مقاله گاز طبیعی، کلید استقلال کردها در عراق و سوریه
در گزارش مندرج در سایت خبری – تحلیلی پولیتیک میدیا تحت عنوان « گاز طبیعی، کلید استقلال کردها در عراق و سوریه»، نگارنده با این پرسش که اقلیم کردستان چگونه می تواند در آن واحد روی ژئوپولیتیک انرژی(عمق استراتژیک و جایگاه جغرافیایی اقلیم) و بازار اقتصاد جهانی کار کند ، این سوال مهم را نیز مطرح می‌کند که نفت و گاز اقلیم کردستان پس از پروژه شرق دریای مدیترانه (East Med) به چه سمتی گام بر می دارد؟
بر گردان این مقاله در پی خواهد آمد.
( مسئولیت نظرات و کلیه مطالب مندرج در این مقاله بر عهده نویسنده میباشد )
سایت خبری – تحلیلی پولیتیک میدیا (19/11/1398) :
انرژی و ژئوپولیتیک وابستگی‌های ناگسستنی با هم دارند. کشورهایی که پس از جنگ های پی در پی دستشان به منابع نفتی و گاز طبیعی جهان رسیده است به موفقیت های چشمگیری دست پیدا کرده اند. اگر تاثیرات نفت و گاز طبیعی روی یک منطقه مشخص "ژئوپولیتیک انرژی" نامگذاری شود، پس لزوما "پتروپولیتیک" نیز به عنوان یک مفهوم جدید در روابط اقتصادی به معنی تاثیرگذاری انرژی بر سیاست است. نفت در ده‌ها منطقه عامل اصلی برای ایجاد هم پیمانی‌ها و در چندین منطقه دیگر مایه ایجاد جنگ و تهدیدات بزرگ ویران گر بوده است. اما مسئله مهم این است که اقلیم کردستان چگونه می‌تواند در آن واحد روی ژئوپولیتیک انرژی(عمق استراتژیک و جایگاه جغرافیایی اقلیم) و بازار اقتصادی جهان کار کند. سوال مهم این است که: نفت و گاز اقلیم کردستان پس از پروژه شرق دریای مدیترانه (East Med) به چه سمتی گام برمی دارد؟
رقابت های خاورمیانه بسیار بحث برانگیز است. این بار رقابت ها بر سر اکتشاف و استخراج گاز طبیعی و سایر ترکیبات شیمیایی در زیر دریاها است. منطقه (دریای مدیترانه میانه به ویژه شرق دریای مدیترانه یعنی کشورهای قبرس، لبنان، فلسطین اشغالی و سوریه به همراه بخشی از محدوده‌های آبی ترکیه) از نظر ژئو - استراتژیک به عنوان قلب جهان عمل می‌کنند. این مناطق، خاورمیانه را به شرق اروپا متصل می‌کنند که از نظر امنیتی برای اروپا بسیار خطرناک است به ویژه که از این طریق، میلیون‌ها پناهنده وارد کشورهای اروپایی خواهند شد. به همین دلیل، این مناطق پس از جنگ جهانی دوم به موضوعات مورد بحث و مهم تبدیل شده اند. سال 1995 اعلامیه بارسلونا (Barcelona Declaration) میان کشورهای اروپایی و کشورهای هم مرز با مدیترانه جهت انجام همکاری‌های مشترک و امنیتی به امضاء رسید. این همکاری در سال 2008 در چارچوب تشکیل "اتحادیه برای دریای مدیترانه" (Union For the Med) مستحکم تر شد. این اتحادیه به عنوان یک سازمان دولتی بین المللی متشکل از 43 کشور (28 کشور اروپایی و 15 کشور در خاورمیانه و شمال آفریقا که در حاشیه دریای مدیترانه قرار دارند) شکل گرفت. اما پس از شروع بهار عربی در تونس و مصر و ایجاد آشوب و ناآرامی‌ها در الجزائر و سوریه، معلوم گردید که اتحادیه مزبور صرفا در راستای حفظ منافع اروپایی‌ها بوده است و عملا هیچ منفعتی برای طرف مقابل نداشته است. لذا، اتحادیه اروپا از زیر تمام مسئولیت ها و همکاری‌های بشردوستانه شانه خالی کرد.
روز 2 ژانویه 2020، کشورهای قبرس، یونان و فلسطین اشغالی از پروژه "شرق دریای مدیترانه" پرده برداشتند. طبق این پروژه، گاز طبیعی سواحل آبی رژیم صهیونیستی اسرائیل و قبرس از طریق خط لوله در زیر آبهای منطقه به طول 1900 کیلومتر به جزیره کرت در یونان و سپس به ایتالیا و سایر مناطق شرق اروپا منقل خواهد شد.این خط لوله گازی سالیانه 10 الی 12 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را به اروپا منتقل می‌کند. طبق آمار آژانس بین المللی انرژی در سال 2019، مجموع مصرف گاز جهان تا سال 2024 به میزان 1.6% افزایش پیدا خواهد کرد.
به عقیده اغلب ناظران امنیت انرژی و روابط بین الملل، رژیم صهیونیستی اسرائیل در این بازی ژئوپولیتیک و اقتصادی برنده اول خواهد بود و چیز چندانی نصیب ترکیه نخواهد شد. از سال 1958 تا سال 2009 مقادیر چندانی از گاز طبیعی در سواحل حیفاء یافت نشد. اما در سال 1999 تا 2000 میزان 45 میلیارد متر مکعب گاز در میدان گازی "نوعا و میری" در سواحل "عسقلان" کشف شد. در سال 2009، اسرائیل با استفاده از پیشرفته ترین تکنولوژی‌ها، توانست در میدان گازی "تیمار و تیمار2" واقع در شمال غرب حیفاء، میزان 307 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را در عمق 1750 متری آبهای ساحلی این کشور کشف کند. در پایان سال 2010 میلادی، رژیم صهیونیستی اسرائیل بزرگترین میدان گازی در تاریخ خود را به میزان 622 میلیارد متر مکعب کشف کرد. بر این اساس، ذخایر گاز طبیعی اسرائیل به 1.071 الی 2.2 تریلیون متر مکعب می رسد.
قبرس یک جزیره دیدنی است. مساحت آن 9250 کیلومتر مربع و تنها 60 کیلومتر با سواحل آبی ترکیه و 100 کیلومتر با سوریه فاصله دارد. فاصله بین میدان گازی لیفاسانی اسرائیل با میدان آفرودیت قبرس (Aphrodite) تنها 33 کیلومتر میباشد. شرکت نوبل انرژی در سال 2011 میدان گازی افرودیت را با ظرفیت 129 میلیارد متر مکعب کشف کرد. درآمد سالیانه فروش گاز طبیعی توسط جمهوری قبرس در طی 18 سال گذشته بیش از 9 میلیارد دلار بوده است. همزمان شرکت ایتالیایی انی (ENI) در سال 2018 میدان بزرگی از ذخایر گازی را در عمق 4200 متری دریا به نام کالیپسو (Calypso) با ظرفیت 5 الی 8 تریلیون متر مکعب و شرکت های قطر پترولیوم و اکسون موبیل در سال 2019 یک میدان بزرگتری را به نام گلاوکوس (Glaucus) کشف کردند.
منابع گازی کشف شده، ترکیه را نسبت به این قضیه به شدت تحریک کرده است. ترکیه فقط یک چهارم مصرف انرژی داخلی روزانه خود را از منابع داخلی تامین می‌کند و 75% از نیازهای خود را از سایر کشورها وارد می‌کند. ترکیه هرسال به 50 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی نیاز دارد. با این وجود، ترکیه پس از کشورهای چین و آلمان سومین وارد کننده گاز طبیعی است. روسیه با تامین 58% از نیاز داخلی ترکیه، صادر کننده اصلی گاز طبیعی به این کشور است. همچنین 19% را از ایران، 9% از الجزایر، 3% از نیجریه وارد می‌کند. با این حال، ترکیه پایبند تحریم های اقتصادی آمریکا علیه ایران بوده و از این کشور گاز وارد نمی‌کند. در مدت زمان بین 2009 الی 2019، ترکیه هر سال به ارزش 46 الی 60 میلیارد دلار گاز طبیعی وارد کشور کرده است.
ترکیه در واکنش به اجرای پروژه شرق دریای مدیترانه بین کشورهای قبرس – یونان – فلسطین اشغالی و مصر، اقدام به عقد قرارداد با کشور لیبی کرد. طبق این قرارداد، دو کشور از حق جستجو و کشف گاز طبیعی در محدوده‌های آبی یونان به ویژه در نزدیکی‌های جزیره "کرت" برخوردار خواهند بود.
اقلیم کردستان عراق پس از فروپاشی رژیم بعث در سال 2003 به عنوان یک بازار جدید انرژی به جهان و شرکتهای ذیربط معرفی شد. طبق قانون اساسی، عراق یک کشور فدرال است و مسئولیت توسعه منابع طبیعی اقلیم بر اساس اصول "111،112،115 و 121" قانون اساسی عراق و با عنایت به مصوبه شماره 22 سال 2007 میلادی بر عهده "شورای نفت و گاز طبیعی اقلیم کردستان" میباشد.
طبق برآوردهای حکومت اقلیم کردستان با تایید آژانس بین المللی انرژی، اقلیم کردستان دارای 3.5 الی 6 تریلیون متر مکعب ذخایر گازی است که روی 57 بلوک مختلف تقسیم بندی شده است. کل ذخایر گازی جهان 186 تریلیون متر مکعب برآورد شده است، بنابراین ذخایر گازی اقلیم 3% از کل ذخایر گاز طبیعی جهان را از آن خود کرده است. این درحالی است که کل گاز طبیعی موجود میان فلسطین اشغالی ، قبرس و مصر 1.2% از گاز طبیعی جهان را دربر گرفته است. این بدین معنی است که گاز طبیعی اقلیم کردستان به مراتب بیشتر از گاز طبیعی موجود در شرق دریای مدیترانه میباشد.
اقلیم کردستان با فرصت بزرگی که برایش به وجود آمده است، می‌تواند به راحتی وارد نقشه انرژی جهان شود و خیلی راحت استقلال سیاسی خود را بدست بیاورد. اقلیم کردستان باید روی سه محور کار کند:
بازار: بازار به مثابه اصل اقتصاد آزاد جهانی است. کشورهای قطر، امارات عربی متحد و قبرس از بازار قدرت گرفته اند چرا که به بخشی از دلاریزه کردن (تبدیل پروژه به پول) پروژه‌های اروپا تبدیل شده اند. اقلیم کردستان باید در بازار جهانی حضور موثر پیدا کند و به طرق مختلف لابی گری کند. لازم است حکومت اقلیم کردستان از صدها مرکز برجسته راهبردی پشتیبانی کند.
مسئله دوم، موضوع شناخت عمق استراتژیک اقلیم کردستان است. اقلیم کردستان از نظر ژئوپولیتیک همسایه ایران و ترکیه است اما دوست اروپا و آمریکا (به عنوان بازار) میباشد. اقلیم کردستان به وسیله کشورهای حوزه خلیج فارس احاطه شده است. ایران روی این مناطق و کشورها برتری دارد و ثبات پایداری در آنجا برقرار نیست. اقلیم کردستان همچنین از شمال شرق دور به وسیله حوزه خزر و در شمال غرب به وسیله دریای مدیترانه احاطه شده است. این حوزه حامی و پشتیبان استراتژیک و بی چون و چرای آمریکا، انگلیس، اسرائیل، یونان، قبرس، مصر، فرانسه و آلمان میباشد. اقلیم کردستان باید خود را به دریای مدیترانه برساند. این مرحله از طریق مرتبط کردن اقلیم کردستان به اروپا به وسیله خط لوله گاز طبیعی و سپس عوامل دیگر امکان پذیر خواهد بود.
بخش انرژی اقلیم کردستان به یک فرایند عمیق اصلاحی نیاز دارد. این مسئله نیازمند ایجاد مراکز اقتصادی مدرن است. به عنوان مثال، 70% از تولیدات میدان گاز طبیعی "کورمور" که دومین میدان گازی اقلیم کردستان بشمار می رود، به مصرف داخلی می رسد. نسبت مصرف برق در اقلیم کردستان بصورت بسیار فزاینده ای افزایش پیدا کرده است. این موانع باید توسط مراکز علمی برطرف گردند نه اینکه توسط احزاب سیاسی و گروه‌های ایدئولوژیک سیاسی مورد سوء استفاده مالی قرار بگیرند.
----------------------
نویسنده : بهروز جعفر رئیس دانشکده مدیترانه برای تحقیقات منطقه ای و دانشجوی دکتری در روابط اقتصادی بین الملل و عضو فدراسیون روزنامه نگاران کردستان