راهبردها و اولویت های اقتصادی روسیه در داخل

در وضعیت موجود، روسیه با اولویت قرار دادن دو استراتژی یعنی 1- مقابله با تحریم ها و اجتناب از ورود به وضعیت رکود تورمی 2- توجه به اصل رشد و توسعه متوازن در مناطق ( بخصوص مناطق شرق)، عملا 4 زمینه و حوزه که عبارتند از نظامی، کشاورزی، حمل و نقلی و هوش مصنوعی را بعنوان محورهای اصلی و اولویت سیاست اقتصادی در داخل قرار داده است.

الف)کلیاتی از اقتصاد روسیه و تلاش این کشور برای کنترل تورم:

جایگاه اقتصادی:

روسیه بنابر اعلام صندوق بین المللی پول در سال 2025 با بیش از 2.08تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی (GDP) در رتبه یازدهمین اقتصاد جهان و به لحاظ برابری قدرت خرید (PPP – Purching Power Parity) در رتبه چهارم جهانی قرار دارد (IMF). بنا بر اعلام برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP)، بر اساس شاخص توسعه انسانی (Human Development Index = HDI- شاخص مدنظر UN)، این کشور در سال 2022 با 0.821 امتیاز در بین 193 کشور رتبه 56 را داشت. تولید ناخالص داخلی در بخش های کشاورزی، صنعتی و خدمات به تریب 5.6 %، 26.6 % و 67.8 % می‌باشد و به ترتیب 9.4% ، 27.6 درصد و 83 % نیروی کار در بخش های مذکور مشغول می‌باشند. این کشور تا قبل از جنگ تا 40.45 میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی جذب کرده بود.

- تحریم ها:

برخی از منابع، تعداد مجموع تحریم های غربی و کشورهای همسو با آنها علیه روسیه تا 19 ژانویه 2025 را 23871 مورد ذکر نموده اند (satista.com.topics/santions on rassia over the war in Ukraine/10518). فقط اتحادیه اروپا تا ماه مه 2025 تعداد 17 بسته تحریمی علیه روسیه داشته است.

- خروج شرکتهای غربی:

منابع غربی تعداد شرکت های اقتصادی خارج شده از روسیه را بیش از 10 هزار ذکر کرده اند (som.yale.edu و http://unglobalcompact.ge). برخی از منابع روسی  نیز اعلام کرده اند که تا 24 فوریه 2025 از حدود 1600 کمپانی، شرکت های بین المللی و سرمایه گذار خارجی، تعداد 547 مورد روسیه را ترک نموده اند، 503 مورد فعالیت خود را تعلیق یا محدود کرده، 151 شرکت بخشی از فعالیت خود را کاهش داده اند و 177 شرکت سرمایه گذاری، فعالیت خود را تعلیق نموده است. البته 212 مورد نیز بدون توجه به تحریم ها به فعالیت خود ادامه می دهند (رجوع به جدول در ضمیمه)  (https://www.statista.com). در این خصوص می‌توان به شرکت ها و کمپانیهایی مانند شل، یو.پی.اس، فولکس واگن، رنو، فایزر ، ایکیا، آمازون، سامسونگ، جی.پی.مورگان، اکسون موبیل، اپل (Apple)، دویچه بانک و... اشاره نمود.

- خروج سرمایه:

همزمان با این تحریم ها و خروج شرکتهای غربی، در سال 2022 به میزان 239 میلیارد دلار سرمایه نیز از روسیه خارج شد. (business insider) و برخی از منابع، این مبلغ را بیش از 250 میلیارد دلار ذکر کرده است (Themoscowtimes.com.24July 2023). در نتیجه چالش اقتصادی حاصل از شرایط حاصل از تحریم، خروج شرکت های خارجی و ...، هدف اولیه حاکمیت روسیه، تلاش برای حفظ ثبات اقتصادی و ممانعت از بروز وضعیت رکود، تورم و یا رکود تورمی‌بود.

- تورم، تلاش برای کنترل آن:

در سال 2023 نرخ تورم در روسیه 5.9 % بود که در سال 2024، به 11.4 درصد رسید. تورم در سه ماهه نخست سال جاری میلادی 7.1 بوده و بر اساس پیش بینی IMF ، در صورت تداوم تحریم ها، تورم روسیه به 7.5 درصد خواهد رسید و بانک مرکزی روسیه نیز نرخ تورم را در نیمه دوم سال بین 6.5 تا 8 درصد پیش بینی کرده است. البته بنا به ادعای این منبع روسی، نرخ تورم بر اساس شاخص قیمت مصرف کننده (Cosumer Price Index-CPI) در سالهای 2023، 2024 به ترتیب 5.9 % و 7.9 % و برای سال 2025، 5.9 % پیش بینی کرده است (Wikipedia).

همزمان با فعالیت های اقتصادی در عرصه‌های مختلف، سیاست های بانکی دولت روسیه نیز در کنترل اوضاع موثر بود. برای مثال نرخ بانکی را در سال 2022 از 21% به 20% کاهش یافت، پس از حدود سه سال و دستیابی به ثبات نسبی، با اهدافی مانند: افزایش تولیدات داخلی، ایجاد بنگاههای کوچک و ایجاد اشتغال، تحقق پروژه‌ها ی اقتصادی در مناطق، کمک به صادرات و... بانک مرکزی نرخ بهره بانکی را در ماه جولای سالجاری به 18% کاهش یافت. از سوی دیگر مسکو جهت مقابله با تحریم و حل مشکل انتقال ارز، سیاست تقویت رمز ارزها را مورد توجه قرار داده است.

مقامات غربی با اشاره به سقوط تدریجی ارزش روبل، تورم و افزایش قیمت مواد غذایی، رشد بیکاری و ...، ورشکستگی اقتصاد روسیه را پیش بینی می‌کردند. حتی برخی از منتقدین داخلی روسیه نیز بیان داشتند که ورشکستگی اقتصادی در دراز مدت اجتناب پذیر است. (bj.lifejurnal.ru/news/39). ولی مسکو با بهره گیری از ظرفیت موجود و با برنامه ریزی‌های اقتصادی و بانکی، موفق شده نه تنها در مقابل موارد مطروحه (تحریم، خروج شرکت ها و سرمایه)، مقاومت کند و مانع از ورشکستگی اقتصادی گردد، بلکه بعد از شوک های اقتصادی اولیه، توانست حتی روند رشد - البته با شیب کم- را نیز در پیش گیرد.

- نرخ رشد اقتصادی:

صندوق بین المللی پول و بانک جهانی، رشد GDP روسیه طی سالهای 2021 (قبل از جنگ اوکراین)، 2022، 2023 و 2024، به ترتیب 4.7 ، 2.1 ، 2.2 ، 1.4 درصد اعلام کرده اند. حتی برخی از منابع غربی عنوان کرده که اقتصاد روسیه در سال 2022 رشد منفی داشته است. ولی منابع رسمی روسیه مانند سرویس آمار فدرال روسیه رشد تولید ناخالص داخلی را بیش از این میزان اعلام کرده است برای مثال رشد GDP روسیه در سال 2023 و 2024 را به ترتیب 3.6 و 4.1  درصد اعلام نموده است. حتی نرخ رشد تولید ناخالص داخلی در سال 2022 را بر اساس شاخص قیمت مصرف کننده، عدد 3.8 % اعلام کرد. با توجه به این وضعیت بود که میشوستین نخست وزیر روسیه بیان داشت که آمارها بیانگر رشد اقتصادی است و بهترین پاسخ به تحریم هاست ( Tass. 8 Jul.2025).

- کاهش نرخ بیکاری:

به موازات کنترل تورم و رشد نسبی اقتصادی، نرخ بیکاری نیز تا حد قابل توجهی کاهش داشته است بر اساس اعلام سرویس آمار روسیه نرخ بیکاری در این کشور از 6% در سال 2020 و از حدود 4.2 درصد  در سال 2022، 2.3 % تا نوامبر 2024 کاهش یافت.

علیرغم موارد مطروحه، قابل ذکر است که وقوع جنگ اوکراین علاوه بر ضایعات انسانی و زیان‌های مالی، مشکلاتی مانند عدم تداوم روند اولیه رشد اقتصادی کشور، فرار سرمایه، کندی مدرنیزه شدن و توسعه مبتنی بر نوآوری و فناوری و حتی تضعیف جریان فاصله گیری این کشور از اقتصاد دولتی گردید.

ب) تلاش برای توسعه متوازن در مناطق مختلف:

مواردی همچون: تحریم ها، سیاست نگاه به شرق و توسعه صادرات به کشورهای آسیا، برخورداری از سرزمین‌های وسیع، سبب شد تا روسیه تحت عنوان برنامه ملی توسعه، مناطق شرقی روسیه را بیش از پیش مورد توجه قرار دهد و توسعه را نه صرفا در مناطق غربی، بلکه به صورت متوازن به سایر مناطق خصوصا مناطق شرقی تسری دهد. برگزاری همایش های بین المللی در مناطق شرقی و مرکزی مانند همایش بین المللی اقتصادی شرق در ولادی وستک، همایش بین المللی فناوری در کازان و..، اجرای پروژه ای تولیدات محصولات متنوع کشاورزی و دامی در شرق مانند اجرای برنامه خوشه‌های صنعتی-کشاورزی و پارک های کشت و صنعت، راه اندازی مجتمع های بزرگ فرآوری غدایی، توسعه صنعت ماهیگری در مناطق شرقی و... در قالب این نگرش قابل ذکر است. مناطقی که هم به بازار نوین جهانی در نیم کره شرقی دسترسی دارد و هم از مزیت نسبی برخوردار است. برای مثال بر اساس برآورد بعمل آمده سودآوری فرآوری ماهی در منطقه ساخالین 30 درصد بیش از میانگین ملی است. قابل ذکر است که 71 درصد از سرمایه گذاری روسیه در صنعت ماهگیری، طی سالهای 2018 تا 2022، در مناطق خاور دور مانند کامچاتکا، پریمورسکی و خاباروفسک بود ( roscongress.org).

چهار اولویت روسیه در بخش اقتصاد داخلی :

1- تقویت و توسعه بخش نظامی:

شاخص و ممیزه اصلی قدرت روسیه از زمان شوروی ، توانمندی نظامی این کشور در سطح جهانی می‌باشد و توجه بدان کماکان در اولویت حاکمیت مسکو است. بطوریکه هم اکنون بر حسب میزان تخصیص بودجه به این بخش، در رتبه سوم کشورهای جهان - بعد از امریکا و چین- قرار دارد و به لحاظ صادرات ادوات نظامی، در سال 2023 در رتبه سوم (بعد از امریکا و فرانسه) قرار گرفت (SIPRI). قابل ذکر است که هزینه تولید تجهیزات نظامی در روسیه بسیار پایین تر از غرب می‌باشد. برای نمونه بنا به ادعای موسسه خدمات دولتی انگلیس، هزینه تولید یک گلوله توپخانه در این کشور حدود 10 برابر کمتر از مشابه آن در ناتو است (enwikipedia.org/wiki/arms-industry of Russia). لذا علاوه بر نیاز و نگرش رئالیستی، مزیت نسبی را می‌توان از دلایل توجه روسیه به این حوزه دانست.

- میزان هزینه و بودجه نظامی و مختصری از دستاوردها:

بودجه نظامی روسیه در سال 2024 مبلغ 145.9 میلیارد دلار بود (بنابر آمار موسسه SIPRI استکهلم) و برخی از منابع غربی این میزان را 149 میلیارد دلار ذکر کرده اند (اندیشکده IISS لندن) که حدود 5/5 تا 6% GDP این کشور می‌باشد. در سالجاری میلادی روسیه 7 درصد GDP خود را به بخش نظامی اختصاص داده است. برخی از منابع، میزان آن در سال 2025 را 15.5 تریلیون روبل (حدود 194 میلیارد دلار به نرخ فعلی) برآورد نموده اند (trading economics.com/Russia/military-expenditure).

میخائیل میشوستین(Mikhamdg Mishustin) در 15 جولای سالجاری قبل از نشستی که پیرامون توسعه صنعت هوانوردی برگزار شد، بیان داشت که ما قرار است ظرف 6 سال مبلغ 765 میلیارد روبل از بودجه فدرال برای اجرای پروژه تخصصی با عنوان تولید هواپیما و بالگرد جهت استقلال هوانوردی غیر نظامی روسیه اختصاص دهیم. وی همچنین توضیحاتی در خصوص تولید و مدرن سازی  انواع هواپیما مانند M-21، یاک-40، انواع توپولف، هواپیما و بالگردهای چند منظوره سبک و سنگین مانند Mi-38 و Mi-171 ، Ka-62، Mi-34 ، پهباد های سبک رادارگریز و... ارائه داد. نخست وزیر روسیه در تاریخ 3 آوریل 2024 نیز گفت که تولید تجهیزات الکترونیک و شناسایی حدود 9 برابر افزایش داشته است.

وزیر صنعت و تجارت روسیه در ژوئیه 2023 بیان داشت که تولید و عرضه اقلام نظامی در 2023 نسبت به سال قبل 10 تا 12 برابر افزایش داشته است برای مثال مهمات توپخانه ای 17.5 برابر، تانک 5.6 برابر، نفربر زرهی و هواپیمای بدون سرنشین به ترتیب 3.5 و 16.5 برابر تولید شده است.

ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در 2 فوریه 2024 ضمن اشاره به 520 هزار شغل ایجاد شده طی 18 ماه گذشته (تا آن تاریخ) در صنعت دفاعی روسیه، افزود که تولید پهباد و نقلیات نظامی (زره پوش) در یک سال گذشته تا 10 برابر افزایش یافت. (بر اساس برخی از منابع تقریبا 3.5 میلیون نفر تا سال 2024 در صنعت تسلیحاتی روسیه استخدام شده اند که 20 درصد از کل مشاغل تولیدی می‌باشد.) وی همچنین در 23 آوریل 2025 گفت که نیروهای روسی طی سال 2024 تعداد 4 هزار خودروی زرهی، 180هواپیما و بالگرد و بیش از 1.5 میلیون پهباد تحویل گرفته اند.

سایر بخش های صنعتی – نظامی روسیه مانند کشتی سازی سوماش (Semash) در بندر سورودوینسک (Severodvinsk) و مراکز ذیربط فعالیت مناسبی در تولید و صادرات زیردریایی و ناوچه‌های جنگی داشته اند. برای نمونه اخیرا ناوچه تامال - بعنوان هشتمین کشتی جنگی – به هند تحویل داده شد.

تامین نیاز داخلی و کاهش صادرات تسلیحات نظامی:

در سالهای اخیر صادرات تسلیحاتی روسیه به دلایل نیاز در شرایط جنگی و تحریم های غربی روندی کاهشی داشته است. در حالیکه بین سالهای 2014 تا 2018 حدود 21% صادرات ادوات نظامی جهان به روسیه اختصاص داشت، میزان آن از سال 2021 تا 2024 به شدت کاهش یافته است. قبل از سال 2021 صادرات تجهیزات نظامی روسیه 14.6 میلیارد دلار بود که در سال 2022 به 8 میلیارد دلار، در سال 2023 حدود 3 میلیارد دلار و در سال 2024 به 1 میلیارد دلار تقلیل یافت.

بازار روسیه از 31 کشور در سال 2019 به 12 کشور در سال 2024 کاهش یافت. برای نمونه در سال 2024 سفارشات شرکت روس پرواکسپورت به بالاترین حد خود رسید (Rianovesti).  بنا به ادعای غربی‌ها، میزان تولیدات نظامی روسیه در حال حاضر بیش از تمام کشورهای عضو ناتو می‌باشد و تا 7 برابر افزایش یافته است. (Royal united services . 3 April 2025 –from enwikipedia.org/wiki/arms industry of Russia). برای مثال در سال 2024 روسیه حدود 3 میلیون گلوله توپخانه تولید کرد که تقریبا 3 برابر امریکا و اروپا بود. وزیر دفاع آلمان در 23 نوامبر 2024 بیان داشت که روسیه اکنون بطور کامل به اقتصاد جنگی روی آورده است و در عرض 3 ماه مهماتی را تولید می‌کند که EU در عرض یکسال تولید می‌کند. دبیر کل ناتو نیز در ژانویه 2025، همین ارزیابی را داشت. ( همان enwikipedia.org).

 

2- توسعه کشاورزی و افزایش تولیدات کشاورزی:

- اهداف، برنامه و اقدامات:

دولت مسکو سیاست تحول در بخش کشاورزی را با روش های حمایتی هدفمند، سرمایه گذاری متمرکز و با استفاده از ظرفیت های عظیم سرزمینی در پیش گرفته و دستاوردهایی نیز در چارچوب برنامه توسعه کشاورزی 2030-2013 داشته است. برنامه مذکور دارای سه محور اصلی می‌باشد که عبارتند: 1- مکانیزه کردن کشاورزی، 2- افزایش بهره گیری از فناوری و توسعه آن مانند استفاده از ربات ها و هوش مصنوعی در مزارع و 3- تلاش برای تنوع بخشی در تولید محصولات (توجه بیش از پیش به کشت پنبه، سویا جهت کاهش وابستگی به واردات). مسکو در نظر دارد تا سال 2030، صادرات محصولات کشاورزی از مبلغ 43 میلیارد دلار در سال 2024 ، به 60 میلیارد دلار تا سال 2030 برساند. از جمله اهداف دیگر روسیه تا آخر سال جاری میلادی تولید 80 درصد ماشین آلات کشاورزی در داخل می‌باشد همچنین در نظر دارد تا سال 2030 به میزان 75% در زمینه بذرهای کشاورزی به خودکفایی برسد.

در خصوص اقدامات حمایتی دولت می‌توان به مواردی مانند: اختصاص بودجه 500 میلیارد روبلی به مجتمع کشت و صنعت  (Agro- Industrial Comblex)، ارائه وام های ترجیحی با نرخ بهره نازل (1 تا 5 درصد) به کشاورزان، استفاده از ابزارهای گمرکی مانند وضع عوارض صادراتی شناور بر غلات به منظور ممانعت از افزایش و قیمت تنظیم بازار در داخل و... اشاره نمود.

- دستاورد ها:

سهم کشاورزی از GDP روسیه در سال 2023 حدود 4.3 درصد می‌باشد. (سهم صنعت و بخش خدمات به ترتیب 30.65 و 56.88 درصد بود). ارزش کل تولیدات محصولات کشاورزی در همان سال تقریبا 77.5 میلیارد دلار و در سال 2024 به حدود 87 میلیارد دلار ارتقاء یافت. ارزش مجموع تولیدات کشاورزی روسیه بطور میانگین از سال 2011 تا 2025، حدود 1169.41 میلیارد روبل ( به نرخ فعلی حدود 14.706 میلیارد دلار) می‌باشد. این کشور موفق شد در سال های اخیر به یکی از صادرکننده مهم محصولات کشاورزی خصوصا غلات مبدل شود و در صادرات گندم (92 میلیون تن- به ارزش 25 میلیارد دلار) و آفتابگردان (تولید 16 میلیون تن به ارزش 6.2 میلیارد دلار) مقام اول جهان را کسب کند. همچنین در صادرات جو (21 میلیارد تن – به ارزش 3.5 میلیارد دلار) رتبه دوم جهان را به خود اختصاص داد.

روسیه علیرغم دستاوردهای قابل توجه در زمینه افزایش تولیدات کشاورزی، با مشکلات و چالش هایی نیز در این بخش روبرو است که از جمله آنها مشکل دستیابی به برخی از ماشین آلات کشاورزی مدرن و قطعات یدکی آن بخاطر تحریم، عدم خودکفایی در بذر و ژنتیک دامی، ناکافی بودن زیرساخت های بندری و ضعف لجستیک همچنین کمبود سیلوهای غلات نسبت به افزایش تولیدات، کمبود نیروی انسانی ماهر در مناطق روستایی، پرریسک بودن فعالیت کشاورزی در برخی از مناطق به خاطر شرایط و تغییرات اقلیمی هستند.

 

3- توسعه زیرساخت های حمل و نقلی :

از جمله تلاش های توسعه ای دولت روسیه، بسترسازی و ارتقاء امکانات حمل و نقلی در بخش های مختلف زمینی (ریلی و جاده ای)، دریایی و هوایی خصوصا در مناطق شرق دور و جنوب کشور و تقویت کریدور های مختلف می‌باشد. با توجه به هدف بنیادی روسیه در توسعه مناطق شرقی (بر حسب سیاست توسعه متوازن مناطق و تقویت ارتباطات با کشورهای آسیایی)، راه اندازی مسیرهای حمل و نقل شرقی و اتصال آنها به مسیرهای ریلی سنتی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است که از جمله آن توسعه کریدور حمل و نقل بین المللی شمال - جنوب و اتصال آن به مسیرهای حمل و نقلی عرض جغرافیایی شرق - غرب اوراسیا (چین به اروپا) می‌باشد. بدین طریق دسترسی روسیه علاوه بر اروپا، به کشورهای شرق آسیا که به قطب اقتصادی نوین مبدل شده اند، بیشتر عملی و تسهیل می‌شود.

قابل ذکر است که کریدور شمال - جنوب دارای سه شاخه که عبارتند از : 1- مسیر غربی دریای خزر (آستارا-آستارا) که از آستاراخان با بندرعباس حدود 3 هزار کیلومتر فاصله دارد، 2- شاخه شرقی دریای خزر (اتصال ریلی مستقیم روسیه - قزاقستان- ترکمنستان – ایران) که طول این مسیر از آستاراخان تا بندرعباس حدود 4 هزار کیلومتر می‌باشد و 3- مسیر ترانس خزر (زمینی و آبی) است که با استفاده از بنادر روسیه (آستاراخان و ماخاچ قلعه) و بنادر ایران در خزر و سرانجام از طریق ایران مجدد به بندرعباس منتهی می‌شود. طول این مسیر نیز از آستاراخان تا بندرعباس حدود 2.8 هزار کیلومتر است. طبق برنامه‌های دولت روسیه قرار است ظرفیت حمل بار این کریدورتا سال 2030 به 30 میلیون تن و تا سال 2035 به 35 میلیون تن برسد.

روسیه در عین حال تقویت مسیر آبی در شمال (NSR) را بعنوان یک کریدور استراتژیک مورد توجه قرار داده است. این مسیر با حدود 5 هزار کیلومتر با عبور از ساحل شمالی منطقه قطبی روسیه، مورمانتسک (دریای بانتس ) تا دماغه دژف (دریای چوکچی) امتداد دارد. قابل ذکر است که در سالهای اخیر شرکت ملی چین برای توسعه زیرساخت های بندری و ناوگان یخ شکن در این مسیر 5 میلیارد دلار سرمایه گذاری نموده است.

تلاش روسیه برای توسعه و تقویت کریدورهای مذکور در حالی صورت می‌گیرد که از امکانات راه آهن ترانس سیبریا نیز برخوردار است. این مسیر بعنوان طولانی ترین خط آهن جهان، نقش اساسی در حمل و نقل زمینی این کشور دارد. شرکت های چینی در 5 سال گذشته برای نوسازی زیر ساخت شبکه راه آهن این مسیر نیز حدود 1.5 میلیارد دلار سرمایه گذاری نموده اند.

 

4- توجه خاص به هوش مصنوعی :

توسعه فناوری و هوش مصنوعی و دستیابی به جایگاهی برتر در سطح جهانی در این زمینه تا سال 2030 و در بلند مدت تا سال 2036، یکی از اهداف توسعه ملی روسیه اعلام شده است. بر اساس این استراتژی، بخش های مهم اقتصادی می‌بایستی تا سال 20230 بتوانند تا 90 درصد آمادگی لازم برای اجرای فناوری‌های هوش مصنوعی کسب کنند. بر اساس منابع روسی تا پایان سال 2024، بیش از 43 درصد از شرکت های روسیه از ظرفیت های هوش مصنوعی بهره مند شدند. روسیه در زمینه هوش مصنوعی در برخی از حوزه‌های اقتصادی مانند حمل و نقل، بهداشت و درمان ، کارآفرینی و... دستاوردهای خوبی داشته است. برای مثال در بخش حمل و نقلی می‌توان به دستاوردها و بکارگیری هوش مصنوعی برای نظارت بر رانندگان کل متروی مسکو، در زمینه پزشکی و مراقبت های بهداشتی و درمانی، استفاده از هوش مصنوعی در پرتودرمانی، تشخیص بیماریهای مختلف پاتولوژیک، همچنین تلاش برای استفاده از آن در تحلیل تصاویر پزشکی، داروسازی و... اشاره نمود.

قابل ذکر است که روسیه در سال 2023 مبلغ 1 تریلیون روبل برای توسعه فناوری هوش مصنوعی اختصاص داد. پیش بینی می‌شود این مبلغ تا سال 2030 به 11.2 تریلیون روبل افزایش یابد. همچنین تا سال 2024 حدود 2000 نفر متخصص در زمینه هوش مصنوعی مشغول بوده که برای تحقق اهداف ترسیم شده در استراتژی توسعه ملی تا سال 2030، این تعداد باید تا 15500 نفر افزایش یابد (http://roscongress.org).

 

 

- ضمیمه 1 (خروج و تقلیل فعالیت شرکت ها و کمپانیهای خارجی از روسیه بعد از جنگ اوکراین):

https://www.statista.com/statistics report-content/statistic/1308773

 

منابع (سایت های اینترنتی):

https://rossat.gov

https://www.statista.com

https://cbr.ru

The Moscow times.

Wikipedia

Tass

org

HomeBusiness News 7 july 2025

https://bj.lifejunal.ru/news/39

Trading econiomics.com/Russia/military-ependiture

Trading econiomics.com/Russia/gdp

http://som.yale.edu

http://unglobalge

IMF & WB

https://mcx.gov.ru

And…