بررسی وضعیت اقتصادی گرجستان با تاکید بر حوزه گردشگری ( شرایط حال و آینده پیش رو)

در سالیان اخیر کشور گرجستان با بهره مندی از جاذبه‌های طبیعی و سرمایه گذاری در بخش گردشگری به ویژه در منطقه آجارا و شهر باتومی، توانسته است خود را به عنوان یکی از کشورهای توریستی منحصر به فرد در جهان معرفی کرده و میل به سفر مجدد به این کشور را برای گردشگران بر انگیزد. اکثر برنامه‌های دولت با هدف ارتقاء صنعت گردشگری به عنوان مهمترین اولویت، بویژه در منطقه آجارا انجام شده است. بطوری که این کشور را به یک رقیب موثر در بازارهای مشابه تبدیل کرده است و این موضوع منجر به توسعه زیرساخت ها، رشد سهم بازار، بهبود خدمات، آموزش و نهایتا جذب سرمایه گذاران خارجی را به دنبال داشته است. اگرچه باید اذعان نمود پس از شیوع ویروس کرونا و بروز تغییر و تحول در تمامی حوزه‌ها می‌توان گفت صنعت تورسیم و گردشگری در این منطقه به شدت دچار آسیب شده است.

یکصد و دوازدهمین نشست هیئت اجرائی سازمان گردشگری جهانی (UNWTO)

باوجود شیوع گسترده کرونا در جهان، گرجستان اولین کشوری بود که توسط UNWTO به عنوان کشور میزبان جهت برگزاری یکصد و دوازدهمین اجلاس هیئت اجرائی سازمان جهانی گردشگری انتخاب شد. نمایندگان کشورهای مختلف در این نشست به بررسی و ارائه راهکارها و اقدامات موثر جهت کاستن تاثیرات منفی پاندمی و تسریع در روند بهبود صنعت گردشگری به شرایط عادی پرداختند.

سازمان جهانی گردشگری قبل از برگزاری نشست مذکور، درآمد گردشگری در سال جاری میلادی را با کاهش بین 910 میلیارد تا 1200 تریلیون دلار پیش بینی کرده بود که در نتیجه آن، تولید ناخالص جهانی بین 1.5 تا 2.8 درصد کوچک تر خواهد شد.

آقای زوراب پولولیکاشویلی دبیرکل سازمان گردشگری جهانی (UNWTO) قبل از برگزاری نشست هیئت اجرائی این سازمان، کاهش چشمگیر ورود گردشگران بین المللی در سال 2020 را  78 درصد برآورد کرده بود که باتوجه به گزارش اخیر سازمان جهانی گردشگری در نشست هیئت اجرائی و مشاهده آمار و ارقام واقعی و کاهش 65 درصدی گردشگران در نیمه اول سال 2020، نشان می دهد پیش بینی کاهش 78 درصدی دور از انتظار نخواهد بود.در پیش بینی مذکور عنوان شده بود کشورهای هدف گردشگری، بیش از یکصد میلیون شغل مستقیم و بطور کلی کسب و کارهای کوچک را از دست بدهند و یا به شدت آسیب ببینند.

علی رغم اینکه بخش گردشگری در سال گذشته جایگاه سوم صادرات جهان بعد از سوخت و مواد شیمیائی و بطور کلی 7 درصد تجارت جهانی را به خود اختصاص داده بود، لیکن براساس گزارش سازمان جهانی گردشگری تعداد گردشگران در نیمه اول سال 2020 رقم کاهشی 65 درصدی را نشان می دهد.

با وجود تمامی اعداد و ارقام و واقعیات موجود در خصوص تاثیر پاندمی‌ بر اقتصاد جهان، لیکن بانک توسعه آسیایی (ADB) پیش بینی نمود چشم انداز رشد اقتصادی گرجستان در سال 2021 به 4.5٪ باز خواهد گشت.

در این پیش بینی، گرجستان در سال 2021 دارای رشد بهبود یافته در زمینه‌های گردشگری، توسعه بخش خصوصی، سرمایه گذاری و صادرات با وجود شیوع ویروس کرونا خواهد بود.البته باتوجه به آخرین تحقیقات UNWTO، گردشگری در شرایط فعلی در حالت سکون بوده و 72٪ از کشورهای مقصد گردشگری در جهان، مرزهای خود را به روی بازدیدکنندگان بین المللی کاملا بسته اند که به نظر می رسد با در نظر گرفتن تحلیل ها و گزارشات واقعی، رسیدن گرجستان به رشد 4.5% درصد در حوزه‌هایی دیگر و با عدم درنظر گرفتن اقتصاد گردشگری قابل تحقق باشد. اگرچه احتمال کاهش روند فعالیت های کلان و موثر دولت پس از انتخابات پارلمانی و تغییرات احتمالی در ماه اکتبر (آبان ماه) نیز وجود دارد.

 کاهش شدید ورود گردشگر به گرجستان

براساس گزارشی که توسط اداره ملی گردشگری منتشر شده است، در ماه ژوئیه در مجموع 43600 بازدید کننده خارجی از مرز گرجستان عبور کرده اند که تعداد آنها 96٪ کمتر از سال 2019 است. در این گزارش، ثبت تعداد بازدیدکنندگان نیز به میزان چشمگیری تغییر کرده است (کاهش حدود 94٪ یا 41081 نفر از 43658 بازدید کننده).

بیشترین تعداد، 16،316 بازدید کننده در ماه آگوست از ترکیه به گرجستان بوده است، در حالی که تعداد بازدید کنندگان ترک نسبت به سال قبل 89٪ کاهش یافت.

در مورد درآمد بخش گردشگری، طبق گزارش بانک ملی گرجستان، در ماه ژوئیه رقم درآمد سالانه، 97 درصد کاهش داشته و به 11.2 میلیون دلار رسیده است.با توجه به اینکه هنوز ترافیک هوایی منظم در این کشور ترمیم نشده و برنامه مشخصی برای رفع محدودیت ها وجود ندارد، به احتمال زیاد میزان افت درآمد گردشگری در ماه‌های آتی همانند ژوئیه شدید خواهد بود.

 باوجود اینکه اکثر ملاقات ها در گرجستان توسط شهروندان و جهت دید و بازدید از دوستان و اقوام که عمده ی آن در شهر تفلیس انجام شده است (47.9 درصد و بطور متوسط 135 هزار بازدید در ماه)، لیکن آمار شیوع کرونا در فاصله زمانی کوتاهی همانطور که در نمودار شماره 2 مشاهده می‌شود از ابتدای ماه سپتامبر (11 شهریور) با افزایش حدود 23 برابری مواجه شده است (افزایش 2.5 برابری فوتی‌ها) و این آمار در منطقه آجارا در حدود60 تا 70 درصد مبتلایان کل کشور بوده است.

کاهش ارزش پول ملی

شیوع کرونا و بسته شدن مرزهای خارجی و بروز آسیب های جدی به حوزه گردشگری گرجستان، بویژه بدلیل ارتباط مستقیم و غیر مستقیم اقتصاد مردم آجارا به عنوان مهمترین شهر توریستی گرجستان (وابستگی حدود 60 تا 70 درصد اقتصاد این منطقه به توریسم و گردشگر) دولت را با کاهش جدی ارزهای خارجی مواجه کرده است. این در حالی است که در مدت حکومت حزب رویای گرجستان، بیش از 14 بار ارز به بازار تزریق شده است.

البته این کاهش به سبب بروز عوامل دیگری همچون، نگرانی‌ها از شروع مجدد محدودیت های اجباری ناشی از بیماری کرونا، استقراض دولت از بانک جهانی، عدم ثبات سیاسی بدلیل برگزاری انتخابات پارلمانی پیش رو در 31 اکتبر (10 آبان ماه)، کاهش ارزش پول کشورهای منطقه (روسیه، ایران و ترکیه) در برابر دلار می‌تواند از عوامل تورم زا و ملتهب کننده بازار ارز در این کشور باشد. ضمن اینکه بجز موارد مطرح شده، درگیری نظامی ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقه قره باغ (شروع درگیری‌ها از روز یکشنبه 6 مهرماه) و تبعات احتمالی سیاسی، اقتصادی پیش رو برای این کشور را نیز باید به آن اضافه نمود.

بدهی‌های خارجی گرجستان

پس از برگزاری مجازی نشست بانک جهانی در اروپا و آسیای مرکزی در تاریخ 15 سپتامبر آقای «ایوان ماچاواریانی» وزیر دارایی گرجستان با حضور وزرای دارایی 13 کشور و رئیس بانک جهانی عنوان کرد؛ عواقب کرونا برای اقتصاد، طولانی مدت بوده و اقتصادهای پس از کووید 19 مانند دوره قبل آن نخواهد بود.

 در این کنفرانس ویدئویی، نمایندگان کشورهای حاضر بر اهمیت حمایت مالی بانک جهانی تاکید و عنوان کردند که بانک جهانی پرداخت مبالغی (در مرحله نخست به میزان 80 میلیون دلار در قالب بسته نجات در حوزه بهداشت و مراقبت های اجتماعی) را در حمایت از گرجستان آغاز کرده است.

پیش از این نیز مبلغ 40 میلیون یورو تحت عنوان "تامین کسری مالی فوری ناشی از شیوع  COVID-19" به گرجستان اعطا شد. ضمنا در نظر است سومین بخش از کمک های مالی نیز به شرکت های خرد، کوچک و متوسط به جهت حفظ مشاغل اعطا شود. همچنین در خبرگزاری‌ها از اعطای مبلغ 217 میلیون یوروئی از طرف بانک بازسازی و توسعه اروپا به شرکت نفت و گاز گرجستان در قالب وام با بهره ی پائین تر و بازپرداخت بیشتر (ده ساله) عنوان شده است.

به نظر می رسد کمک ها و تزریق مبالغ دریافتی از بانک جهانی، اقتصاد گرجستان را با بدهی‌های دولتی بیشتر مواجه کرده و تاثیر چندانی در روند کاهشی ارزش لاری در مقابل دلار و خروج این کشور از اوضاع نابسامان اقتصادی نداشته است. بسیاری از کارشناسان گرجی با انتقادات تند به حزب حاکم و مسئولان دولتی بدلیل دریافت وام های کلان بین المللی، آنان را به عنوان بدهکار ترین دولت گرجستان دانسته که بیشترین بدهی را برای دولت ها و نسل های بعد از خود به جای خواهند گذاشت.

افزایش سو تغذیه در گرجستان 

براساس مطالعات انجام شده از سوی برنامه غذایی جهانی سازمان ملل متحد، سوء تغذیه در گرجستان به دو برابر افزایش یافته است. این مطالعه تأیید می‌کند دولت گرجستان علاوه بر افزایش بدهی‌های عمومی خود به سه برابر (در مدت 8 سال حکومت حزب رویای گرجستان)، 2/8 درصد از مردم این کشور در سوء تغذیه به سر می‌برند که بر این اساس بدترین وضعیت را در بین کشورهای منطقه دارد. با ادامه روند فعلی و گسترش پاندومی، به طور قطع اوضاع اقتصادی کشورها با وخامت بیشتری مواجه شده و تعداد گرسنگان در همه ی کشورهای جهان بیشتر از پیش بینی‌ها خواهد بود.

تغییر اولویت های استراتژیک

تغییر و تحولات ایجاد شده در حوزه‌های مختلف، خبر از تغییر در سیاست های استراتژیک و کلان اقتصادی می دهد. اظهارات گئورگی گاخاریا رئیس دولت گرجستان در رسانه‌های داخلی، نشان از تغییر رویکرد اقتصادی دولت گرجستان و اولویت قرار دادن صنعت کشاورزی و دامپروری و صنعت دریانوردی به جای گردشگری و صنایع دیگر دارد.

آمار صادرات محصولات کشاورزی گرجستان بالاخص در سال گذشته که با افزایش بیش از 70 درصدی تولید سیب همراه بوده است و همچنین تولید محصولات دیگر مانند انگور و فندق و ارسال به کشورهای همسایه بویژه روسیه و حتی صادرات به کشورهای امریکای جنوبی مانند برزیل، در شرایط کنونی و باتوجه به کاهش درآمدهای ارزی این کشور می‌تواند بسیار حائز اهمیت باشد.

از طرفی ناتیا تورناوا وزیر اقتصاد و توسعه پایدار گرجستان، خبر از درآمد ارزی سالانه حدود 500 میلیون لاری (حدود 150 میلیون دلار) به صورت پول نقد به اقتصاد گرجستان داده که  این موضوع مبنای ارزی مهمی در جهت پایداری اقتصاد گرجستان محسوب می‌شود. براساس آمار سال 2019، این کشور از نظر تأمین افسران و ملوانان کشتی‌های اتحادیه اروپا در رتبه سیزدهم قرار گرفته است. این رشد در مقایسه با سال 2015، در سال های اخیر تا 40٪ افزایش اشتغال ملوانان گرجی را در کشتی‌هایی نشان می دهد که ذیل پرچم های اروپایی قایقرانی می‌کنند. گرجستان به عنوان عضوی از IMO  (سازمان بین المللی دریانوردی)، قدرت و رونق اقتصادی آینده خود را با دریا مرتبط می داند.

علی رغم ایجاد محدودیت های اقتصادی – اجتماعی و بستن مرزهای این کشور به روی گردشگران خارجی، موج جدید کرونا به طور قابل ملاحظه ای افزایش داشته است. اظهارنظر مقامات دولتی گرجستان، نشان میدهد با وجود این افزایش و ثبت رکوردهای جدید، دولت قادر به ادامه ی اجرای محدودیت های سابق بدلیل مشکلات جدی اقتصادی نبوده و با کاهش محدودیت ها، به دنبال کنترل این بیماری و همزیستی با آن در آینده پیش رو باشد.

باعنایت به موارد ذکر شده به نظر می رسد تا زمان جلوگیری از شیوع گسترده ویروس کرونا در دنیا و عدم اقدام موثر در جهت مهار و کنترل این بیماری، صنعت گردشگری قادر نخواهد بود به جایگاه قبلی خود بازگردد. سیاست های اقتصادی دولت ها بالاخص درمورد کشورهای وابسته به اقتصادهای توریستی و گردشگر و همچنین کسب و کارهای مرتبط به این حوزه باید با تکیه بر توان و ظرفیت های درونی و پرداختن به فعالیت های مولد و پویا، رویکرد خود را از نظر ساختاری و با درنظر گرفتن ادامه ی شرایط بحرانی کنونی تغییر داده و خود را نسبت به آینده ای متفاوت آماده کنند. رویکردی که مقامات گرجستان با اعمال تغییرات استراتژیک و اجرائی در صنایع کشاورزی و دریانوردی و در اولویت قرار دادن آن‌ها، در مقایسه با اولویت های سابق خود (حوزه گردشگری) به دنبال آن هستند.