توسعه گردشگری سلامت بنگلادش
بخش گردشگری سلامت بنگلادش در سال مالی جاری (ژوئیه ۲۰۲۵ تا ژوئن ۲۰۲۶) شاهد تحولات مهمی‌بوده است.برآوردها نشان می‌دهد سالانه بین ۴ تا ۵ میلیارد دلار ارز از این کشور برای مقاصد درمانی خارج می‌شود؛ موضوعی که فشار مضاعفی بر ذخایر ارزی محدود دولت موقت وارد کرده و آن را به یکی از چالش‌های جدی اقتصاد و سیاست خارجی بنگلادش تبدیل کرده است.
بخش گردشگری سلامت بنگلادش در سال مالی جاری (ژوئیه ۲۰۲۵ تا ژوئن ۲۰۲۶) شاهد تحولات مهمی‌بوده است. ضعف ساختار درمانی داخلی، هزینه‌های سنگین مراقبت‌های پزشکی و کاهش اعتماد عمومی‌به بیمارستان‌های دولتی و خصوصی موجب شده است که بیماران بنگلادشی همچنان برای دریافت خدمات پزشکی به خارج از کشور سفر کنند. برآوردها نشان می‌دهد سالانه بین ۴ تا ۵ میلیارد دلار ارز از این کشور برای مقاصد درمانی خارج می‌شود؛ موضوعی که فشار مضاعفی بر ذخایر ارزی محدود دولت موقت وارد کرده و آن را به یکی از چالش‌های جدی اقتصاد و سیاست خارجی بنگلادش تبدیل کرده است.
از لحاظ تاریخی، هند مقصد بلامنازع برای بیماران بنگلادشی بوده است. با این حال در سال مالی جاری ورود اتباع بنگلادشی به هند کاهش و به چین افزایش داشته است. چین موفق شده از طریق یک مدل مشارکت استراتژیک و دولتی به عنوان یک شریک پزشکی جدید ظاهر شود. همزمان، مقاصدی مانند تایلند، مالزی، سنگاپور، ترکیه و ایران با ارائه مراقبت‌های تخصصی و قیمت‌های رقابتی سعی دارند موقعیت خود را در این حوزه ارتقاء دهند. ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی بین‌المللی در تلاش اند سهم بیشتری از این بازار کسب کنند و با اتخاذ دیپلماسی فعال در حوزه سلامت نقش خود را در بنگلادش پر رنگ تر کنند. برای نمونه کشورهایی مانند چین و عربستان پیشنهاد احداث بیمارستان در بنگلادش را ارائه داده اند.
تغییر در روابط بنگلادش و هند
دولت موقت به ریاست «محمد یونس» از اوت ۲۰۲۴، پس از برکناری نخست وزیر پیشین،خانم شیخ حسینه، تغییراتی در سیاست خارجی ایجاد کرده که بر گردشگری سلامت اثرگذار بوده است. روابط با هند مستقیماً بر ورود گردشگران سلامت به هند، به‌عنوان مقصد اصلی بیماران بنگلادشی، تأثیر گذاشته است. این کشور که از لحاظ تاریخی ۷۰ تا ۷۵ درصد از کل روادید های پزشکی را به خود اختصاص می داد و در سال ۲۰۲۳، ۴۴۹,۵۷۰ بیمار بنگلادشی را پذیرفته بود، در سال مالی ۲۰۲۵ کاهش چشمگیری در ورود بیماران را تجربه کرده است. تأییدیه‌های روادید پزشکی برای بنگلادشی‌ها، که در سال ۲۰۲۳ به طور متوسط ۵,۰۰۰ تا ۷,۰۰۰ عدد در روز بود، در سه ماهه اول سال ۲۰۲۵ به کمتر از ۱,۰۰۰ عدد در روز کاهش یافت. هند با تعطیل کردن ۱۹ مرکز ویزا در بنگلادش و کاهش خدمات این وضعیت را تشدید کرد. ظرفیت مراکز صدور روادید هند در بنگلادش از روزانه ۷۰۰۰ (ژوئیه ۲۰۲۴) به حدود ۵۰۰ (ژانویه ۲۰۲۵) کاهش یافت. در چهار ماه نخست ۲۰۲۵ (ژانویه-آوریل)، هرچند بنگلادش همچنان بزرگ‌ترین منبع گردشگران سلامت هند بود، اما کاهش ورود بیماران منجر به افت ۴۳ درصدی گردش مالی درمانی هند در نوامبر ۲۰۲۴ و ۵۹ درصدی در دسامبر همان سال شد. بیمارستان‌های کلکته –به‌عنوان مرکز اصلی بیماران بنگلادشی– گزارش کاهش ۷۵ درصدی مراجعین پس از اوت ۲۰۲۴ را داده‌اند. چرخش سیاست دولت موقت به سمت دیگر کشورها برای اعزام بیمار مانند چین، پاکستان و ترکیه نیز مسیر تنوع بخشی مقاصد درمانی را تقویت کرده است.
کشورهایی که بیشترین گردشگران سلامت بنگلادشی را می‌پذیرند
هند: با وجود کاهش‌های چشم گیر، همچنان مقصد نخست گردشگران درمانی بنگلادشی است. شهرهای مهم عبارتند از: کلکته، چنای، دهلی، بمبئی و بنگلور (حوزه‌های قلب، سرطان، ارتوپدی و پیوند اعضا). کاهش حدود ۳۰–۳۵٪ در سال مالی جاری مشاهده شده است.
تایلند: به‌عنوان مقصدی جایگزین به ویژه برای درمان‌های پیشرفته با ارائه هزینه رقابتی. سهم ۱۰–۱۵٪ از کل گردشگران بنگلادشی طی یکسال اخیر داشته است.
سنگاپور: مقصد بیماران مرفه‌تر، عمدتاً در حوزه‌های سرطان و مغز و اعصاب سهمی در حدود ۵–۱۰٪ را از آن خود کرده است.
مالزی: محبوب برای خدمات مقرون به صرفه و سلامت عمومی، با رشد قابل توجه در کوالالامپور به عنوان مقصدی جدید تثبیت گردیده است.
ترکیه و ایران نیز از مقاصد جدید گردشگران سلامت بنگلادشی می‌باشند که سعی دارند جایگاه خود را در این بازار توسعه دهند.
ابعاد مالی گردشگری سلامت
از منظر اقتصادی، برآوردها نشان می‌دهد:
- هند: پیش‌تر ۲ تا ۳ میلیارد دلار در سال، با متوسط هزینه ۳ تا ۵ هزار دلار برای هر بیمار. اکنون با کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصدی مواجه شده است.
- تایلند: بین ۵۰۰ تا ۸۰۰ میلیون دلار ، متوسط ۵ تا ۱۰ هزار دلار برای هر بیمار.
- سنگاپور: حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار، حدود ۱۰ تا ۲۰ هزار دلار برای هر بیمار
- مالزی: حدود ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلیون دلار ، ۴ تا ۸ هزار دلار برای هر بیمار.
- چین، ایران و ترکیه: آمار رسمی محدود است اما روند رشد تقاضا به‌ویژه در سال ۲۰۲۵ مشهود بوده است.
بازار گردشگری سلامت بنگلادش اکنون در نقطه عطفی قرار دارد. خروج میلیاردها دلار ارز از این کشور و محدودیت دسترسی به هند، فرصت کم نظیری برای سایر مقاصد درمانی ایجاد کرده است. ایران با تکیه بر توانمندی‌های پزشکی گسترده در حوزه‌هایی چون ناباروری، پیوند اعضا، جراحی‌های قلب و عروق و درمان‌های تخصصی سرطان، می‌تواند به یکی از گزینه‌های اصلی بیماران بنگلادشی تبدیل شود.
برای بهره برداری از این فرصت، فعالان گردشگری سلامت ایران میتوانند اقدامات زیر را در دستور کار قرار دهند:
- ایجاد دفاتر نمایندگی و بازاریابی در شهرهای داکا و چیتاگونگ به منظور معرفی مستقیم توانمندی‌ها و جلب اعتماد بیماران.
- انعقاد توافق نامه‌های همکاری با بیمارستان‌ها و انجمن‌های پزشکی بنگلادش برای تسهیل اعزام بیماران.
- سرمایه‌گذاری مشترک در کلینیک‌ها و مراکز مشاوره پزشکی در بنگلادش، مشابه مدل موفق چین.
- طراحی بسته‌های جامع درمانی – گردشگری شامل خدمات درمانی، اقامت، مترجم و حمل و نقل برای ایجاد تجربه‌ای مطمئن و روان.
- معرفی حرفه‌ای حوزه‌های درمانی که ایران توانمندی و مزیت رقابتی دارد.
منابع:
Reuters – India snubs Bangladesh on medical visas, opening way for China
Times of India – Med tourism takes a hit, B’desh patient inflow slides to 10% of what it was a year ago
The Business Research Company – Global Medical Tourism Market Report 2025
MarketResearch.com – Global Medical Tourism Market Forecast 2024–2033
ResearchGate – Prospects and Problems of Medical Tourism in Bangladesh
BEA Bangladesh – Outbound Medical Tourism: The Case of Bangladesh
Wikipedia – Medical tourism in Thailand
Wikipedia – Medical tourism in Malaysia