کاهش بودجه بانک توسعه آفریقا
دولت ایالات متحده پیشنهاد حذف کامل بودجه این کشور به صندوق توسعه آفریقا (FAD) را داده است. پیامد فوری این اقدام، شکاف بزرگی در ظرفیت تأمین مالی پروژه‌ها در کشورهای جنوب صحرای آفریقا، به ویژه در بخش‌های کشاورزی، زیرساخت‌ها، بهداشت و آب و هوا است.
در اقدامی غیرمنتظره، دولت ایالات متحده پیشنهاد حذف کامل بودجه این کشور به صندوق توسعه آفریقا (FAD)، بازوی اعطایی بانک توسعه آفریقا (BAD)، را داده است. در بودجه سال 2026 که به کنگره ارائه شده است، قوه مجریه این کاهش را با عدم همسویی با «اولویت‌های دولت» توجیه می‌کند. در مجموع، 555 میلیون دلار کمک به مؤسسات چندجانبه آفریقایی، از جمله بانک توسعه آفریقا (BAD)، هدف قرار گرفته است. دولت ترامپ می‌گوید که می‌خواهد کمک‌های ایالات متحده را از طریق شرکت مالی توسعه بین‌المللی ایالات متحده (DFC) بر ابزارهای سرمایه‌گذاری مقرون‌به‌صرفه متمرکز کند و بودجه‌های مربوط به آب و هوا، برابری یا حکومتداری را که «رادیکال» یا «ایدئولوژیک» تلقی می‌شوند، کنار بگذارد.
پیامد فوری این اقدام، شکاف بزرگی در ظرفیت تأمین مالی پروژه‌ها در کشورهای جنوب صحرای آفریقا، به ویژه در بخش‌های کشاورزی، زیرساخت‌ها، بهداشت و آب و هوا است. این تصمیم همچنین وزن استراتژیک ایالات متحده در سیاست‌های توسعه آفریقا را تضعیف می‌کند. همچنین یک سیگنال نگران‌کننده برای این قاره در زمانی که نیازهای مالی هرگز تا این حد فوری نبوده‌اند ارسال می‌کند.
این پیشنهاد، به طور مشخص، به معنای پایان حمایت مالی ایالات متحده از بانک توسعه آفریقا است. تصمیمی‌که می‌تواند عواقب جدی برای میلیون‌ها نفر از ذینفعان در کشورهای جنوب صحرای آفریقا داشته باشد. کاخ سفید قصد دارد از طریق DFC (شرکت مالی توسعه بین‌المللی ایالات متحده) که بر بازده سرمایه‌گذاری خصوصی تمرکز دارد، وجوه آمریکایی را به سمت سازوکارهای سرمایه‌گذاری که «سودآورتر» تلقی می‌شوند، هدایت کند. به گفته دولت ترامپ، کمک‌های چندجانبه فعلی، به ویژه آن‌هایی که بر آب و هوا، برابری جنسیتی یا حکومت دموکراتیک متمرکز هستند، بیش از حد "ایدئولوژیک یا رادیکال" هستند، غیرضروری یا مغایر با خط مشی فعلی دولت تلقی می‌شوند.
بانک توسعه آفریقا که توسط 32 اهداکننده بین‌المللی پشتیبانی می‌شود، ستون تأمین مالی امتیازی فقیرترین کشورهای آفریقایی (37 کشور) است. این سازمان به ویژه در مناطق روستایی، پروژه‌های دسترسی به آب، آموزش و مبارزه با تغییرات اقلیمی فعال است. پایان حمایت ایالات متحده، چرخه‌های تأمین مالی را به هم می‌ریزد و سایر کشورهای اهداکننده را به ورطه خروج از کمک‌های مالی می‌کشاند.
چالش ها و فرصت های بانک
اقدام ایالات متحده که بالغ بر حذف 555 میلیون دلار کمک می‌با‌شد، در «درخواست بودجه اختیاری سال مالی 2026» که در تاریخ دوم مه به کنگره آمریکا ارسال شد، گنجانده شده است. کاخ سفید این کاهش بودجه را با «همسوسازی» کمک‌های خارجی با اولویت‌های دستور کار «اول آمریکا» توجیه می‌کند. اگر این پیشنهاد توسط نمایندگان مجلس ایالات متحده تصویب شود، نقطه عطفی تاریخی در روابط بین واشنگتن و BAD خواهد بود، که ایالات متحده بیش از چهل سال از آن حمایت کرده است.
در حال حاضر، آمریکا سومین اهداکننده بزرگ دوجانبه به FAD-16 (که دوره 2025-2023 را پوشش می‌دهد)، پس از آلمان (670 میلیون دلار) و فرانسه (611 میلیون دلار) است و حدود 6 درصد از تأمین مالی چرخه فعلی، که 8.9 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود، را تأمین می‌کند.
صندوق توسعه آفریقا که در سال 1972 تأسیس شد، در واقع ابزاری حیاتی برای تأمین مالی پروژه‌ها با نرخ‌های ترجیحی در حوزه‌های ضروری مانند بهداشت، آموزش، برق‌رسانی روستایی یا سازگاری با تغییرات اقلیمی است. تصمیم ایالات متحده نشان دهنده یک تغییر استراتژیک در تامین مالی توسعه است. به گزارش ژون آفریک، «اگر کاخ سفید FAD را رها کند، قصد دارد همزمان 3.2 میلیارد دلار به IDA-21، صندوق مشابه بانک جهانی، کمک کند و شرکت مالی توسعه (DFC)، شاخه سرمایه‌گذاری‌های آمریکایی در خارج از کشور، را تقویت کند».
این انتخاب در زمانی صورت می‌گیرد که نیازهای مالی قاره آفریقا بسیار زیاد است. کمیسیون اقتصادی آفریقا تخمین می‌زند که هزینه‌های زیرساختی به بیش از 100 میلیارد دلار در سال خواهد رسید، در حالی که بانک توسعه آفریقا تخمین می‌زند که تا سال 2030، بیش از 400 میلیارد دلار هزینه خواهد شد تا به سایر کشورهای در حال توسعه برسد؛ بنابراین، برای بانک مزبور، چالش دوگانه ایجاد می‌شود. از یک سو، باید سایر اهداکنندگان را متقاعد کند که جای خالی واشنگتن را پر کنند، و از سوی دیگر، ممکن است مجبور شود مدل‌های تأمین مالی خود را به طور کامل بازتعریف کند. این خروج آمریکا در هر صورت تأیید می‌کند که برای دولت ترامپ، همبستگی چندجانبه دیگر محور سیاست خارجی ایالات متحده نیست.
از سوی دیگر، در حالی که خروج آمریکا خلائی را به جا می‌گذارد، صندوق توسعه آفریقا را نیز وادار می‌کند تا گامی را که مدت‌ها از آن بیم داشت، بردارد و اهرم‌های جدیدی را برای تأمین مالی اولویت‌های این قاره به شیوه‌ای «خودمختارتر» بررسی کند. این حذف در بدترین زمان ممکن اتفاق می‌افتد. بانک توسعه آفریقا در حال آماده شدن برای آغاز هفدهمین دوره تکمیل منابع برای دوره 2028-2026 با هدف بسیج 25 میلیارد دلار است که جهشی بزرگ در مقایسه با 8.9 میلیارد در دوره قبلی محسوب می‌شود.
اما همچنین یک لحظه سرنوشت‌ساز است. چندین سال است که رئیس گروه، آکینوومی آدسینا، برای اصلاحات اساسی مبارزه می‌کند: اجازه دسترسی مستقیم صندوق به بازارهای سرمایه. با حمایت شرکت مادر، بانک با رتبه AAA، و حضور کشورهای مشارکت‌کننده‌ی قدرتمندی مانند آلمان، فرانسه، ژاپن و کانادا، این گزینه معتبر تلقی می‌شود. طبق برآوردهای بانک، این امر امکان بسیج حداکثر 27 میلیارد دلار اضافی را فراهم می‌کند. نقطه عطفی که سایر نهادها قبلاً آن را طی کرده‌اند: در بانک جهانی، انجمن توسعه بین‌المللی (IDA) - معادل جهانی FAD - در سال 2017 مجوز تأمین مالی خود را در بازارهای بین‌المللی دریافت کرد. این اصلاحات که توسط اهداکنندگان آن تأیید شده است، IDA را قادر ساخته است تا ضمن حفظ مأموریت اجتماعی خود، نفوذ خود را افزایش دهد. FAD می‌تواند از این معماری الهام بگیرد. این نهاد در حال ایفای نقش فعال‌تری در عملیات بازار است. صندوق اکنون ضمانت‌های اعتباری جزئی (PCG) ارائه می‌دهد تا به برخی کشورها کمک کند هزینه‌های استقراض خود را در بازارها، به‌ویژه در مورد وام‌های تجاری، کاهش دهند. این مورد در چارچوب ترتیبات مشترک با بانک توسعه آفریقا در مورد ساحل عاج (استاندارد چارترد)، بنین، رواندا (جی‌پی‌مورگان) و اخیراً توگو صدق می‌کند.
بنابراین، تعلیق آمریکا می‌تواند اصلاحاتی را که از قبل در حال انجام است، تسریع کند. همچنین نوعی بسیج منطقه‌ای را تحریک می‌کند، پویایی که از سال گذشته در حال ظهور است. در جلسات سالانه بانک که در ماه مه 2024 در نایروبی برگزار شد، ویلیام روتو، رئیس جمهور کنیا، از کمک 20 میلیون دلاری کشورش خبر داد و بر اهمیت «ابتدا باور داشتن به نهادهای خود» توسط آفریقایی‌ها تأکید کرد. در پی آن، بنین (2 میلیون دلار)، سودان (3 میلیون دلار) و همچنین گامبیا، غنا، لیبریا و سیرالئون نیز تعهد خود را نشان داده‌اند.