مناسبات تجاری اوکراین و چین بعد ازتحولات سیاسی 2014

23 دسامبر، چهارمین نشست کمیسیون مشترک همکاریهای اقتصادی اوکراین و جمهوری خلق چین پس از گذشت سه سال از آخرین دور آن، بصورت آنلاین برگزار گردید. طبق گزارش سرویس آمار دولتی اوکراین، در سال 2019 گردش تجاری بین اوکراین و چین به 12 میلیارد و 790 میلیون دلار رسید و نسبت به سال گذشته 30٪ افزایش یافت. به طور کلی، از سال 2014 برای تعدادی از تولیدکنندگان اوکراینی، بازار چین در واقع جایگزین بازار روسیه شده است. اما روابط سیاسی مدت هاست که به دلیل جنگ سرد بین چین و شریک استراتژیک اوکراین، ایالات متحده، راکد مانده است. بنابراین اکنون، بر اساس کار کمیسیون، اولویت های جدید و برنامه‌های خاصی برای همکاری اوکراین و چین در زمینه‌های مختلف مشخص شد. « همه چیز به آسانی بدست نیامد» لذا تنظیم مجدد روابط اقتصادی در حال حاضر می‌تواند برای هر دو کشور قابل توجه تلقی شود.

اشتیاق رسمی و انتظارات مثبت

در حاشیه این اجلاس، «اولگا استفانیشینا» معاون نخست وزیراوکراین و«لیو وی»معاون شورای ایالتی چین سند دستور کار همکاری در حوزه‌های تجارت، اقتصاد، سرمایه گذاری، زیربنایی و انرژی، کشاورزی، صنعت و علوم انسانی را امضا کردند. در ماه نوامبر، دولت اوکراین پیش نویس توافق نامه بین کابینه وزیران و دولت چین در زمینه تعمیق همکاری در حوزه زیربنایی و زیرساخت ها را تصویب کرد و به ولادیسلاو کریکلیی وزیر امور زیرساخت اجازه داد آن را امضا کند.

ویکتور دوهان، معاون سابق وزیر زیرساخت برای ادغام اروپا (19-2016)، به عنوان یکی از مذاکره کنندگان از امضای این سند خرسند است: « همه چیز به آسانی بدست نیامد. با این توافق، اوکراین درب را برای وام های چینی در حوزه زیرساخت های داخلی باز می‌کند». اولگا استفانیشینا، معاون نخست وزیر در امور اروپا و یورو-آتلانتیک گفت: «تعمیق مشارکت استراتژیک با چین یکی از اولویت های سیاست خارجی اوکراین است. ما عمیقاً به توسعه همه جانبه بیشتر روابط با چین در زمینه‌های مختلف همکاری علاقه مند هستیم».

سرگئی نیژینسکی مشاور استفانیشینا و هماهنگ کننده اصلی نشست کمیسیون بین دولتی اوکراین و چین، گفت: «در این نشست موارد همکاری در زمینه اپیدمیولوژی، از جمله پیشگیری و کنترل کووید 19، قلب و عروق، پیوند، کارآیی بالای توسعه گردشگری، به ویژه شرکت در نمایشگاه بین المللی گردشگری چین و UITT، تبادلات آموزشی و آموزش دانشجویان هر دو کشور، همکاریهای علمی و فنی به ویژه در صنایع خلاق، صنایع هوافضا در دو کشور مورد بررسی و توافق قرار گرفت. امضای برنامه کمربند اقتصادی مشترک جاده ابریشم و برنامه جاده ابریشم دریایی قرن 21 برای دوره 25-2020 در چهارمین جلسه کمیسیون، فرصت هایی را برای همکاری عمیق بین شرکت های اوکراینی و چینی فراهم می‌کند. دولت اوکراین امیدوار است که شرکت های چینی در پروژه ایجاد زیرساخت ها، پارک های صنعتی، در حوزه‌های انرژی و کشاورزی، به عنوان شرکای استراتژیک و مالی مشارکت فعال داشته باشند». وی افزود:« شرکتSinomach( مجتمع دولتی تخصصی در حوزه جاده سازی، کشاورزی و ماشین آلات) و شرکت های تابعه آن SSES، CMEC وYTO  به عنوان شرکت های راهنما و معتبر برای شرکت های اوکراینی در چین تبدیل شده اند. ما اطمینان داریم که شرکت های زیرمجموعه شرکت Sinomach از زمینه‌های جدید همکاری که در این سند ذکر شده پشتیبانی خواهند کرد».

ابتکار احیای جاده ابریشم برای کل جهان پیامدهای اقتصادی و ژئوپلیتیکی خواهد داشت. به ویژه برای اوکراین، که در سال 2015 با امضای پروتکل بین وزارت توسعه اقتصادی و تجارت اوکراین و وزارت بازرگانی چین در مورد تقویت همکاری در اجرای مشترک ایده ایجاد کمربند اقتصادی بزرگ، به این پروژه پیوست. در ژانویه 2016، اوکراین اولین قطار باری آزمایشی را از بندر تجاری ایلیچیوسک و با دور زدن قلمرو فدراسیون روسیه ازطریق گرجستان، آذربایجان و قزاقستان به چین  به راه انداخت قطار اوکراینی طی 15 روز این مسیر را طی کرد.

اوکراین نیز منافع خاص خود را از این پروژه دنبال می‌کند. گردش تجاری بین اوکراین و چین در دوره زمانی ژانویه – اکتبر سال 2020 به 12.036 میلیارد دلار (صادرات اوکراین به چین 5.449 میلیارد دلار) از طریق صادرات سنگ آهن، ذرت، کنجاله آفتابگردان و روغن آفتابگردان رسید. به همین دلیل اوکراین تلاش می‌کند تا در آینده دار ترین بازار آسیا برای خود ظرفیت ایجاد کند.

سرگئی نیژینسکی معتقد است: «اولویت های طرف اوکراینی برای 5 سال آینده دستیابی به تعادل در واردات و صادرات فیمابین، افزایش سرمایه گذاری در اوکراین برای اجرای پروژه تولید کالاهای با ارزش افزوده بالا، تنوع در لیست محصولات غذایی صادراتی به چین است. برای دستیابی به این اولویت ها، ما شاهد تعدادی از پروژه‌های خاص هستیم که شرکت های چینی می‌توانند در آن مشارکت کنند». به گفته وی، توجه ویژه به پروژه‌های زیرساختی داخلی شامل جاده‌ها، پل ها، زیرساخت های رودخانه ای و دریایی، راه آهن، هواپیمایی از سوی طرف چینی نه تنها امکانات حمل و نقلی را بهمراه دارد بلکه امکانات زیرساختی اطلاعاتی شامل شبکه‌های انتقال و انباشت داده‌ها، شبکه‌های هوشمند، سیستم های عامل تجارت الکترونیکی و همچنین امکانات کشاورزی شامل سیستم های آبیاری، ذخیره سازی، پردازش و حمل و نقل محصولات کشاورزی برای اوکراین فراهم می‌کند.

در این بین، همه نگاه خوشبینانه ای به روابط اوکراین و چین ندارند. والری تاکاچوف می‌گوید: «اوکراین واقعاً به تجربه چین نیاز دارد؛ اما، متأسفانه من نشنیده ام که هیچ پروژه زیرساختی اوکراینی مورد توجه رسمی‌پکن قرار گرفته باشد. هرچند از علاقه مندی چین در سرمایه گذاری در اوکراین و یا تمایل چین به محصولات کشاورزی، مهندسی و سایر کالاهای اوکراین سخن به میان می آید اما چالش بین چین و آمریکا و ماهیت روابط اوکراین با ایالات متحده در آینده روابط دو کشور بی تاثیر نیست. موضوعی که نیازمند آن است که نحوه مدیریت سیاسی اقتصاد خارجی اوکراین توسط رئیس جمهور زلنسکی تعیین شود؛ به عبارت دیگر عوامل سیاسی بیش از عوامل اقتصادی در روابط دو کشو رتاثیر دارند».

سرمایه گذاریهای موفق و ناموفق چین در اوکراین

در سال های اخیر، چین حدود 7 میلیارد دلار در اوکراین سرمایه گذاری کرده و قصد دارد 10 میلیارد دیگر سرمایه گذاری کند. در میان بزرگترین تزریق مالی طرف چینی، می‌توان تعدادی از پروژه‌های موفق را نام برد. در سال 2016 در حوزه بندر و لجستیک، شرکت چینی COFCO Agri  در بندر تجاری نیکولایف یک مجموعه حمل و نقل دانه و دانه‌های روغنی با ظرفیت سالانه دو و نیم میلیون تن راه اندازی کرد. هزینه این پروژه سرمایه گذاری 75 میلیون دلار بود.

در سال 2018، شرکت چینیSMES و شرکت اوکراینی DTEK - متعلق به رینات احمدوف- نیروگاه خورشیدی نیکوپل با ظرفیت 200 مگاوات را ساختند.

شرکت مهندسی بندری چین (CHEC) کارهای زهکشی (4.4 میلیون متر مکعب) را در بندر یوژنی اوکراین به اتمام رساند که هزینه تخمین زده شده برای این پروژه 38 میلیون دلار بود.

شرکت چینی  Hinjiang Beiken در تولید گاز اوکراین نقش دارند.  شرکت مهندسی انرژی، راه سازی،Sinohydro بخشهایی از مسیر کی یف- چوپ (Chop) را بازسازی کرده است.

همچنین چین انتظار دارد تضمین‌های دولتی برای سرمایه گذاری 600 میلیون دلاری در ساخت یک واحد جدید در منطقه Slovyanskaya TPP موسوم به (PJSC Donbasenergo) را به اوکراین اعطا کند.

البته همه پروژه‌های چینی در اوکراین با موفقیت به اتمام نرسیده و طرح هایی نیز با شکست مواجه شده اند. بعنوان مثال گروه ساختمانی( China Pacific CPCG) در نظر داشت با ساخت خط چهارم مترو در سال 2018 در کی یف، منطقه مسکونی Troieschyna را به مرکز شهر متصل کند. اما به نتیجه نرسید.

شرکت ملی مهندسی چین (CNCEC) قرار بود پیمانکار عمومی ساخت راه آهن مسافربری ایراکسپرس 8 کیلومتری بین کی یف و فرودگاه بین المللی بوریسپیل باشد؛ حتی اولین قسط پرداخت ها نیز تخصیص یافت، اما باز هم نتیجه ای حاصل نشد. بعدها پروژه توسط Ukrzaliznytsia اجرا شد.

قرارداد منعقده بین شرکت PJSC - که از شرکت های زیر مجموعه شرکت دولتی مواد غذایی و غلات اوکراین DPZKU است- با شرکت ملی صنایع ماشین سازی و قراردادهای عمومی چین(SSES) ، که در سال 2013 امضا و هزینه کل آن 3 میلیارد دلار بود. این همکاری قرار بود بزرگترین پروژه چین در اوکراین باشد. شرکت اوکراینی به عنوان بخشی از اولین قسط پرداختی مبلغی بالغ بر 1.5 میلیارد دلار، برای تهیه غلات به مدت 15 سال به چین و درآمد حاصل از بازپرداخت بدهی متعهد شد. قرار بود قسمت دوم آن برای خرید تجهیزات چینی استفاده شود، اما به دلیل ادعاهای متقابل، برنامه‌ها فقط روی کاغذ باقی ماند. شرکت اوکراینی پرداخت بدهی‌های اعتباری خود به چین را متوقف کرد. در مقابل، طرف چینی حساب های DPZKU را طبق رای دادگاه در پایان سال 2017 مسدود کرد و در حال حاضر،DPZKU  بخشی از بدهی‌های خود را پرداخت می‌کند.

در سال 2015، شرکت سرمایه گذاری صنعت هواپیمایی Skyrizon چین (BSAII) تفاهم نامه همکاری با Motor Sich ، اوکراین را که یک شرکت سازنده موتور هواپیماست امضا کرد - قرار بود کارخانه هواپیما سازی در چین ساخته شود و تولید موتورهای Motor Sich به آنجا منتقل شود. سرویس امنیتی اوکراین این توافق نامه و همینطور فروش سهام شرکت اوکراینی به شرکت چینی را مسدود کرد طرف چینی تاکنون سه بار به دادگاه داخلی اوکراین برای ابطال رای و شروع انتقال سهام خریداری شده دادخواست داده است. اخیرا اعلام شد که طرف چینی به دادگاه‌های بین المللی مراجعه خواهد کرد.

و یا اخیراً، Ukravtodor  به دلیل نقض قرارداد و سرعت پایین کار، قرارداد خود را با شرکت چینی Sinohydro Corporation Limited، که در حال ساخت کنارگذر شمالی ژیتومیر بود؛ فسخ کرد.

اندری یوسنکو مدیر سرمایه گذاری و بازار سرمایه شرکت KPMG اوکراین معتقد است: « چین معمولاً وامهایی را برای خرید تجهیزات چینی ارائه می دهد تا از بخش صنعتی خود و حجم قابل توجه صادرات پشتیبانی کند. به عنوان مثال در یک پروژه زیربنایی، جایی که طرف چینی همیشه اصرار دارد فقط پیمانکار اصلی از کشور چین باشد- یعنی استفاده از مواد و نیروی کار چینی- ؛ که با این کار شما از بخشهای صنعتی و ساختمانی چین حمایت خواهید کرد. امروزه فقط چند مورد از علاقه چین به سرمایه گذاری مستقیم را می‌توان مشاهده کرد که سود بالقوه بورس چینی BOCE در "بورس اوکراین" و فروش همان شرکت به بانک  UBRDیکی از این موارد است».

به نظر می رسد، موقعیت جغرافیایی امروز اوکراین همچنان یک عامل مهم در یافتن فرصت ها در مثلث اوکراین - چین - اتحادیه اروپا است. به گفته وزارت توسعه اقتصادی و تجارت اوکراین، تجارت آزاد با اتحادیه اروپا و آغاز تجارت و آزادسازی سرمایه گذاری با چین ممکن است در آینده در اجرای پروژه‌های مشترک استراتژیک مزایای قابل توجهی داشته باشد. تجارت با چین یک حوزه استراتژیک مهم برای اوکراین است. چین شریک تجاری اول اوکراین از نظر گردش تجاری در بین سایر شرکای تجاری این کشور در جهان است (به شرطی که تجارت با اتحادیه اروپا را به عنوان کشورهای جداگانه در نظر بگیریم). ایگور پتراشکو وزیر توسعه اقتصادی و تجارت اوکراین اعلام کرد: «پتانسیل همکاری، بسیار زیاد است؛ بنابراین ما از تعمیق همکاری‌های تجاری و اقتصادی کاملاً حمایت می‌کنیم».