بررسی تاثیرات کوویید-19 بر کریدور اقتصادی چین و پاکستان

در آوریل 2020، پاکستان درخواست خود برای بخشش بدهی سنگین 30 میلیارد دلاری به دلیل اجرای کریدور اقتصادی چین و پاکستان (سیپک) را به چین ارائه کرد. مطلب ذیل برگرفته از مقالات و تحلیل های صاحبنظران و منتقدپاکستانی است که در ارتباط با موضوع فوق در مطبوعات و رسانه های پاکستانی درج شده است .

در آوریل 2020، پاکستان درخواست خود برای بخشش بدهی سنگین 30 میلیارد دلاری به دلیل اجرای کریدور اقتصادی چین و پاکستان (سیپک) را به چین ارائه کرد. سیپک به دلیل شیوع ویروس کرونا کاملاً راکد است که می‌تواند باعث اخلال و شکست بیشتر پروژه‌های مختلف آن شود.

پنج سال پس از تلاش‌های گسترده برای یکی از مهم‌ترین پروژه‌های زیرمجموعۀ ابتکار کمربند و راه چین، کمتر از یک سوم سیپک در زمان مورد نظر تکمیل شده است. با در نظر گرفتن ریسک بالای پاکستان به دلیل انباشت بدهی‌ها در سال‌های پیش‌رو، بعید به نظر می‌رسد چین به تعهدات مالی خود نسبت به این پروژه پایبند بماند که این موضوع بارها توسط منابع مختلف گزارش شده است. کووید-19 می‌تواند با ایجاد موانع جدی در پروژه‌های زیرساختی سیپک، به دوستی همه جانبۀ چین و پاکستان صدمه بزند.

سرعت کار در پروژه ‌های سیپک قبل از شیوع کووید-19 هم کاملاً کند شده بود، به گونه‌ای که طرف پاکستانی به دلیل مشکلات مالی و فساد گسترده، هدف ‌های برنامه ‌ریزی شده را مرتب از دست می ‌داد. می ‌توان گفت که پروژه‌های اصلی سیپک، به خصوص راه‌اندازی مناطق ویژۀ اقتصادی و مناطق ویژه تجاری در سراسر پاکستان تقریباً هیچ پیشرفتی نداشته ‌اند. بندر گوادر، به عنوان محور اصلی سیپک، به سختی به سمت هدف تبدیل شدن به بهترین بندر منطقه حرکت می‌کند.

تقریباً هیچ ترافیکی در این بندر وجود ندارد و کارمندان آن معمولاً هفته ‌ها منتظر کشتی ‌های چینی می‌مانند تا از راه برسند؛ کشتی ‌هایی که اصلی ‌ترین مشتریان این بندر هستند. شهر نزدیک به این بندر همچنان با فقدان زیرساخت ‌های ضروری مثل دسترسی به آب بهداشتی دست و پنجه نرم می‌کند و مانند سایر بخش های استان توسعه ‌نیافتۀ بلوچستان، فاصلۀ زیادی با توسعه‌یافتگی دارد.

علاوه بر بحران ایجاد شده در پاکستان به دلیل زیرساخت ‌های ضعیف و تعهد به تامین مالی پروژه‌ های سیپک، سوء مدیریت و فساد نیز هزینه ‌های اجرای سیپک و بدهی دولت بابت آن را افزایش داده است. در خلال شیوع کرونا، پاکستان اعلام کرد که ساخت سد دیامیر پاشا را ادامه می ‌دهد، پروژه‌ ای که از نظر مهندسان پاکستانی و چینی غیرقابل اجرا است. طبق برخی گزارش‌ ها، چین از این پروژه خارج شده و پاکستان را با پروژه ‌ای که هزینۀ اجرای آن 10 درصد تولید ناخالص داخلی آن است، تنها گذاشته است. مهندسان و کارمندانی که در این پروژه کار می‌کنند، به خوبی می‌دانند که این پروژه اجرایی نیست. دانش مصطفی، محقق سیاست و محیط زیست در دانشکدۀ جغرافیای دانشگاه کینگ لندن می‌گوید: «چرا باید منبع درآمدهای نامشروع مشاوران و شرکت‌های مهندسی که از ساخت این سد تغذیه می‌شوند، قطع شود؟».

بدون شک، شیوع کووید-19 باعث شده تا هر دو طرف پاکستانی و چینی احساس کنند باید سرعت اجرای پروژه‌ها را افزایش دهند. با این حال، این اشتیاق تنها دربارۀ پروژه‌های راهسازی و نیروگاه‌سازی دیده می‌شود، جایی که سرمایه‌گذاران چینی می‌توانند با درآمدهای ناشی از این پروژه‌ها، سود خوبی ببرند. نکتۀ بسیار مهم این که حدود یک سوم از بدهی خارجی 28 میلیارد دلاری پاکستان که در چند سال آینده سررسید می‌شود، باید به چین پرداخت شود و عمدۀ این بدهی‌ها هم مربوط به همین پروژه‌های راهسازی و نیروگاه‌سازی است.

عارف رفیق، در مقالۀ اخیر خود در نشنال اینترست، توضیح داده که کل ایدۀ سیپک ناپایدار است زیرا «هیچ نوع سرمایه‌گذاری واقعی در آن انجام نشده و فقط بدهی سنگین روی دست دولت گذاشته است». پاکستان تا کنون پروژه‌هایی با هزینۀ 15 تا 20 میلیارد دلاری را تحت سیپک تکمیل کرده است ولی «به جای این که این پروژه‌ها باعث رشد اقتصادی کشور بشوند، شرایط را حتی از قبل هم بدتر کرده‌‌اند چون عدم تعادل اقتصادی به دلیل رشد کالاهای مصرفی، تشدید شده است».

گفته‌های عارف رفیق با پشتوانه و دلیل است: حدوداً سه سال پیش، ایدۀ سیپک مبنی بر ایجاد رشد اقتصادی پایدار در پاکستان باعث شد تا نرخ رشد اقتصادی تا حدود 6 درصد افزایش پیدا کند. با این حال، ظرف مدت چند سال، تمام شاخص‌های رشد اقتصادی فروپاشیدند به گونه‌ای که اقتصاد پاکستان در 2020 احتمالاً تنها 1.5 درصد رشد می‌کند. این در حالی است که بدهی پاکستان در دو سال گذشته بیش از 25 درصد رشد کرده است.

خیلی بعید است که چین بازپرداخت بدهی‌های پاکستان را به دلیل شیوع کرونا به تعویق بیاندازد چون خودش گرفتار مشکلات اقتصادی مانند کاهش رشد اقتصادی است و از سوی دیگر، تکمیل مناطق ویژۀ اقتصادی و تجاری پاکستان نیازمند 10 تا 15 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری اضافه است. پکن متوجه شده است که پاکستان نمی‌تواند منابع مالی لازم برای فاز دوم سیپک را تامین کند و در نتیجه، چین باید به تنهایی این بار را به دوش بکشد.

اما چرا پکن می‌خواهد تامین مالی سیپک را افزایش دهد با این که می‌داند پاکستان حتی نمی‌تواند بدهی‌های فاز اول را هم بازپرداخت کند چه برسد به بازپرداخت بدهی‌های جدید؟ چین به خوبی می‌داند که سیپک ضعیف شده و از سوی دیگر، شرایط کنونی سیپک به گونه‌ای است که برطرف کردن موانع مستمر پیش‌روی آن اصلاً ساده نیست.

صدرا طارق جمیل، مدیر مرکز سیپک در دانشگاه مدیریت و تکنولوژی پاکستان معتقد است که: «چین همواره در شرایط بد مالی حامی‌پاکستان بوده است. این بار هم مثل قبل حامی‌پاکستان خواهد بود. منافع چین در پاکستان بزرگ‌تر از آن است که بخواهد به دلیل شیوع کرونا، مطالبات مالی‌اش از پاکستان را طلب کند».

روایت دوستی همه جانبه بین دو کشور هنوز هم به باور بسیاری از مردم پاکستان، روایتی درست است. با این حال، چینی‌ها در حال چانه‌زنی گسترده برای تامین منافع مالی‌شان در پاکستان هستند. متخصصان هشدار می‌دهند که بعید است چین بخش عمده‌ای از طلب‌های پاکستان را ببخشد و اگر بخششی در کار باشد، تنها در کوتاه‌مدت به اسلام‌آباد کمک می‌کند. در بهترین حالت، پکن شاید بخشی کوچک از وام‌های اعطایی را ببخشد و و به اسلام‌آباد اجازه بدهد پرداخت اقساطش را کمی عقب بیاندازد.

چین چون نمی‌خواهد یکی از کلیدی‌ترین پروژه‌های کمربند و راه زمین بخورد، شاید با درخواست‌های پاکستان کنار بیاید. انتظار می‌رود که پکن به حمایت‌های مادی‌اش از پاکستان ادامه بدهد تا مطمئن شود که سیپک فضای کافی برای پیشرفت مورد نیاز را دارد. برای همین، پیش‌بینی می‌شود سرعت توسعۀ این کریدور از آن چه که الان هست هم کمتر شود. پروژه‌های بعدی هم احتمالاً خیلی سخت‌گیرانه انتخاب و آغاز می‌شوند تا منافع مالی دو طرف به خطر نیافتد.

انتظار می‌رود که هرگونه کمک اقتصادی یا مالی از طرف چین به سادگی به پاکستان ارائه نخواهد شد. اسلام‌آباد باید منتظر چانه‌زنی سخت با پکن در روزهای آتی باشد و برای همین باید فضای مذاکراتی و آزادی عمل بیشتری به چین بدهد.

پکن احتمالاَ به جای ارائه کمک مالی کلی، فقط به برخی از پروژه‌های خاص کمک می‌کند. در کوتاه‌مدت، پاکستان احتمالاً فضای تنفس محدودی به دست می‌آورد و می‌تواند بازپرداخت‌ها به چین را عقب بیاندازد. با این حال، در میان‌مدت و بلندمدت، ثبات سیپک به شدت تضعیف می‌شود چون چین می‌خواهد با ابزار مالی که به دست آورده، پاکستان را مجبور کند مطابق میل پکن رفتار کند. این واقعیت همچنان پابرجا خواهد ماند که چین در مقابل هرگونه مذاکرۀ مجدد دربارۀ شرایط بازپرداخت وام‌های سر رسید شده اصلاً کوتاه نخواهد آمد. شیوع کووید-19 عیار شراکت راهبردی چین و پاکستان و سیپک را مشخص می‌کند و نشان می‌دهد که هر دو طرف باید تصمیماتی برخلاف میل‌شان بگیرند. در هر صورت، پکن می‌خواهد مطمئن شود که پولی که به پاکستان قرض داده، حتی اگر خیلی کم باشد، بیشترین تاثیر را بر رفتار اسلام‌آباد و تامین منافع چین دارد.