کوبا و چالش های صادرات
برخی صاحب نظران اقتصادی کوبا در یک برنامه تلویزیونی چالش های صادرات این کشور را به شرح زیر اعلام کردند.
در سال‌های اخیر کاهش محسوسی در درآمد حاصل از صادرات کالاها و خدمات، نه فقط کالا، از کوبا وجود داشته است. بدیهی است که ابتدا باید در جهت افزایش درآمد صادراتی به ویژه آن دسته از درآمدهای صادراتی که قبلاً تجربه حضور در بازارهای بین المللی را داشته اند تلاش کرد. باید به هر طریقی تلاش کرد تا این روند کاهش درآمد ناشی از اقلام سنتی صادراتی ، معکوس شود. اما، در عین حال، یکی از ویژگی‌های تجارت خارجی کوبا، که با آسیب پذیری نیز همراه است، این است که مشخصات ماتریس آن از نظر صادرات کالا، بسیار متمرکز است. "بسیار متمرکز" به معنای این است که چهار یا پنج قلم کالا شامل : سنگ معدن نیکل، تنباکو و سیگار برگ ، رام ( نوعی نوشیدنی الکلی محلی ) ، برخی از محصولات شیلاتی و نیز تولیدات صنایع داروسازی و واکسن ، چهار پنجم یا تقریباً 85 درصد درآمد صادراتی کوبا را به خود اختصاص داده اند. این جدا از بحث صادرات خدمات فنی و نیروی انسانی بویژه گروه‌های پزشکی به خارج است که به نوعی مهمترین بخش درآمدهای ارزی دولت کوبا را تامین می نماید.
مشکل این است که بروز هر گونه مشکل در یکی از این بخش ها بر توانایی کشور برای صادرات اقلام یاد شده و بالطبع تولید ارز به شدت تاثیر می‌گذارد. بخش محسوسی از کاهش درآمد صادراتی برخی محصولات سنتی به عوامل ساختاری و اشباع آن بازارها مربوط است. بنابراین، تلاش برای تنوع بخشیدن به سبد کالاهای صادراتی کشور برای جستجوی بازارهای جدید و صادرات محصولات دیگر ، منطقی میباشد.
صادرات فرآیندی بسیار دشوار است. اقتصاددانان باور دارند که برخی اوقات این ایده که ما نیاز به صادرات داریم یا اینکه باید واردات را جایگزین کنیم که در برخی رسانه‌ها عنوان می‌شود بیش از حد ساده بیان می‌گردد. اینها فرآیندهای بسیار پیچیده ای هستند. دنیا پر از فروشنده است. برای قرار دادن محصولات خود در یک بازار بین المللی بسیار رقابتی، جایی که رقابت شدید وجود دارد، تنها تسخیر یک بازار برای شما کافی نیست، بلکه برای حفظ و تثبیت آن در دراز مدت و متمایز کردن خود در آن بازار بویژه در بخش کیفیت و رقابت در قیمت، نیازمند فعالیت زیادی هستیم که این خود متغیرهای سیاسی ، فنی، اقتصادی، فرهنگی، اداری و تجاری مختلفی را در بر می‌گیرد. به عبارت دیگر، انبوهی از عوامل وجود دارند که بدون شک در پس تبیین موفقیت یا شکست یک کشور در تسخیر بازارهای بین المللی تاثیرگذارند.
امروزه و پس از ظهور کووید، ساختار تجارت خارجی در استان‌ها، در دولت‌های محلی و همچنین ساختار تجارت خارجی و سرمایه‌گذاری خارجی و همکاری اقتصادی در سطح سرزمینی در کوبا تغییر یافته و ظرفیت های جدیدی به وجود آمده است. این یک روند و یک چشم انداز جدید برای رونق تجارت خارجی در داخل و بالاتر از همه، راهی برای رونق صادرات یا سرمایه گذاری خارجی با منابع داخلی است. یکی از بازیگرانی که می‌تواند بیشترین سهم را در تنوع صادرات داشته باشد، دولت های محلی و ادارات تخصصی در بدنه دولت هستند که برای کار در این راستا ایجاد می‌شوند. باید پویاتر عمل شود و به دنبال ارتباط متقابل بین تولیدکننده و بازار، بین تقاضاکننده خارجی و تولیدکننده داخلی بود. این زنجیره بسیار دشوار است و امری آسان نیست. امروزه چالش های سختی نیز وجود دارد، مثلاً باید موانع تورم را پشت سر گذاشت. امروزه صادرات محصولات کشاورزی یک ضرورت است، یکی از مهمترین اقلامی‌که باید در سطح داخلی صادر شود. با این حال، تورم بر آن تأثیر می‌گذارد، زیرا امروزه هر تولیدکننده بخش کشاورزی می‌تواند با فروش سیب زمینی شیرین در غرفه‌ها و میادین داخلی در هر گوشه کشور و بدون تمیز کردن زیاد محصول تولیدی خود، پول بیشتری به دست آورد تا با صادرات آن. در این مسیر چالش‌ها، شهرداری‌ها و استانداری‌ها با ساختاری کوچک قرار دارند که باید مسیرهای جدیدی را به سوی تنوع صادرات باز کنند.
در سال های اخیر، به عنوان بخشی از وضعیت بحرانی موجود ، روند مشخصی از کاهش سرمایه گذاری در بخش های مهم تولیدی در کوبا وجود داشته که آشکارا به این موضوع مربوط می‌شود که جایگزینی تکنولوژی قدیمی‌با فناوری جدید، ماشین آلات قدیمی‌با ماشین آلات جدید و ایجاد ظرفیت های تولیدی جدید در سطح پایینی رخ داده که بدون تردید در ظرفیت های تولید در کشور خود را نشان داده و خواهد داد .
بطور نمونه با بررسی‌های صورت گرفته در استان‌هاوانا ، سه اولویت در نیاز به تنوع بخشی در بخش صادرات قابل ذکر است :
- ایجاد انگیزه برای تولیدکننده که لازمه صادرات است
- نگاه ویژه به شرکت های تابعه محلی برای تضمین ارائه خدمات اولیه
- مدیریت غیردولتی صادرات و تولید محصول با کیفیت برای رقابت در بازار جهانی
از کل ۷۳ شرکت موجود در استان‌هاوانا تنها 26 شرکت توانایی تولید محصولات صادراتی دارند. تمرکز دولت بر چگونگی افزایش درآمد خارجی به ارز قابل تبدیل آزاد از تجاری سازی محصولات است.
مسائل دیگری مانند تجارت الکترونیک با پرداخت از خارج، فروش در منطقه ویژه اقتصادی ماریل (تنها منطقه آزاد موجود در کشور) ، فروش به شرکت های خارجی که در کوبا مستقر هستند و می‌توانند هزینه این خدمات را پرداخت کنند نیز وجود دارد. بنابراین باید مفاهیم کمی‌گسترش پیدا کنند تا تنوع ایجاد شود. کاری که شرکت ها می‌توانند انجام دهند نیز مهم است به عنوان مثال شرکت تولید مواد غذایی که نان و شیرینی تولید می‌کند، محصول خود را به منطقه ماریل می فروشد و درآمد خود را افزایش داده است. این از نظر فنی صادرات محسوب نمی‌شود اما سرمایه لازم برای توسعه را برای این شرکت فراهم آورده است.
سال گذشته 49 شکل مدیریت غیردولتی شامل شرکت‌های خرد، کوچک و متوسط با ویژگی‌های مختلف، تعاونی‌های کشاورزی و غیرکشاورزی و گروهی از کارآفرینان صادرکننده پوشاک و تولید مواد غذایی به سکوهای تجارت الکترونیک مرتبط شدند. پیوستن به بسترهای تجارت الکترونیک به معنای شناسایی محصول با تقاضا و نزدیک شدن به استاندارد کیفی است زیرا پرداخت این بسترها از خارج از کشور و با قیمت های بالا صورت می‌گیرد بنابراین، باید یک محصول با کیفیت وجود داشته باشد. البته در مسیر صادرات به عنوان یک گام میانی مباحثی مطرح می‌شود که باید به آن پرداخت. مثلا چگونه به یک پلت فرم نزدیک شویم؟ چگونه محصولات یا خدمات را برای یک پلتفرم شناسایی کنیم؟ چگونه می‌توانیم کیفیت محصول خود و بسته بندی محصول خود را بهبود ببخشیم تا پلتفرم آن را بپذیرد؟ چگونه می‌توانیم یک تولید را با حضور در پلتفرم تثبیت کنیم تا آن را حفظ کنیم؟
یکی دیگر از اولویت های کاری ورود به بازار محلی کشورهای دیگر است. این بخشی از مشارکت است، زیرا باید این دیدگاه تغییر یابد که صادرات باید هزاران تن و میلیون‌ها پزو باشد. باید روی صادرات 20000، 10000، 2000، 3000 دلاری کار کرد زیرا حتی با این دلارهای ناچیز اقتصاد رشد خواهد کرد. شرایط کوبا نیز تغییر کرده است و تجار باید خود را با شرایط جدید وفق دهند. به عنوان مثال دیگر نمی‌توانند برای تولید نان به دنبال آرد یارانه ای باشند. دولت نیز باید تغییر ذهنیت دهد و از موانع امکانات صادراتی بخش غیردولتی رفع انسداد نماید. باید فضا برای رشد شرکت های غیردولتی فراهم شود تا تحول بنیادین صورت پذیرد. زیرا بخش غیردولتی است که قادر به جذب نیروی کاری است که دیگر در بخش دولتی کار نمی‌کنند.
برخی شرکت‌ها می‌توانند به‌عنوان جایگزینی برای صادرات، کالا یا خدمات خود را به منطقه ویژه توسعه اقتصادی ماریل بفروشند تا ارز قابل تبدیل آزاد دریافت کنند. یکی از مشکلاتی که اقتصاد کوبا دارد و در عین حال بخشی از مشکل رایجی است که باید حل شود، این است که اقتصاد تا حدی دلاری شده است. در یک اقتصاد عادی، تمام معاملات اقتصادی که در داخل قلمرو ملی انجام می‌شود، به پول ملی انجام می‌شود. بدیهی است که در یک زمان خاص و در مقاطع خاص، اگر بتوان به منطقه توسعه ویژه ماریل کالائی را فروخت، می‌تواند چندین بازده داشته باشد:
اول، افزایش سطح تقاضا برای فروش محصولات شاید بسیار بالاتر از سطوح تقاضایی که برای فروش آنها از طریق دولتی به دست می آید باشد.
دوم، دریافت منابع مالی از مکانیسم مالی غیرمعمولی که در یک اقتصاد غیرعادی وجود دارد. این امر منابعی را به شرکتی که هنوز قادر به صادرات نیست، می دهد و به او اجازه می دهد، ماشین آلات و تکنولوژی جدید برای خود را وارد و بهبود بخشد. اما این صادرات نیست، اگرچه در مورد کوبا، به دلیل ویژگی‌های مدل اقتصادی و دلاری شدن جزئی که به اشکال مختلف خود را نشان می دهد، راهی برای کسب درآمد ارزی بدون نفوذ به بازارهای خارجی است.
دولت محلی‌هاوانا در سال 2023 شرکتی با نام تجاری VelaHabana ایجاد کرد که در تمام مشاغل امکان سرمایه گذاری خارجی را به وجود می آورد. 52 پرونده تجاری آماده و برای 25 پرونده شرکای تجاری شناسایی شده است. به عنوان مثال 10 شرکت خارجی علاقه مند به سرمایه گذاری با دولت هاوانا در مدیریت و بازیافت زباله‌های پایتخت هستند. این موضوعی است که باید روی آن کار شود زیرا در کل دنیا زباله درآمد است نه هزینه. همچنین پلتفرم تجارت الکترونیک این شرکت در حال طراحی است. مواردی که می‌توان برای تنوع بخشی صادرات روی آنها کار کرد شامل محصولات کشاورزی، خدمات لجستیکی، ظرفیت های صنعتی، صنعت پسماند، تولید چوب ، اکو گردشگری ، اکوکشاورزی و اکوتور.
در کل باید اعتراف نمود که بدون یک برنامه تثبیت اقتصادی کلان مؤثر، هدفمند و همراه با تغییرات ساختاری، امکان جلوگیری از کاهش صادرات کوبا و تنوع بخشی به آنها وجود ندارد. همچنین علیرغم این که دولت می‌گوید این کارها باید انجام شود، کارهای دیگری نیز می‌توان انجام داد که با ثبات اقتصاد کلان سازگار است. اصلاح بازار ارز را نمی‌توان به تعویق انداخت. در کوبا تعدد نرخ ارز وجود دارد و بازار ارز غیررسمی است که قیمت ها را در بازار داخلی تعیین می‌کند. این امر به صورت مستقیم روی مشوق ها و تحریک بازار واردات و صادرات تاثیر می‌گذارد و در نهایت، سه یا چهار اقدام اعلام شده قبلی توسط دولت برای ساماندهی بازار به تعویق افتاده است که برای برگرداندن وضعیت بسیار مهم است. ابتدا اینکه بیش از یک سال و نیم پیش، دولت اعلام کرد که تحلیل‌هایی در حال انجام است تا مقررات قانونی برای امکان سرمایه گذاری خارجی با بازیگران غیردولتی در اقتصاد صادر شود که هنوز اجرائی نشده است. دیگر اینکه باید این ایده را که تنها باید محصول نهایی را به بازار عرضه کنیم، فراموش کنیم. جهان حول زنجیره‌های ارزش جهانی پیکربندی شده است و گاهی اوقات دیگر نمی‌توان محصول نهایی را صادر کرد اما می‌توان بخشی از آن فرآیند بود.
منبع :
http://www.cubadebate.cu/especiales/2024/06/11/como-podemos-diversificar-la-exportacion-de-bienes-en-cuba/