روند شاخص کسری بودجه ترکیه در نیمه نخست 2025

همزمان با ورود به دومین سال اجرای سیاست انقباض پولی در برنامه اقتصادی دولت ترکیه، کسری بودجه این کشور در نیمه نخست سالجاری میلادی به ۱ تریلیون لیر نزدیک شده است.

طبق داده‌های منتشر شده توسط وزارت خزانه‌داری و دارایی ترکیه، مصارف بودجه دولت این کشور در ماه ژوئن 2025 به 1.24 تریلیون لیر رسیده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴۳.۱ درصد افزایش داشته است، در مقابل درآمدهای بودجه نیز با ۵۳.۸ درصد افزایش، به ۹۰۹.۴ میلیارد لیر رسیده است. با این احتساب، کسری بودجه دولت ترکیه در ماه ژوئن به ۳۳۰.۲ میلیارد لیر رسید که نشان‌دهنده افزایش ۱۹.۹ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل می‌باشد.  

مصارف بودجه بدون احتساب پرداخت بهره‌های بانکی ناشی از قروض در ماه ژوئن 2025،   ۹۶۳.۹ میلیارد لیر می‌باشد که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۵.۶ درصد افزایش داشته است. در هیمن مدت پرداخت‌های بهره (ناشی از قروض) به ۲۷۵.۷ میلیارد لیر رسیده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۱۷۷.۷ درصد افزایش داشته است. بنابراین، کسری بودجه بدون احتساب پرداخت بهره که در ژوئن سال گذشته ۱۷۶ میلیارد لیر بود، در ماه مشابه امسال با ۶۹ درصد کاهش به ۵۴.۵میلیارد لیر رسید.

بودجه دولت ترکیه در ماه ژانویه ۱۳۹.۳ میلیارد لیر کسری، در فوریه ۳۱۰.۱ میلیارد لیر کسری، در مارس ۲۶۱.۵ میلیارد لیر کسری، در ماه آوریل ۱۷۴.۵ میلیارد لیر کسری و در ماه می نیز ۲۳۵.۲ میلیارد لیر مازاد داشت. بر این اساس، ماه ژوئن با کسری ۳۳۰.۲ میلیارد لیر، بالاترین میزان از نظر تراز بودجه در سال جاری بوده است.

در شش ماه نخست سالجاری میلادی، مصارف بودجه دولت در مقایسه با مدت مشابه سال قبل با 43.7 درصد رشد به ۶ تریلیون و ۵۷۹.۱ میلیارد لیر رسید، در حالی که درآمدهای بودجه با ۴۶.۱ درصد افزایش به ۵ تریلیون و ۵۹۸.۶ میلیارد لیر رسید. بدین ترتیب، کسری بودجه در نیمه نخست سالجاری میلادی به ۹۸۰.۵ میلیارد لیر رسید که این میزان  ۳۱.۲ درصد بیشتر از مدت مشابه سال گذشته بوده است.

در بررسی اقلام تشکیل دهنده مصارف بودجه، پرداخت‌های بهره(ناشی از قروض) در شش ماه اول بسیار سریع‌تر از سایر مصارف بودجه رشد داشته است. دوره ژانویه تا ژوئن 2025 مصارف بودجه بدون احتساب پرداختی‌ها بابت بهره بالغ بر ۵.۴۶۷ تریلیون لیر بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۳۶.۵ درصد رشد داشته است. در همین مدت (بازه زمانی ژانویه تا ژوئن 2025) مجموع پرداخت های بهره ناشی از قروض بالغ بر ۱.۱۱۱ تریلیون لیر بوده که میزان نسبت به مدت مشابه سال قبل  ۹۳.۵ درصد رشد داشته است.

در مقایسه با شش ماه‌های اول، سهم پرداخت‌های بهره نسبت به کل مصارف بودجه از ۱۲.۵ درصد به ۱۶.۹ درصد و نسبت به درآمدهای مالیاتی از ۱۷.۹ درصد به ۲۳.۳ درصد افزایش یافته است. به عبارت دیگر، دولت ترکیه در شش ماه نخست سالجاری تقریباً یک چهارم از درآمدهای مالیاتی خود را صرف پرداخت بهره ناشی از قروض نموده است. بدون احتساب پرداخت‌های بهره، بودجه ترکیه در شش ماه نخست سالجاری ۱۳۱ میلیارد لیر مازاد داشت. بر این اساس، کسری بودجه در ماه ژوئن عمدتاً به دلیل پرداخت‌های بهره بوده است. به عبارت دیگر، به دلیل حجم بالای بدهی‌ها و سرسید پرداخت آنها بوده است. پرداخت‌های بهره در ماه ژوئن 2025، ۲۲.۲ درصد از کل مصارف بودجه در این ماه را تشکیل می‌داد که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۱.۵ درصد افزایش نموده و سهم آن از درآمدهای مالیاتی نیز از ۲۰.۵ درصد به ۳۶ درصد در ماه ژوئن افزایش یافته است.

یکی دیگر از اقلام مصارف بودجه که بعنوان بزرگترین قلم هزینه‌های دولت بشمار می رود، پرداخت های جاری می‌باشد. بزرگترین قلم هزینه‌ای که طیف وسیعی از حوزه‌ها، از جمله کمک‌های خزانه‌داری، حق ماموریت، کمک به خانوار، حمایت از کشاورزی و دامداری، حمایت های اجتماعی و غیره را در بر می‌گیرد، این مورد از مصارف بودجه در نیمه اول سال 2025 در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۳۷.۴ درصد رشد داشته و به ۲.۵۱۲ تریلیون لیر رسیده است. در حالی که پرداخت های جاری همچنان بزرگترین قلم بودجه است، هزینه‌های پرسنلی نیز بعنوان دومین قلم بزرگ در مصارف بودجه خود را نمایان می سازد.

کل هزینه‌های پرسنلی، که شامل مواردی مانند حقوق کارمندان دولت و بازنشسته‌ها، دستمزد پرسنل قراردادی و کارگران، افزایش حقوق و مزایای پایان خدمت، کمک هزینه‌ها و اضافی کار می‌شود، در نیمه اول سالجاری میلادی با ۳۶ درصد افزایش به ۱.۷۴۷ تریلیون لیر رسید. پرداخت حق بیمه به مؤسسات تأمین اجتماعی نیز با ۳۳.۷ درصد افزایش به ۲۱۲.۳ میلیارد لیر رسید.

خرید کالاها و خدمات دولتی در نیمه اول سال 2025 به سرعت افزایش یافت. مجموع این خریدها در شش ماهه نخست 2025 با ۵۲ درصد افزایش به ۴۱۳.۲ میلیارد لیر رسید.

هزینه‌های سرمایه‌ای، که شامل خرید کالاهای تولیدی برای مؤسسات دولتی، هزینه‌های عمرانی وپیمانکاری می‌شود، با ۵۰.۴ درصد افزایش به ۴۳۲.۴ میلیارد لیر رسید.

انتقال سرمایه به مؤسسات و شرکت‌های دولتی، سریع‌ترین افزایش را در بین اقلام مصارف بودجه داشته و با ۷۸.۲ درصد افزایش به ۵۰.۳ میلیارد لیر رسید.

مالیات‌ها که بزرگترین بخش درآمدهای بودجه را تشکیل می‌دهند، در نیمه اول سال 2025 به ۴۷۷۱.۵ میلیارد لیر رسید در حالیکه اظهارنامه‌های مالیاتی بالغ بر ۶.۲۶۰ میلیارد لیر بوده است. به عبارت دیگر تنها 76.2 درصد از اظهارنامه‌های مالیاتی  تحقق یافته است.

سهم درآمدهای مالیاتی در کل درآمد بودجه که در نیمه اول سال گذشته ۸۳.۹ درصد بود، در مدت مشابه امسال به ۸۵.۲ درصد افزایش یافت. نسبت وصول مالیات به کل هزینه‌های بودجه نیز از ۷۰.۲ درصد به ۷۲.۵ درصد افزایش یافت.

دریافت سود، سهام و جریمه‌ها، بزرگترین قلم درآمدی غیرمالیاتی بودجه عمومی را تشکیل می دهند که این قلم  در شش ماه اول امسال با ۱۷.۷ درصد افزایش به ۴۳۳.۶ میلیارد لیر رسید.

در شش ماه اول، درآمد شرکت‌های دولتی و املاک به ۱۲۷.۶ میلیارد لیر، کمک‌های مالی دریافتی و درآمدهای ویژه به ۲۰.۲ میلیارد لیر، درآمدهای سرمایه‌ای به ۲۲.۶ میلیارد لیر و وصول مطالبات به ۲.۹ میلیارد لیر رسید. در نتیجه، کل درآمدهای «بودجه عمومی» با ۱۰۳.۸ درصد افزایش به ۵ تریلیون و ۵۴۳۰.۴ میلیارد لیر رسید.

با انتقال ۱۲۸.۹ میلیارد لیر از درآمد های ادارات خودگردان و ۳۹.۳ میلیارد لیر از نهادهای نظارتی و کنترلی به خزانه داری، کل درآمد بودجه دولت ترکیه برای نیمه اول به ۵ تریلیون و ۵۹۸.۶ میلیارد لیر رسید.

تا پایان ژوئن 2025، مصارف بودجه بطور سالانه به ۱۲ تریلیون و ۷۸۱.۱ میلیارد لیر، درآمدهای بودجه به ۱۰ تریلیون و ۴۴۰.۱ میلیارد لیر و کسری بودجه به ۲ تریلیون و ۳۴۱.۱ میلیارد لیر رسید. در سال گذشته، زمانی که پرداخت‌های بهره‌ به ۱ تریلیون و ۸۰۷.۵ میلیارد لیر رسید، کسری بودجه بدون احتساب پرداخت های بهره ۵۳۳.۶ میلیارد لیر ثبت شد. 

با گذشت نیمی از سال، هم مصارف بودجه و هم درآمدها کمتر از نیمی از هدف تعیین شده برای کل سال باقی ماندند. نرخ تحقق شش ماهه در مقایسه با هدف سالانه، برای مصارف بودجه ۴۴.۷٪ و برای درآمدهای بودجه ۴۳.۷٪ درصد بوده است. 

کسری بودجه در نیمه اول سال ۵۰.۸٪ از هدف سالانه بود. به دلیل نرخ بالای افزایش مصارف در نیمه اول، پرداخت‌های بهره به ۵۷٪ از مبلغ پیش‌بینی شده برای کل سال رسید، در حالی که هزینه‌های غیربهره‌ای با ۴۲.۸٪ نسبتاً پایین باقی ماند.

در بحث درآمدهای مالیاتی، وصول مالیات شش ماهه تقریباً با هدف تعیین شده، یعنی ۴۸.۸ درصد از مبلغ پیش‌بینی شده برای کل سال، مطابقت داشته است. سایر درآمدهای بودجه بسیار پایین و تنها ۱۰.۱ درصد از هدف بودند. درآمدها در نیمه اول سال، به ویژه در ماه ژوئن، سریع‌تر از مصتارف بودجه افزایش داشتند. با این حال، در مقایسه با هدف سالانه، میزان درآمدهای تحقق یافته شش ماهه کمتر از  میزان مصارف بودند.