رشد ۷.۲ درصدی اقتصاد ازبکستان در نیمه اول سال ۲۰۲۵
گزارشی که کمیته ملی آمار ازبکستان اخیرا در مورد وضعیت اقتصاد ملی در شش‌ماهه نخست سال جاری منتشر کرد، بیانگر رشد چشمگیر ۷.۲ درصدی تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته بود.
بر اساس این داده‌ها، تولید ناخالص داخلی ازبکستان در ژانویه تا ژوئن ۲۰۲۵، به رقم ۸۰۷,۹۳۷.۱ میلیارد سوم رسید. رشد اقتصادی حاصل از این عملکرد، بیش از هر چیز ناشی از بهبود پایدار در شاخص‌های تولید صنعتی، توسعه خدمات، گسترش فعالیت‌های فناوری‌محور و نقش‌آفرینی مؤثر کسب‌وکارهای کوچک بوده است.
ساختار کلی رشد: نگاهی به شاخص‌های اصلی
رشد ۷.۲ درصدی اقتصاد در شش‌ماهه نخست سال ۲۰۲۵ نه تنها فراتر از پیش‌بینی بسیاری از نهادهای مالی بین‌المللی بوده، بلکه در مقایسه با نرخ‌های رشد ثبت‌شده در کشورهای آسیای مرکزی، ازبکستان را به یکی از پیشگامان رشد اقتصادی منطقه تبدیل کرده است. طبق گزارش رسمی، شاخص تعدیل‌کننده تولید ناخالص داخلی نسبت به قیمت‌های ژانویه تا ژوئن ۲۰۲۴، معادل ۱۱۲.۴ درصد بود که نشان از افزایش قیمت‌ها و تأثیر تورم ساختاری دارد. در این میان، شاخص تعدیل‌کننده در صنعت به ۱۱۳.۸ درصد و در خدمات به ۱۱۳.۲ درصد رسید؛ اعدادی که به‌ویژه در بخش خدمات می‌تواند گویای افزایش دستمزدها، هزینه‌های سربار و توسعه تقاضای مصرفی باشد.
از حیث ترکیب تولید، ارزش افزوده ناخالص (GVA) تولیدشده توسط همه صنایع، ۹۵.۲ درصد کل GDP را شامل شد و با رشد ۷.۳ درصدی، سهمی اساسی در حرکت کلان اقتصادی داشت. در مقابل، مالیات خالص بر محصولات تنها ۴.۸ درصد از GDP را به خود اختصاص داد و رشدی ۶.۵ درصدی را ثبت کرد. این ارقام بیانگر آن است که موتور اصلی رشد اقتصادی ازبکستان در این دوره، تولید واقعی بوده نه صرفاً افزایش درآمدهای مالیاتی دولت.
تغییرات بخشی در ساختار GDP: صعود خدمات، عقب‌نشینی کشاورزی
یکی از تحولات قابل توجه در ساختار تولید، افزایش سهم بخش خدمات از ۵۰.۶ درصد به ۵۱.۴ درصد بود. این تغییر، هرچند در ظاهر اندک می‌نماید، اما در واقع نشانگر تغییر فاز اقتصاد از تولید کالایی به سمت اقتصاد دانش‌بنیان و خدمات‌محور است. هم‌زمان، سهم صنعت نیز از ۲۶.۲ درصد به ۲۶.۶ درصد افزایش یافت، در حالی که کشاورزی با کاهشی یک درصدی از ۱۵.۶ به ۱۴.۶ درصد سقوط کرد و ساخت‌وساز نیز از ۷.۶ به ۷.۴ درصد کاهش یافت.
رشد ارزش افزوده در بخش صنعت، به ۲۰۴,۶۱۳.۳ میلیارد سوم رسید که رشدی ۶.۶ درصدی نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد. این رشد عمدتاً تحت تأثیر افزایش ۷.۱ درصدی تولید صنعتی و رشد قابل توجه ۹.۷ درصدی در خدمات زیرساختی نظیر فاضلاب، مدیریت پسماند و اصلاح محیطی بود. در مقابل، رشد ساخت‌وساز هرچند به ۱۰.۷ درصد رسید، اما سهم آن در کل GDP کاهش یافت. بخش‌هایی چون مهندسی عمران با رشد ۲۵.۷ درصدی و فعالیت‌های تخصصی با جهشی ۴۹ درصدی از جمله عوامل پنهان این پایداری نسبی بودند.
جهش در بخش خدمات: نیروی پیشران نوین اقتصاد
بخش خدمات، با رشدی ۸.۲ درصدی، اکنون بیش از ۳۹۴,۸۷۰ میلیارد سوم از GVA را تولید می‌کند و عملاً به ستون فقرات اقتصاد ملی بدل شده است. تجارت، حمل‌ونقل، خدمات اقامتی، غذایی و ارتباطات دیجیتال، همگی رشدی فراتر از میانگین ملی داشته‌اند. به‌طور خاص، اطلاعات و ارتباطات با رشد ۲۱.۹ درصدی، اهمیت فزاینده بخش فناوری در بازسازی ساختار اقتصادی ازبکستان را برجسته می‌سازد.
در میان زیربخش‌های تجارت، خرده‌فروشی با سهم ۵۴.۹ درصد، بیشترین سهم را داشت. همچنین، حمل‌ونقل که ۵.۷ درصد از GDP را تشکیل می‌دهد، عمدتاً متکی بر حمل‌ونقل جاده‌ای (۵۶.۱ درصد) بوده است، هرچند نقش حمل‌ونقل هوایی، ریلی و خط لوله نیز قابل توجه است. این الگوی متنوع، نشان می‌دهد که دولت ازبکستان در راستای اتصال‌دهی لجستیکی منطقه‌ای و بین‌المللی، سرمایه‌گذاری هدفمندی را دنبال کرده است.
فناوری اطلاعات، اقتصاد غیررسمی و نقش کسب‌وکارهای کوچک
بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات با سهمی ۲.۷ درصدی از GDP و رشد شاخه‌هایی مانند برنامه‌نویسی (۴۳.۸ درصد) و میزبانی داده (۱۱.۶ درصد)، نویددهنده گذار تدریجی اقتصاد ازبکستان به سوی اقتصاد دیجیتال است. این بخش، نه‌تنها از حیث تولید بلکه از منظر حکمرانی، شفافیت و تقویت نظام مالیاتی آینده‌ای روشن برای دولت رقم خواهد زد.
با این حال، سهم بالای اقتصاد غیرمشهود (۳۲.۹ درصد ازGDP) و به‌ویژه اقتصاد سایه (۸ درصد) نگرانی‌هایی جدی برای کنترل نظام مالیاتی و عدالت اقتصادی ایجاد می‌کند. فعالیت‌های خانگی و فردی نیز سهمی نزدیک به ۲۵ درصد دارند که عمدتاً در کشاورزی (۷۵.۱ درصد) و خدمات (۳۵.۲ درصد) متمرکزند. ساختار پررنگ این اقتصاد غیررسمی، می‌تواند موجب فرار مالیاتی، عدم دسترسی به تسهیلات رسمی و ناکارآمدی برنامه‌ریزی شود.
کسب‌وکارهای کوچک، نزدیک به ۴۹.۶ درصد از GVA را تولید کرده‌اند و حضور آن‌ها در کشاورزی (۹۷ درصد)، خدمات (۴۳.۹ درصد) و ساخت‌وساز (۷۹.۴ درصد) مؤید جایگاه محوری آن‌ها در اشتغال‌زایی است. اما سهم پایین این کسب‌وکارها در صنعت (۱۴ درصد)، بازتابی از ضعف پیوند میان کارآفرینی و فرآیندهای تولیدی فناورانه است که نیازمند سیاست‌گذاری حمایتی بیشتر است.
نتیجه‌گیری: آینده اقتصاد ازبکستان در پرتو پویایی‌های نوین
افزایش ۷.۲ درصدی GDP در شش‌ماهه نخست سال ۲۰۲۵، نشانه‌ای از پایداری اقتصاد ازبکستان در میانه بحران‌های جهانی و منطقه‌ای است. این رشد از پیوند میان توسعه خدمات، پیشرفت صنعتی، نقش‌آفرینی فناوری اطلاعات و پویایی کارآفرینی نشأت می‌گیرد. در عین حال، سهم بالای اقتصاد غیررسمی و ضعف نسبی در پیوند تولید با نوآوری، چالش‌هایی جدی برای چشم‌انداز بلندمدت به‌شمار می‌آیند.
دولت ازبکستان اگر بتواند مسیر دیجیتالی‌سازی، تقویت حکمرانی اقتصادی و ارتقای بهره‌وری کشاورزی را در کنار اصلاحات نهادی دنبال کند، می‌تواند به مدلی موفق از اقتصاد گذار در آسیای مرکزی بدل شود. در این مسیر، تکیه بر نوآوری، گسترش زیرساخت داده، شفاف‌سازی اقتصاد غیررسمی و توانمندسازی صنایع کوچک و متوسط باید در اولویت قرار گیرند.
منابع
(30 July 2025). Uzbekistan’s economy grew by 7.2% in the first half of 2025. Retrieved from: https://www.uzdaily.uz
State Committee of the Republic of Uzbekistan on Statistics. (2025). GDP indicators of Uzbekistan, January–June 2025. Tashkent.
World Bank. (2024). Uzbekistan Economic Update: Navigating Uncertainty. Washington, D.C.
https://www.worldbank.org/en/country/uzbekistan/publication/economic-update
Asian Development Bank (ADB). (2024). Asian Development Outlook 2024: Economic Trends in Central Asia. Manila.
International Monetary Fund (IMF). (2025). Republic of Uzbekistan: Staff Concluding Statement of the 2025 Article IV Mission.
United Nations Development Programme (UNDP). (2023). Digital Transformation in Uzbekistan: Strategy and Implementation.
Esanov, A., & Ruziev, K. (2021). Informal Economy in Uzbekistan: Scope, Challenges and Policy Responses. Central Asia Policy Briefs, University of Central Asia.