فرصت‌ها و چالش‌های اقتصادی گینه و چشم‌انداز آینده

گینه کشوری است با منابع طبیعی فراوان و موقعیت جغرافیایی ممتاز، که پتانسیل قابل توجه اما استفاده نشده‌ای برای ایجاد ثروت فراگیر دارد.

گینه با برخورداری از منابع طبیعی غنی، فرصت‌های انرژی، زمین‌های حاصلخیز و بارندگی فراوان و قابل اتکا، از چشم‌انداز اقتصادی بلندمدت روشنی برخوردار است؛ به گونه‌ای که با داشتن منابع معدنی فراوان، پتانسیل تبدیل شدن به یک قطب اقتصادی در صنعت استخراج منابع طبیعی را دارد. این کشور با در اختیار داشتن 23 درصد از ذخایر بوکسیت جهان، نقشی کلیدی در این بازار ایفا می‌کند. بوکسیت به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع معدنی گینه، 33.7 درصد از صادرات این کشور را در سال 2021 به خود اختصاص داده است. گینه در سال 2022 با صادرات بیش از 102 میلیون تن بوکسیت، به دومین صادرکننده بزرگ این ماده معدنی در جهان تبدیل شد. تجزیه و تحلیل داده‌های وزارت معادن گینه نیز حاکی از افزایش 25 درصدی صادرات بوکسیت در سال 2023 نسبت به سال 2022 است که این آمار به خوبی نشان‌دهنده رشد قابل توجه در این بخش است.

در سال 2023، بخش معدن با سهم 85 درصدی، عمده صادرات گینه را به خود اختصاص داد که در این میان، طلا و بوکسیت 94 درصد از این صادرات را تشکیل ‌دادند. بخش عمده بوکسیت این کشور توسط دو شرکت بزرگ صادر می‌شود: کنسرسیوم چینی- سنگاپوری (SMB) و شرکت (CBG) که یک سرمایه‌گذاری مشترک بین دولت گینه، شرکت آمریکایی آلکوا، شرکت انگلیسی- استرالیایی ریو تینتو و شرکت سرمایه‌گذاری دادکو است.

گینه علاوه بر بوکسیت، دارای منابع معدنی غنی دیگری نیز هست؛ بیش از چهار میلیارد تن سنگ آهن با عیار بالا، ذخایر قابل توجه طلا و الماس، ذخایر قابل توجه گرافیت با عیار بالا، مقادیر نامشخص اورانیوم و همچنین ذخایر بالقوه نفت دریایی از جمله این منابع هستند که هنوز به طور کامل بهره‌برداری نشده‌اند. استخراج طلای صنعتی و نیمه صنعتی در منطقه سیگیری نیز، سهم قابل توجهی در اقتصاد گینه دارد، اما به علت خروج بخش قابل توجهی از این طلا به صورت غیرقانونی از کشور، عملاً درآمد چندانی برای دولت ایجاد نمی‌کند.

در زمینه سنگ آهن بسیاری از تحلیلگران اقتصادی بر این باورند که این منبع نیز در پنج سال آینده، و با ساخت معادن بزرگ جدید در امتداد مرزهای سیرالئون و لیبریا در شرق کشور، رشد چشمگیری داشته باشد. البته مقادیر زیادی سنگ آهن با کیفیت بالا تاکنون به دلیل مشکلات لجستیکی حمل سنگ معدن به بنادر، بهره‌برداری نشده باقی مانده است (در سال 2022، کل تولید سنگ آهن 304,390 تن بود). در حال حاضر دو پروژه قابل توجه در این زمینه، پروژه سنگ آهن سیماندو و کوه نیمبا هستند که توسط شرکت High Power Exploration (HPX) و شرکت تابعه آن Societe de Mines de Fer de Guinee (SMFG) اداره می‌شوند.

دولت انتقالی گینه، پروژه سنگ آهن سیماندو را به عنوان بزرگترین محرک اقتصادی بالقوه این کشور در بلندمدت معرفی کرده است. این پروژه، که قرار است بزرگترین پروژه میدان سبز توسعه‌یافته در آفریقا باشد، شامل توسعه زیرساخت‌های کلیدی از جمله یک خط آهن 600 کیلومتری و یک بندر آب‌های عمیق است. دولت انتقالی در مارس 2022 با شرکت ریو تینتو و کنسرسیوم SMB-Winning (WCS) برای توسعه این زیرساخت‌ها به توافق دست یافت و در ژوئیه همان سال، یک سرمایه‌گذاری مشترک برای ساخت و بهره‌برداری از کریدور زیرساختی ایجاد کرد. توافق‌نامه‌های معاملاتی کلیدی بین سیمفر، کنسرسیوم برنده سیماندو و دولت گینه، به ویژه توافق‌نامه توسعه مشترک و توافق‌نامه‌های مرتبط، در اوت 2023 نهایی شدند. دولت انتقالی انتظار دارد که ریو تینتو و WCS، که هر کدام امتیازات معدنی نیمی از ذخایر سیماندو را در اختیار دارند، حداکثر تا اواخر سال جاری سنگ آهن را از سیماندو به بازار عرضه کنند.

بارندگی فراوان، آب‌وهوای آفتابی و جغرافیای طبیعی گینه شرایط مطلوبی را برای تولید برق آبی و انرژی‌های تجدیدپذیر فراهم می‌کند. تا پیش از این، مهم‌ترین سرمایه‌گذاری انرژی در گینه پروژه سد 240 مگاواتی کالتتا بود که در ماه مه 2015 اولین توربین آبی خود را به بهره‌برداری رساند. سد کالتتا، که توسط شرکت بین‌المللی آب و برق چین ساخته و تأمین مالی شد (526 میلیون دلار)، عرضه برق گینه را بیش از دو برابر افزایش داد و برای نخستین بار، شهر کوناکری را با برق مطمئن‌تری، هرچند فصلی (مه تا نوامبر)، تأمین نمود. امروزه، بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری بخش انرژی در گینه، پروژه سد 450 مگاواتی سوآپتی (به ارزش 2.1 میلیارد دلار) است. سد سوآپتی اکنون بزرگ‌ترین نیروگاه تولیدکننده برق آبی است و پس از آن کالتتا قرار دارد که برق آبی را به منبع اصلی برق گینه تبدیل می‌کند. ساخت سومین سد برق آبی در همین رودخانه، به نام آماریا، در ژانویه 2019 آغاز شد و انتظار می‌رود در آینده نزدیک به بهره‌برداری برسد. شرکت معدنی چینی TBEA تأمین مالی نیروگاه آماریا (300 مگاوات، سرمایه‌گذاری 1.2 میلیارد دلاری) را بر عهده دارد. در کنار این سدهای عظیم، دولت قصد دارد خطوط انتقال جدیدی را برای اتصال سدها به مراکز جمعیتی و کشورهای همسایه احداث کند. اگر زیرساخت‌های توزیع مربوطه ساخته شود و قیمت‌گذاری آن را امکان‌پذیر کند، این پروژه‌ها می‌توانند گینه را به یک صادرکننده انرژی در غرب آفریقا تبدیل کنند.

بخش کشاورزی و شیلات گینه، با وجود پتانسیل بالا برای رشد، با چالش‌های متعددی روبرو است. این کشور، که در حال حاضر صادرکننده میوه، سبزیجات و روغن نخل به همسایگان خود است، از نظر آب و هوایی برای تولید و صادرات کشاورزی در مقیاس بزرگ مناسب است. با این حال، دهه‌ها غفلت و سوءمدیریت، فقدان زیرساخت‌های حمل و نقل، کمبود برق و امکانات زنجیره سرد قابل اعتماد، این بخش را با مشکلاتی جدی مواجه کرده است. گینه، علیرغم اینکه دومین تولیدکننده بزرگ برنج در غرب آفریقا است، همچنان واردکننده این محصول استراتژیک به شمار می‌رود. دولت انتقالی، با آگاهی نسبت به این ضعف بزرگ، تلاش کرده است تا کشاورزی و دامپروری را به عنوان بخش‌های اولویت‌دار برای توسعه اقتصادی و افزایش امنیت غذایی تعیین کند و بر همین أساس بودجه وزارت کشاورزی و دامپروری را به میزان چشمگیری نسبت به بودجه سایر ارگان‌ها افزایش داده است. با این امید که این اقدام، افزایش تولید کشاورزی، نوسازی تجهیزات و تشویق مشارکت بیشتر در این بخش‌ها را به دنبال داشته باشد.

با تحلیل و واکاوی ظرفیت‌های موجود، می‌توان گفت گینه کشوری است با منابع طبیعی فراوان و موقعیت جغرافیایی ممتاز، که پتانسیل قابل توجه اما استفاده نشده‌ای برای ایجاد ثروت فراگیر دارد. گینه از نظر منابع معدنی بسیار غنی است، به طوری که حدود یک سوم ذخایر شناخته شده بوکسیت جهان (7 تا 8 میلیارد تن)، بزرگترین ذخایر سنگ آهن دست نخورده جهان (تخمین زده می‌شود 4 میلیارد تن)، ذخایر قابل توجه طلا (تخمین زده شده 700 میلیون تن)، الماس (30 تا 40 میلیون قیراط) و سایر مواد معدنی را در اختیار دارد. علاوه بر این، پتانسیل برق آبی گینه 6000 مگاوات تخمین زده می‌شود که تاکنون تنها یک سوم از آن بهره‌برداری شده است. این امر در صورت مدیریت صحیح و بهره برداری از آن، امکان صادرات برق به کل منطقه از طریق اتصال متقابل با استخر برق آفریقای غربی را فراهم می‌کند، ضمن اینکه نیازهای برق داخلی را نیز به طور کامل تامین می‌کند.

بارندگی فراوان در گینه شرایط اقلیمی و کشاورزی عالی را برای کشت طیف گسترده‌ای از محصولات کشاورزی فراهم می‌کند. با این حال، کمبود زیرساخت‌های مدیریت آب، کشاورزان را در معرض خطرات تغییرات بارندگی قرار داده است. همچنین، جاده‌های بی‌کیفیت دسترسی به بازارهای سودآورتر را محدود کرده است. این عوامل بر پتانسیل ایجاد ثروت در گینه تأثیر منفی گذاشته و خطرات رشد پایدار را تقویت کرده است. این در حالی است که در صورت مدیریت صحیح منابع، بخش کشاورزی می‌تواند به عنوان سکوی پرشی برای تحول ساختاری اقتصاد گینه عمل کند.

تجزیه و تحلیل داده‌های اقتصادی گینه نشان می‌دهد که معمولا در بیشتر سال‌ها تراز تجاری منفی داشته است. در صورتی که تنها با مدیریت صحیح منابع طبیعی در این کشور، می‌توان مسیر توسعه بلندمدت را به طور کامل دگرگون ساخت. در این میان نباید فراموش کرد که گینه، به عنوان یک اقتصاد وابسته به معدن، آینده توسعه‌اش به شدت وابسته به توانایی بهره‌برداری از رونق بخش معدن برای رشد بخش‌های غیرمعدنی و توسعه پایدار است. با این حال، مانند سایر کشورهایی که رشد مبتنی بر استخراج را تجربه می‌کنند، رونق معدن در گینه، به واسطه صادرات بوکسیت، طلا و به زودی آهن، می‌تواند پدیده بیماری هلندی را ایجاد نماید. این پدیده، رقابت‌پذیری اندک بخش‌های غیرمعدنی را که قادر به ایجاد اشتغال هستند، کاهش می‌دهد و در بلندمدت مانع از رشد فراگیر در گینه می‌شود. روشن است که وابستگی شدید گینه به صادرات مواد معدنی، گینه را در برابر نوسانات قیمت‌های جهانی نیز آسیب‌پذیر کرده و مانع از توسعه متوازن رشد اقتصادی خواهد شد. این امر در کنار زیرساخت‌های ناکارآمد، به‌ویژه در حوزه‌های حمل‌ونقل و انرژی، مانع از بهره‌برداری کامل از منابع طبیعی و توسعه بخش‌های غیرمعدنی خواهد شد.

*آمار و اطلاعات به کار رفته در این گزارش، از داده‌های بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول گردآوری شده است.