جشن سی‌امین سالگرد طرح رئال: بازتاب یک دهه اصلاحات ساختاری در اقتصاد برزیل

مراسم جشن سی‌امین سالگرد طرح رئال در تاریخ 24 ژوئن 2024 در شهر سان‌پائولو با حضور اقتصاددانان برجسته و مقامات سابق برزیل برگزار شد. این افراد در این مراسم به بررسی دستاوردها و چالش‌های طرح رئال پرداخته و بر اهمیت ادامه اصلاحات ساختاری برای حفظ ثبات اقتصادی تأکید کردند. گزارش زیر خلاصه ای است از نقطه نظرات نامبردگان راجع به دستاوردها و چالش های طرح رئال:

در اول ژوئیه 1994، برزیل موفق‌ترین برنامه استقرار اقتصادی خود را با عنوان "طرح رئال" به اجرا گذاشت. این طرح در مدت کوتاهی توانست نرخ تورم سالانه را به طرز چشمگیری کاهش دهد و ارز جدیدی به نام رئال معرفی شد. برخلاف طرح‌های پیشین که بر "یخ‌زدایی" قیمت‌ها و دستمزدها متکی بودند، طرح رئال بر "دی‌ایندکس" کردن اقتصاد تمرکز داشت.

ادمر باچا،

از طراحان اصلی این طرح، توضیح داد که این موفقیت از طریق بهبود اقتصاد و حفظ سلامت حساب‌های عمومی حاصل شد. از نکات برجسته تاریخ رئال، ایجاد سه‌گانه اقتصاد کلان و قانون مسئولیت مالی در سال‌های 1999 و 2000 بود که برای ادامه ثبات اقتصادی ضروری بودند. فرآیند تثبیت اقتصادی شامل سه مرحله اصلی بود: تعادل بودجه، یکپارچه‌سازی سیستم "نمایه‌سازی" و تبدیل واحد ارزش واقعی (URV) به رئال. باچا تأکید کرد که ارتباط مداوم با مردم و رسانه‌ها در پذیرش طرح نقش مهمی داشت و بحران‌هایی که طرح رئال با آن‌ها مواجه شد، از جمله نوسانات نرخ ارز در پایان سال 1998 و دوران انتخابات 2002، توانستند مدیریت شوند.

گوستاوو فرانکو، رئیس اسبق بانک مرکزی برزیل، در سمیناری درباره مدیریت سرمایه‌گذاری از درس‌های آموخته شده از طرح رئال صحبت کرد. پرسیو آریدا، دیگر اقتصاددان برجسته، در مراسم جشن سی‌سالگی رئال، واحد پولی را به عنوان دارایی عمومی معرفی کرد و نقش دموکراسی در موفقیت این طرح را برجسته کرد. پدرو مالان، از وزرای اسبق دارایی برزیل در مراسم اشاره کرد که، سه دهه پس از طرح رئال، سطوح رشد اقتصادی، توزیع درآمد و چالش‌های پیش‌روی اصلاحات ساختاری هنوز "مسائل" اصلی برای برزیل هستند.

اقتصاددانان تأکید کردند که برزیل همچنان نیازمند اصلاحات ساختاری برای مقابله با چالش‌های اقتصادی است. سی سال پس از اجرای طرح رئال، تورم انباشته به ۷۰۸ درصد رسیده است، که نشان‌دهنده کاهش نوسانات قیمت و اثربخشی طرح رئال است. در اول ژوئیه ۱۹۹۴، برزیل آخرین و موفق‌ترین برنامه‌های استقرار اقتصادی خود را به اجرا گذاشت که به نام طرح رئال شناخته می‌شود. این طرح توانست در مدت زمان کوتاهی نرخ تورم را که در آن زمان به بیش از دوهزار درصدی در سال رسیده بود، به طرز چشمگیری کاهش دهد و در سال 1995 به 16 درصد در سال برساند. ارز جدیدی تحت عنوان رئال ایجاد شد که در ماه‌های اولیه عرضه به بازار، در برابر دلار ارزشمند شد.

از نظر ساختاری، طرح رئال با طرح‌های پیشین که بر مبنای یخ‌زدایی[1] قیمت‌ها و دستمزدها بود، متفاوت بود. در مرکز این طرح جدید، دی‌ایندکس کردن اقتصاد برزیل قرار داشت که تا حدودی با تبدیل دستمزدها و برخی دیگر از قیمت‌ها به واحدهای ارزش رئال[2] (URVs) که سپس به دلار آمریکا پیوند خورده بود، انجام شد.

دیدگاه‌های ادمر باچا

در اول ژوئیه 2024، واحد پولی رئال برزیل سی ساله شد. این واحد پولی به عنوان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای اقتصادی برزیل شناخته می‌شود که توانست تورم شدید و فرسایش دستمزدها را کنترل کند. ادمر باچا، یکی از اقتصاددانان برجسته و از "پدران" طرح رئال، دیدگاه‌ها و تجربیات خود را در این مسیر طولانی و چالش‌برانگیز به اشتراک گذاشت[3].

شروع رئال: در سال 1994، برزیل با معرفی واحد پولی جدیدی به نام رئال، هدف خود را پایان دادن به سال‌ها تورم شدید و فرسایش دستمزدها قرار داد. به گفته ادمر باچا، موفقیت و تداوم این ارز از طریق بهبود اقتصاد برزیل و مجموعه‌ای از اقدامات هدفمند برای حفظ سلامت حساب‌های عمومی‌به دست آمد.

سه‌گانه اقتصاد کلان[4] و قانون مسئولیت مالی[5]: یکی از نقاط عطف مهم در تاریخ رئال، ایجاد سه‌گانه اقتصاد کلان و قانون مسئولیت مالی در سال‌های 1999 و 2000 بود. باچا اشاره می‌کند که این قوانین شرایط لازم برای ادامه ثبات قیمت‌ها در اقتصاد را فراهم کردند. وی تأکید می‌کند که "قیمت ثبات، مراقبت دائمی است" و برای جلوگیری از خرج‌های اضافی توسط دولت‌ها، نیاز به نهادهای قوی وجود دارد.

فرآیند طولانی تثبیت اقتصادی: باچا به طولانی بودن فرآیند تثبیت اقتصادی برزیل اشاره می‌کند و می‌گوید که این فرآیند شامل سه مرحله اصلی بود: تعادل بودجه، یکپارچه‌سازی سیستم نمایه‌سازی[6] و تبدیل واحد ارزش واقعی (URV) به رئال. وی معتقد است که ارتباط مداوم با مردم و مطبوعات نقش مهمی در پذیرش این طرح توسط مردم داشت.

تأثیرات رئال بر بخش‌های مختلف: رئال تغییرات زیادی در بخش‌های مختلف به وجود آورد، به ویژه در خرده‌فروشی که به زندگی روزمره مردم پیوند خورده است. باچا می‌گوید که تورم در آن زمان یک درصد در روز، 45 درصد در ماه و سه هزار درصد در سال بود و زندگی بدون تثبیت اقتصادی غیرممکن بود. با این حال، پس از اجرای طرح، مردم برزیل توانستند به ثبات اقتصادی برسند.

لحظات بحرانی رئال: باچا به چندین لحظه بحرانی در تاریخ رئال اشاره می‌کند. اولین بحران در پایان سال 1998 و 1999 بود، زمانی که نرخ ارز نوسان کرد و سؤال‌هایی در مورد توانایی طرح برای حفظ ثبات مطرح شد. بحران دیگر در زمان انتخابات لولا در سال 2002 و دولت دیلما بود که سیاست‌های اقتصادی تغییر کرد و ثبات اقتصادی تهدید شد. با این حال، طرح رئال توانست از این بحران‌ها جان سالم به در ببرد.

میراث رئال: باچا میراث رئال را با وضعیت فعلی برزیل مقایسه می‌کند و می‌گوید اگر طرح واقعی کار نمی‌کرد، برزیل امروز در وضعیت مشابه آرژانتین بود. وی تأکید می‌کند که برزیل توانست از طریق این طرح به ثبات اقتصادی دست یابد و از تورم بالا جلوگیری کند.

سی سال از معرفی واحد پولی رئال می‌گذرد و برزیل همچنان از ثبات پولی برخوردار است. ادمر باچا، با اشاره به چالش‌ها و موفقیت‌های این طرح، تأکید می‌کند که ثبات اقتصادی نیازمند مراقبت دائمی و نهادهای قوی است تا از انحرافات عوام‌گرایانه جلوگیری شود.

پدرو مالان

پدرو مالان، یکی از "پدران طرح رئال" و از وزرای اسبق دارایی برزیل، در جشن سی‌امین سالگرد طرح رئال در سان‌پائولو گفت: «سه دهه پس از طرح رئال، سطوح رشد اقتصادی، توزیع درآمد و چالش‌های پیش‌روی اصلاحات ساختاری هنوز "مسائل" اصلی برای برزیل هستند». او در دو دوره ریاست جمهوری فرناندو هنریک کاردوسو (۱۹۹۵ تا ۲۰۰۳) وزیر دارایی بود، بر اهمیت پاسخگویی به سوالاتی همچون علت کمی ‌رشد اقتصادی برزیل، نابرابری در توزیع درآمد و دشواری‌های انجام اصلاحات در کشور برزیل تاکید کرد[7].

گوستاوو فرانکو

گوستاوو فرانکو، رئیس اسبق بانک مرکزی برزیل، اخیراً در سمیناری[8] در مورد مدیریت سرمایه‌گذاری سخنرانی کرد. او ابراز امیدواری کرد که درس‌های آموخته شده از طرح رئال مانع از تکرار تجربه‌هایپراینفلیشن در برزیل شود. فرانکو در سخنرانی خود از زحمات و تصمیم‌های مهمی‌که برای اجرای این طرح صورت گرفت، صحبت کرد و تأکید کرد که این تلاش‌ها شامل مذاکرات با وکلا، امضای اسناد و ارتباط با رسانه‌ها و جامعه بوده است.

پرسیو آریدا

پرسیو آریدا، اقتصاددان و رئیس سابق بانک مرکزی برزیل، در مراسم جشن سی‌امین سالگرد رئال[9]، واحد پولی را به عنوان یک دارایی عمومی‌برای برزیل معرفی کرد. آریدا در این رویداد تأکید کرد که رئال نه تنها یک پروژه مدرن‌سازی بود بلکه به عنوان بخشی از یک رشته طرح‌های استقرار پولی با هدف تقویت دموکراسی عمل کرده است. او از نقش دموکراسی در موفقیت طرح رئال و اهمیت آن در حمایت از اجرای اصلاحات ساختاری سخن گفت.

توصیه‌ها و چشم‌انداز آینده

پرسیو آریدا و سایر اقتصاددانان تأکید کردند که علی‌رغم موفقیت‌های به دست آمده، برزیل همچنان با چالش‌های بزرگی روبرو است که نیازمند ادامه اصلاحات ساختاری است. آنها بر ضرورت کنترل هزینه‌های دولتی و کاهش نرخ تورم تأکید کردند تا اقتصاد بتواند با نرخ بهره‌های پایین‌تر به پیش رود و از دام رکود اقتصادی فعلی خارج شود.

سی سال پس از راه‌اندازی طرح رئال که در جولای ۱۹۹۴ آغاز شد، تورم انباشته در این دوره به ۷۰۸ درصد رسیده است. بر اساس آخرین داده‌های شاخص قیمت مصرف‌کننده گسترده (IPCA) که در ماه مه منتشر شده، این به معنای آن است که موردی که در جولای ۱۹۹۴ با یک رئال خریداری می‌شد، اکنون به ارزش ۸.۰۸ رئال است. افزایش قیمت‌ها در مقایسه با اسکناس‌هایی که در سال ۱۹۹۴ منتشر شدند، نیز مشاهده می‌شود. به طوری که اسکناس ۵ رئالی سی سال پیش اکنون ۴۰.۴۰ رئال ارزش دارد، در حالی که ارزش ۱۰ رئال به ۸۰.۸۰ رئال اصلاح شده است. این اطلاعات نشان دهنده کاهش شدید نوسانات قیمت پس از اجرای طرح رئال است، که توسط موسسه جغرافیایی و آمار برزیل (IBGE) ارائه شده است[10].

[1] دی‌ایندکس "De-indexing" یا یخ‌زدایی به معنای آزادسازی و تنظیم قیمت‌ها و دستمزدها پس از یک دوره کنترل شدید است. در زمینه اقتصادی، یخ‌زدایی معمولاً به فرآیندی اشاره دارد که در طی آن دولت‌ها یا نهادهای مالی، پس از یک دوره تثبیت یا کنترل قیمت‌ها و دستمزدها، اجازه می‌دهند تا این موارد دوباره به طور طبیعی و بر اساس عرضه و تقاضا تعیین شوند. این فرآیند معمولاً با هدف جلوگیری از تورم بالا و نوسانات شدید اقتصادی انجام می‌شود و به تدریج صورت می‌گیرد تا اقتصاد بتواند به شرایط عادی بازگردد.

[2]  نام کامل: Unidade Real de Valor (URV) - واحد ارزش واقعی

هدف: کاهش و کنترل تورم، تسهیل انتقال به ارز جدید (رئال)

مدت زمان استفاده: از 1 مارس 1994 تا 30 ژوئن 1994

مکانیزم: مقادیر مالی به URV تبدیل شده و سپس URV به دلار آمریکا پیوند داده می‌شد. این کمک کرد تا یک معیار ثابت و قابل اعتماد برای ارزش‌گذاری به وجود آید.

انتقال به رئال: در 1 ژوئیه 1994، URV به ارز جدید رئال تبدیل شد و جایگزین کامل پول قدیمی و URV شد.

URV نقش مهمی در موفقیت طرح رئال ایفا کرد، زیرا به تثبیت اقتصاد کمک کرد و باعث شد تورم کنترل شود و انتقال به ارز جدید بدون مشکلات شدید انجام شود.

 

[3] https://www.cnnbrasil.com.br/economia/macroeconomia/30-anos-do-real-cuidado-com-contas-publicas-e-essencial-para-sustentar-legados-do-plano-diz-edmar-bacha-a-cnn/

 

[4]  به تدابیری اشاره دارد که در سال‌های 1999 و 2000 به منظور ایجاد ثبات اقتصادی در برزیل به کار گرفته شدند. این تدابیر شامل سه جزء اصلی در حوزه اقتصاد کلان بودند:

1. ثبات قیمت‌ها: حفظ کنترل تورم و جلوگیری از نوسانات شدید قیمت‌ها.
2. تعادل بودجه: مدیریت صحیح منابع مالی و کاهش کسری بودجه.
3. نظم مالی: ایجاد قوانین و مقررات برای جلوگیری از خرج‌های اضافی دولت و تقویت مسئولیت مالی.

 

[5]  https://www.planalto.gov.br/ccivil_03/LEIS/LCP/Lcp101.htm

قانون شماره 101/2000 (قانون تکمیلی)

• نام اصلی: Lei de Responsabilidade Fiscal (LRF) یا قانون مسئولیت مالی
• شماره: 101
• سال تصویب: 2000
• تاریخ تصویب: 4 مه 2000

مشخصات و اهداف اصلی قانون مسئولیت مالی:

1. شفافیت مالی: اطمینان از شفافیت در مدیریت مالی دولت‌ها و ارائه اطلاعات مالی به صورت عمومی.
2. کنترل بدهی‌ها: تعیین محدودیت‌هایی برای بدهی‌های عمومی و بدهی‌های دولت‌های ایالتی و محلی.
3. تعادل بودجه: الزام به تعادل بودجه و جلوگیری از ایجاد کسری بودجه غیرقابل مدیریت.
4. مدیریت کارآمد منابع: تضمین مدیریت کارآمد منابع عمومی و کاهش هزینه‌های غیرضروری.
5. گزارش‌دهی مالی: الزام به ارائه گزارش‌های منظم و دقیق مالی به منظور نظارت و کنترل بهتر.

این قانون نقش بسیار مهمی در ایجاد ثبات اقتصادی و مالی در برزیل ایفا کرده و به جلوگیری از بحران‌های مالی کمک کرده است.

 

[6]  نمایه‌سازی یا اندکس کردن (Indexation) در اقتصاد به فرایندی اشاره دارد که در آن ارزش‌های مالی مانند دستمزدها، قیمت‌ها و دیگر تعهدات مالی به شاخصی (معمولاً شاخص قیمت‌ها) وابسته می‌شوند تا به طور خودکار با تغییرات نرخ تورم یا سایر شاخص‌های اقتصادی تعدیل شوند. این فرایند به منظور حفظ قدرت خرید و ارزش واقعی تعهدات مالی در طول زمان به کار می‌رود.

برای مثال، در دوران تورم بالا، ممکن است دستمزدها به شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) وابسته شوند تا با افزایش قیمت‌ها به طور خودکار افزایش یابند و از کاهش قدرت خرید جلوگیری کنند.

 

[7] https://www.cnnbrasil.com.br/economia/macroeconomia/crescimento-distribuicao-e-reformas-sao-questoes-para-o-brasil-tres-decadas-apos-plano-real-diz-malan/

 

[8]  https://www.cnnbrasil.com.br/economia/espero-que-licoes-do-plano-real-evitem-brasil-ter-hiperinflacao-novamente-diz-gustavo-franco/

 

[9] https://www.cnnbrasil.com.br/economia/macroeconomia/o-real-foi-um-projeto-de-modernizacao-e-se-tornou-um-bem-publico-diz-persio-arida/

 

[10] https://www.cnnbrasil.com.br/economia/macroeconomia/30-anos-do-plano-real-r-1-em-1994-equivale-a-mais-de-r-8-hoje/