دیپلماسی اقتصادی نوین هند

کتاب دیپلماسی اقتصادی :صعود هند در قرن بیست ویک به تازگی توسط انتشارات بنیاد دانشگاهی هند منتشر شده است. این کتاب مجموعه مقالات بیست و نه نفر از کنشگران اقتصاد بین المللی هند می‌باشد که مهمترین ویژگی آن انعکاس تجربیات میدانی این افراد در زمینه دیپلماسی اقتصادی می‌باشد.

 بررسی آخرین تحولات در رویکرد تجاری، اقتصادی و توسعه ای هند، مهمترین بخش این کتاب را تشکیل می دهد که چکیده ای از آن در ادامه ارائه شده است:

• مودی، نخست وزیر هند از سال 2021 ، دیپلماسی اقتصادی کشور را بر محور تحقق 3T (تجارت، توریسم و تکنولوژی) استوار کرده است.
• به لحاظ تاریخی، دیپلماسی اقتصادی هند عمدتاً به توسعه تجارت (کالا و نه حتی خدمات) محدود می‌گردید و هند موافقت نامه‌های تجارت ترجیحی مختلفی را به ویژه با کشورهای در حال توسعه منعقد کرده بود. تبدیل انعقاد موافقت نامه‌های تجاری به یکی از اولویت های اصلی دیپلماسی اقتصادی هند، عمدتا نتیجه تصمیمات دولت دوم مودی است. در مجموع هند تا کنون 21 فقره FTA/PTA منعقد کرده و هم اکنون نیز رایزنی‌ها برای نهایی سازی FTA با انگلیس، اروپا و ... در جریان است.
• هند نگاه کلاسیک به قراردادهای تجارت آزاد را کنار گذارده و به جای تمرکز بر تعرفه‌های گمرکی، در مذاکرات خود به موانع غیر تعرفه ای از قبیل استانداردهای زیست محیطی، کار و ... می‌پردازد و موضوعات نوظهوری همچون تجارت دیجیتال و ... را مورد توجه قرار می دهد.
• دیپلماسی اقتصادی هند در سال های اخیر، بعد ژئواکونومیک پیدا کرده است و این کشور به ندرت به دلایل صرفاً اقتصادی، همکاری‌های خود با یک کشور را توسعه می دهد. به عبارت دیگر، ملاحظات ژئوپلیتیکی، جهت گیری روابط اقتصادی و تجاری هند را تعیین می‌کند.
• ادغام در زنجیره‌های تامین جهانی، به تدریج به محور اصلی دیپلماسی اقتصادی هند تبدیل می‌گردد. هند که تاکنون سهم چندانی در زنجیره‌های تامین جهانی نداشته است می‌کوشد که با مشارکت در زنجیره‌های تامین فناوری‌های نوظهور، عقب ماندگی خود را جبران کند.
• این امر هند را به سمت توسعه همکاری با کشورهای همفکر که اهداف مشابهی را در زمینه توسعه زنجیره‌های تامین فناوری‌های نوظهور تعقیب می‌کنند سوق داده است. هند با سامان بخشی به بدنه اقتصاد داخلی خود (اعم از بخش های پولی و بانکی، مالیاتی و ...) زمینه مساعدی را جهت جذب اعتماد شرکت های خارجی برای سرمایه گذاری و فعالیت در هند فراهم می آورد تا بخشی از زنجیره‌های تامین جهانی به آن منتقل گردد. کنشگران اقتصادی هند (به ویژه دیپلمات ها) در عین حال در سطح بین المللی به معرفی و نهادینه سازی پیشرفت های فناوری هند از جمله در حوزه زیرساخت های عمومی دیجیتال (DPI) و ... می‌پردازند.
• تجارت با ارزهای محلی از دیگر اولویت های دیپلماسی اقتصادی هند است. با توجه به کمبود ارزهای خارجی در کشورهای همسایه، نپال، بوتان و ... گزینه‌هایی جهت استفاده از روپیه هند محسوب می‌شدند؛ اما هند به همسایگان خود محدود نمانده و تجارت با ارزهای محلی به ویژه با کشورهای جنوب را در دستور کار خود قرار داده است.
• در پی تحولات به وجود آمده، تنظیم روابط بین کشورها در خصوص حقوق و تکالیف، نحوه مشارکت و ... در حوزه‌های فناوری، اقلیم و ... به امری ضروری مبدل شده است. هند می‌کوشد که از طریق حضور فعال در نهادها و مذاکرات بین المللی، چشم انداز خاص خود را در حقوق بین المللی اقتصادی و تجاری بنگجاند و بدین ترتیب سهم خود را دراقتصاد جهان آینده تضمین کند. ضمن این که هند می‌کوشد خود را به عنوان نماینده کشورهای در حال توسعه و صدای جنوب جهانی معرفی کند. در این راستا، هند الگوی جدیدی از همکاری‌های توسعه ای را ارائه می دهد که ادعا می‌شود مردم (انسان) محور و برخاسته از تقاضا و معطوف به رفع نیازهای جوامع محلی است.
• در پی تغییرات به وجود آمده در دیپلماسی اقتصادی هند، نقش و کارویژه‌های رایزنان اقتصادی فعال در سفارت خانه‌های هند نیز تغییر کرده است. رایزنان اقتصادی به جای آن که همچون گذشته بر تسهیل تجارت تمرکز داشته باشند در حوزه‌هایی مثل زنجیره‌های تامین، اقتصاد فناوری (نوظهور)، اقتصاد اقلیمی و ... ورود کرده اند و بر خلاف گذشته با شبکه گسترده تری از ذینفعان اقتصادی اعم از دولتی و غیر دولتی (کنشگران جامعه مدنی، سازمان‌های غیر دولتی، مراکز تحقیق و توسعه، ...) مراوده و رایزنی می‌کنند.