اروپا گردش مالی تجاری با فنلاند 23.2 درصد افزایش یافته و به 26.2 میلیون دلار رسیده است.

بعد از روسیه، چین بزرگ‌ترین شریک تجاری ارمنستان است که گردش مالی تجاری با این کشور در سال 2020 964.5 میلیون دلار بوده است که رشد آن در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته 2 درصد بوده است. که پس از آن سوئیس با 485.5 میلیون دلار، جمهوری اسلامی ایران با 400.1 میلیون دلار، عراق با 165.5 میلیون دلار و گرجستان با 129.7 میلیون دلار قرار دارند. سال 2020 گردش تجاری با عراق، گرجستان، سوئیس و ایران به ترتیب 8.8، 12.9، 5.1 و 2.2 درصد کاهش یافته است.

در مورد صادرات و واردات، بازار اصلی برای عرضه کالاهای جمهوری ارمنستان همچنان بازار روسیه است، که در سال 2020 محصولاتی به ارزش 675.9 میلیون دلار فروخته شد که 9 درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل است.

واردات از روسیه به میزان 1 میلیارد و 638 میلیون دلار بوده است که در مقایسه با سال گذشته 0.7 درصد کاهش یافته است. مجموع کالاهای صادراتی از ارمنستان به جمهوری بلاروس از کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا به 21.2 میلیون دلار رسید که 18.7 درصد رشد داشته و واردات 59.5 میلیون دلار، 18 درصد رشد داشته است.

صادرات جمهوری ارمنستان به کشورهای مشترک‌المنافع در سال 2020 به میزان 22.9 درصد کاهش یافته و 34.4 میلیون دلار بوده است.

شاخص صادرات در تجارت با کشورهای اتحادیه اروپا نیز کاهش داشته است. سال 2020 صادرات به کشورهای اتحادیه اروپا 428.9 میلیون دلار بوده است که 25.9 درصد کاهش داشته است. در عین حال واردات از اتحادیه اروپا به میزان 17.1 درصد کاهش یافته و به 925.7 میلیون دلار رسیده است.

میزان صادرات از ارمنستان به آمریکا بهبود یافته و با 25.9 درصد رشد به 67.8 میلیون دلار رسیده است. بر خلاف صادرات، واردات به میزان 78.1 درصد کاهش یافته و به 78.3 میلیون دلار رسیده که این امر مربوط به کاهش واردات عمده خودرو از امریکا است.

برخلاف سال‌های گذشته روند صادرات به سمت امارات عربی بهبود یافته و با 67 درصد رشد به 95.6 میلیون دلار رسیده است و واردات با 57.4 درصد کاهش، به 98.2 میلیون دلار رسیده است.

اپیدمی ویروس کرونا همچنین مانع رشد صادرات به جمهوری اسلامی ایران نشده و با 1.1 درصد رشد به 84.7 میلیون دلار رسیده است.. در همین زمان، واردات از ایران با 3 درصد کاهش به 316.1 میلیون دلار رسید.

در طول سال 2020، ارمنستان صادرات خود را به جمهوری خلق چین تقریباً 50 درصد افزایش داده و به 290 میلیون دلار رسانده است، در حالی که واردات 10.8 درصد کاهش یافته و به 674.4 میلیون دلار رسیده است. شاخص صادرات ارمنستان به سوئیس نیز با بهبود 2.1 درصد به 467.3 میلیون دلار رسیده است.

صادرات به جمهوری عراق که در سال‌های اخیر بازار خوبی برای محصولات ارمنی بوده است، در سال 2020 با کاهش 7.8 درصدی به 163.4 میلیون دلار رسید، در حالی که صادرات به کشور همسایه، گرجستان، با 17 درصد کاهش به 57.4 میلیون دلار رسیده است.

در میان کالاهای صادراتی از جمهوری ارمنستان، بیشترین سهم مربوط به محصولات معدنی است که از نظر ارزش با 828 میلیون دلار، سهم آن در ساختار صادرات 32.5 درصد بوده است. در سال 2020 صادرات محصولات معدنی 11.5 درصد افزایش یافته است.

دومین مورد در این گروه، صادرات غذای آماده است که با 12.8 درصد کاهش به 559.9 میلیون دلار رسیده است. در مدت یاد شده، صادرات دام زنده و محصولات دامی از جمهوری ارمنستان با 52.7 درصد رشد به 59 میلیون دلار و صادرات محصولات با منشاء گیاهی با 27.3 درصد افزایش به 135.8 میلیون دلار رسیده است.

صادرات پوشاک از جمهوری ارمنستان در سال 2020 به میزان 21.6 درصد یعنی 132.8 میلیون دلار کاهش داشته است. صادرات سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، فلزات گرانبها اقلام موجود در آنها، فلزات غیر گرانبها اقلام ساخته شده از آنها که جایگاه بزرگی در ساختار صادرات ارمنستان داشته‌اند سال 2020 در مقایسه با سال قبل به ترتیب 11.8 و 12.6 درصد کاهش یافته است.