بنگلادش بدنبال خروج از فهرست کشورهای کمتر توسعه‌یافته
بنگلادش در حال آماده سازی برای خروج از فهرست کشورهای کمتر توسعه یافته (LDC) سازمان ملل تا سال ۲۰۲۶ می‌باشد. این کشور در آستانه‌ی ورود به مرحله‌ای تازه از توسعه‌ی اقتصادی و سیاسی قرار دارد.
بنگلادش در حال آماده سازی برای خروج از فهرست کشورهای کمتر توسعه یافته (LDC) سازمان ملل تا سال ۲۰۲۶ می‌باشد. این کشور در آستانه‌ی ورود به مرحله‌ای تازه از توسعه‌ی اقتصادی و سیاسی قرار دارد. این «ارتقاء» نماد پیشرفت این کشور در کاهش فقر، بهبود شاخص‌های سلامت و آموزش، افزایش درآمد سرانه و ثبات اقتصاد کلان است. اما در کنار این موفقیت‌ها، چالش‌هایی ساختاری نیز ظاهر می‌شود که نیازمند تدابیر جامع و باز تعریف سیاست‌گذاری است.
پایان امتیازات ترجیحی: تهدیدی برای صادرات و اشتغال
مهم‌ترین پیامد مستقیم خروج از LDC، پایان تدریجی دسترسی ترجیحی به بازارهای جهانی است. برنامه‌هایی مانند «همه‌چیز به‌جز سلاح» (EBA) اتحادیه اروپا که نقش مهمی در رشد صادرات محور بنگلادش، به‌ویژه در صنعت پوشاک داشته‌اند، به‌تدریج به پایان خواهند رسید.
- صنعت پوشاک آماده (RMG) که بیش از ۸۰٪ از کل صادرات کشور را شامل می‌شود و بیش از ۴ میلیون نیروی کار – عمدتاً زنان – را به کار گرفته، با تهدید تعرفه‌هایی تا ۱۲٪ در برخی بازارهای کلیدی مواجه است.
- دولت تلاش می‌کند با کسب وضعیت GSP+ در اتحادیه اروپا، این زیان را کاهش دهد، اما این به رعایت سخت‌گیرانه استانداردهای بین‌المللی کار، محیط‌زیست و حقوق بشر مشروط است.
در پاسخ به این تهدید، تنوع بخشی به سبد صادراتی آغاز شده و تمرکز از پوشاک به حوزه‌هایی چون فناوری اطلاعات، داروسازی، کالاهای چرمی و محصولات کنفی معطوف شده است. همچنین، استاندارد سازی کارخانه‌ها، ارتقاء فناوری و انعقاد توافق نامه‌های تجاری جدید با آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین دنبال می‌شود.
فضای سرمایه‌گذاری: از کمک محوری به رشد مبتنی بر سرمایه
در وضعیت LDC، بنگلادش از مزایایی مانند وام های دارای امتیازات ویژه، کمک‌های فنی و دسترسی ترجیحی به برنامه‌های کمک‌های تجاری جهانی برخوردار بود. با حذف تدریجی این مزایا، توجه‌ها به آمادگی داخلی برای جذب سرمایه‌گذاری جلب شده است.
برنامه‌های دولت موقت برای عبور از این مرحله شامل موارد زیر است:
- پایداری سیاست ها و شفافیت مقررات برای کاهش ریسک در میان سرمایه‌گذاران؛
- سرمایه‌گذاری عظیم در زیرساخت‌ها، از جمله بنادر، برق و کریدورهای حمل و نقل برای کاهش هزینه‌های لجستیکی؛
- توسعه مناطق اقتصادی و پارک‌های صنعتی با زیرساخت‌های آماده بهره برداری؛
- حکمرانی دیجیتال با خدماتی مانند ثبت‌نام آنلاین، مالیات الکترونیکی و پنجره واحد سرمایه‌گذاری؛
- اصلاحات حقوقی در زمینه قراردادها، تملک زمین و داوری؛
- همچنین، جذب سرمایه از دیاسپورای بنگلادشی از طریق اوراق و مشوق‌های ویژه، و تقویت کارآفرینی داخلی از طریق دسترسی به تأمین مالی و آموزش دنبال می‌شود.
رقابت‌پذیری ملی در دوران پس از LDC، گذار از صنایع کم‌ارزش به اقتصاد نوآور
بنگلادش باید از مزیت هزینه‌ی پایین تولید به سوی صنایع با ارزش افزوده بالا و مبتنی بر نوآوری حرکت کند.
در بخش پوشاک، نیاز به اتوماسیون، دیجیتالی‌سازی، مسئولیت‌پذیری زیست محیطی و اجتماعی و ارتقای طراحی، برندینگ و تنوع محصولات مشهود است.
صنایع جایگزین با پتانسیل بالا شامل موارد زیر هستند:
داروسازی: صادرات به بیش از ۱۵۰ بازار جهانی و ظرفیت رسیدن به ارزش ۵ میلیارد دلاری تا ۲۰۳۰؛
فناوری اطلاعات: رشد صادرات نرم‌افزارو خدمات دیجیتال با کمک «دیجیتال بنگلادش»؛
فرآوری محصولات کشاورزی: استفاده از مزیت پایه‌ی کشاورزی و زنجیره‌های نوین بسته‌بندی و صادرات؛
کشتی‌سازی و مهندسی سبک: مزیت نیروی کار ماهر و هزینه‌ی تولید رقابتی.
برای تحقق این اهداف، توسعه سرمایه انسانی کلیدی است. دولت در حال سرمایه‌گذاری در آموزش‌های فنی-حرفه‌ای ، تقویت همکاری دانشگاه و صنعت، و برنامه‌های سواد دیجیتال است. همچنین، با تمرکز بر کریدور اقتصادی داکا–چیتاگونگ و مدرن‌سازی گمرک و اتصال به زنجیره‌های ارزش جهانی، کارایی تجارت بهبود می‌یابد.
آمادگی راهبردی برای آینده پس از LDC
دولت موقت نقشه راه ملی برای عبور موفق از وضعیت LDC را تدوین کرده که شامل محورهای زیر است:
- نهادسازی قوی در حوزه سیاست‌گذاری تجاری، حقوق مالکیت فکری و حل‌وفصل اختلافات؛
- تقویت ظرفیت‌های انسانی با برنامه‌های آموزشی فنی-حرفه‌ای متناسب با نیاز بازارهای جهانی؛
- ایجاد زیست بوم نوآوری با حمایت از تحقیق و توسعه، مراکز رشد استارتاپ‌ها و همکاری صنعت با دانشگاه؛
- سیاست صنعتی سبز با ترویج تأمین مالی سبز، برچسب‌گذاری زیست‌محیطی و تولید کم‌کربن؛
- حمایت اجتماعی فراگیر برای مشارکت اقشار آسیب‌پذیر در تحولات اقتصادی.
در عین حال، همکاری‌های راهبردی با نهادها و کشورها در سطح بین‌المللی نیز در دستور کار است تا این گذار با عزت و موفقیت طی شود. خروج از وضعیت کشور کمتر توسعه‌یافته، صرفاً یک «به‌روزرسانی تشریفاتی» نیست، بلکه نقطه عطفی تاریخی در مسیر رشد ملی بنگلادش است. این موفقیت جهانی، مستلزم استحکام نهادی، تاب‌آوری مالی، و حکمرانی مبتنی بر چشم‌انداز است. توفیق در این مرحله نه تنها به معنای حفظ دستاوردهای گذشته، بلکه زمینه ساز جهشی بلند به سوی کشوری رقابتی، پایدار و مستقل خواهد بود. چنانچه سیاست‌گذاری هوشمندانه، مشارکت عمومی–خصوصی، و همگرایی با ساختارهای جهانی با قاطعیت دنبال شود، عبور از LDC نه مانع، که سکوی پرتابی برای آینده‌ای عزتمند خواهد بود.
منابع:
- UNCTAD. (2024). LDC Graduation Manual
- WTO. Impact of LDC Graduation on Trade Preferences
- World Bank. Bangladesh Development Update
- European Commission. GSP+ Eligibility Criteria
- The Daily Star & TBS News. 2024–2025 Reports on LDC Graduatio