مقدمه

شیر و محصولات لبنیاتی از اصلی ترین محصولات غذایی مصرفی در سراسر جهان است به طوری که سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد، فائو، پیش بینی کرده بود مصرف آن از سال 2018 تا 2027 در جهان 20 درصد افزایش می یابد. دولت الجزایر بر اساس قانون جدید سرمایه گذاری این کشور که در سال 2022 به تصویب رسید، با هدف جذب سرمایه گذاری‌های خارجی، کاهش واردات، افزایش صادرات و خودکفایی در تولید نیازهای اساسی این کشور، امتیازات و تسهیلات قابل توجهی در زمینه‌های وام های بانکی، معافیت های مالیاتی و گمرکی، تامین زیرساخت ها و اعطای زمین به سرمایه گذاران در نظر گرفته است. با توجه به راهبرد دولت الجزایر در زمینه تامین امنیت غذایی و جایگاه غیرقابل انکار غلات و لبنیات در سبد غذایی مردم این کشور، جذب سرمایه گذاری‌های داخلی و خارجی در این دو بخش در کانون توجه دولت قرار گرفته است. در این گزارش بخش لبنیات بویژه تولید شیر و پودر شیر خشک در الجزایر مورد ارزیابی قرار گرفته و برآیند این مطالعه حاکی از وجود فرصت های سودآور در این بخش برای سرمایه گذاری در الجزایر است.

معرفی بخش لبنیات در الجزایر

در الجزایر شیر در کنار نان، آرد، شکر و قهوه از اصلی ترین مواد غذایی مصرفی مردم است. این امر سبب شده است تامین لبنیات و بویژه شیر، پس از بخش غلات، دومین هزینه دولت در حوزه تامین مواد غذایی را تشکیل دهد که نزدیک به 20 درصد هزینه واردات مواد غذایی الجزایر را تشکیل می دهد و رقم مربوط به آن تا 900 میلیون دلار نیز برآورد شده است.

الجزایر سالانه به حدود 400 هزار تن پودر شیر خشک نیاز دارد که تقریباً همه آن را از طریق واردات تامین می‌کند. بر اساس اعلام دفتر ملی مشاغل شیر و لبنیات الجزایر[1] وابسته به وزارت کشاورزی و توسعه روستایی، این کشور در سال 2021 برای واردات پودر شیر خشک از خارج حدود 600 میلیون دلار هزینه کرد که نیمی از این میزان پودر شیر خشک را این دفتر دولتی و نیمی دیگر را شرکت های خصوصی وارد کرده اند.

بر اساس آمار موجود، الجزایر یکی از اصلی ترین مصرف کنندگان و وارد کنندگان شیر در جهان است. این کشور با سرانه مصرف بین 120 تا 140 لیتر در سال (طبق ارزیابی‌های مختلف)، بزرگترین مصرف کننده شیر در منطقه مغرب عربی (شمال آفریقا) است. به این ترتیب الجزایر با حدود 45 میلیون نفر جمعیت، سالانه حدود 5.5 میلیارد لیتر مصرف شیر دارد که بر اساس گزارش وزارت کشاورزی آمریکا، این کشور فقط حدود 55% نیاز مصرفی خود را در داخل تولید می‌کند. این عوامل باعث شده است دولت الجزایر با پرداخت یارانه برای دامپروری، تحقیقات و نوآوری در مسیر کاهش وابستگی خود به واردات و افزایش تولید داخلی گام بردارد.

در حال حاضر، نیاز الجزایر به شیر با واردات 200 تا 250 هزار تن پودر شیر خشک در سال تامین می‌شود. دفتر ملی مشاغل شیر و لبنیات الجزایر مسئول توزیع پودر شیر خشک وارداتی بین 119 شرکت از جمله 15 شرکت دولتی است. الجزایر سالیانه بین 600 تا 750 میلیون یورو (بر اساس نرخ های متفاوت هر دوره) پودر شیر خشک وارد می‌کند و به این ترتیب، این کشور پس از چین دومین وارد کننده پودر شیر خشک در جهان است.

صنایع تبدیلی در الجزایر سالیانه حدود 3.4 میلیارد لیتر شیر را در این کشور فرآوری می‌کنند که 1.6 میلیارد آن به شیر پاستوریزه و 800 میلیون لیتر آن به ماست، دسر و نوشیدنی‌های لبنی تبدیل می‌شوند.

با این حال، دستورالعمل های دولتی برای افزایش تولید داخلی در حال ثمردهی است به طوری که بر اساس گزارش سرویس بین الملل وزارت کشاورزی آمریکا، اولویت داده شده به افزایش تولید داخلی در حال کاهش وابستگی این کشور به واردات است. آمارها حاکی از این است که وارات شیر در الجزایر در سال 2021 کاهش یافت و و عدم افزایش واردات برای سال های 2022 و 2023 پیش بینی شده بود. 

برنامه‌ها و حمایت های دولتی برای افزایش تولید داخلی شیر در الجزایر

اعطای 129 میلیون دلار یارانه سالیانه به پرورش دهندگان دام و تولید کنندگان شیر از جمله برای واکسیناسیون دام از اقدامات دولت الجزایر برای تشویق به افزایش تولید داخلی است. همچنین همکاری با سایر کشورها از دیگر سیاست های الجزایر برای افزایش تولید داخلی شیر است. در این بین می‌توان از همکاری این کشور با آفریقای جنوبی در زمینه خوراک و تغذیه دام ها برای بهبود عملکرد و افزایش بازدهی در صنعت دامپروری است.

در سال 2022، وزارت کشاورزی الجزایر برنامه جدیدی را برای تقویت صنعت پرورش گاوهای شیری این کشور، کاهش ذبح و تشویق به تولید در پیش گرفت. این وزارتخانه همچنین تصمیم به واردات دام گرفت و بر اساس ارزیابی آن قرار است الجزایر تا سال جاری میلادی (2024)، 400 هزار رأس گاو وارد کند. اقدام مهم دیگر دولت الجزایر، ارتقای سیستم رهگیری واردات شیرخشک با هدف جلوگیری از کمبود ناشی از اختلاس این ماده اولیه است.

این اقدامات در قالب برنامه پنج ساله کشاورزی الجزایر صورت می‌گیرد که در سال 2024 به پایان می رسد و برنامه پنج ساله بعدی برای دوره 2025 تا 2030 در دست تدوین است. در این برنامه‌ها به توسعه بخش های کلیدی از جمله تولیدات شیری اولویت داده شده است. دولت الجزایر کشاورزی صنعتی مدرن با استفاده از فناوری‌های جدید و دیجیتال سازی و ابزارهای نوآورانه و انرژی‌های تجدیدپذیر را تشویق می‌کند. در این طرح بر حرکت به سمت مجموعه‌ها و مجتمع های کشاورزی مدرن با تولید بالا و ارائه یارانه به زمین‌های مورد نیاز برای صنایع و سرمایه گذاران خصوصی تاکید شده است.

بازار لبنیاتی الجزایر شاهد رشد سالانه ده درصدی است. یکی از علل این امر، تعین سقف قیمتی برای شیر پاستوریزه پاکتی از سوی دولت است که باعث شده است این محصول به منبع پروتئینی ارزان قیمت تبدیل و مصرف آن بیشتر شود. همچنین این امر باعث افزایش مصرف پنیر در الجزایر و رسیدن آن به صد هزار تن در سال شده است.

بر اساس اعلام وزیر کشاورزی الجزایر، ذخایر شیر خشک این کشور قادر است نیازهای آن به مدت دو سال را پاسخ دهد. این در حالی است که ذخایر شیر خشک الجزایر در سال 2019 فقط پاسخگوی نیاز یک ماه این کشور بود. طبق گزارش سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد، فائو، الجزایر در سال های 2020، 2021 و 2022، در تحقق اهداف توسعه پایدار در زمینه امنیت غذایی بهترین عملکرد را در بین کشورهای عربی و آفریقایی داشته است.

الجزایر سالیانه 85 میلیارد دینار (معادل حدود 600 میلیون دلار) برای شیر پاستوریزه یارانه اختصاص می دهد. پاداش تولید هر لیتر شیر 12 دینار، پاداش جمع آوری هر لیتر 5 دینار و پاداش فرآوری آن 6 دینار در هر لیتر است که با توجه به حجم آن تا 7.5 دینار نیز می رسد. با چنین حمایت هایی، تولید شیر خام در الجزایر از 1.5 میلیارد لیتر در سال 2009 به بیش از 3.9 میلیارد لیتر در سال 2022 رسید و هم اکنون در قالب قانون جدید سرمایه گذاری، دولت الجزایر با هدف ارزش آفرینی برای زمینهای وسیع و بلااستفاده مانده جنوب این کشور اقدام به واگذاری زمین برای طرح های سرمایه گذاری کشاورزی و صنایع غذایی می‌کند.

پرورش گاو شیری در الجزایر

افزایش تولید شیر خام در الجزایر نتوانسته است پا به پای افزایش ظرفیت های صنایع تبدیلی به پیش برود. این امر باعث شده است دولت الجزایر برنامه‌هایی را برای افزایش تولید شیر خام بویژه از طریق افزایش تعداد دام ها در مراکز دامپروری و مقابله با ذبح آنها و در نظر گرفتن جریمه برای کشتارگاه‌هایی که به طور غیرقانونی اقدام به ذبح گاوها می‌کنند و همچنین افزایش واردات گاوهای شیری در پیش بگیرد. وزارت کشاورزی الجزایر همچنین با اجبار واحدهای دامداری به مبارزه با بیماری‌های دامی تلاش می‌کند میزان تولید شیر خام را در این کشور افزایش دهد.

جدیدترین توافق سرمایه گذاری خارجی در بخش لبنیات الجزایر

شرکت بلدنا قطر[2] برای تولید شیرخشک در الجزایر با دولت این کشور قرارداد امضا کرده است. بر اساس این قرارداد، شرکت بلدنا قرار است با ایجاد زیرساخت های لازم، در زمینی به مساحت 100 هزار هکتار در استان ادرار[3] ، سالانه 200 هزار تن شیر خشک تولید کند. شرکت قطری در نظر دارد 100 هزار رأس دام در این مزرعه نگهداری کند. شرکت بلدنا قطر در نوامبر 2022 هیأت کارشناسی خود را برای بررسی ایجاد این مجتمع در مناطق جنوب غربی الجزایر به این کشور اعزام کرده بود. عملیاتی شدن طرح سرمایه گذاری شرکت بلدنا قطر باعث افزایش تولید داخلی و کاهش هزینه واردات شیر الجزایر خواهد شد.

بلدنا بزرگترین شرکت قطری در زمینه تولید شیر است که پس از بحران سال 2017 شورای همکاری خلیج فارس و با تغییر اهداف تولید این کشور، در سطح جهانی ظهور کرد. این شرکت که از سال 2019 وارد بورس قطر شده است در سطح داخلی و بین المللی به شهرت رسیده و یکی از بزرگترین مزارع پرورش گاو در منطقه به مساحت 2.6 میلیون متر مربع را داراست.          

این شرکت همچنین در مصر در اکتبر 2023 با مسئولین کانال سوئز برای اجرای یک طرح سرمایه گذاری به میزان 1.5 میلیارد دلار در صنعت شیر توافق امضا کرد. این طرح شامل ایجاد یک مرزعه تولید شیر با پرورش 20 هزار رأس گاو و تولید 300 میلیون لیتر شیر در سال می‌شود. این طرح همچنین شامل بهره برداری کشاورزی از 113 هزار هکتار زمین در جنوب غربی مصر است. این شرکت قطری همچنین در اوت سال 2021 با مالزی قرارداد امضا کرد که هدف از آن تولید 100 میلیون لیتر در سال است. 

الجزایر در اواسط سال 2023 نیز با یک شرکت بلژیکی برای تولید شیر مخصوص کودکان توافق امضا کرد تا نیاز صد در صدی این کشور به واردات این نوع شیر تا حدی کاهش یابد.

شایان ذکر است:

- الجزایر به عنوان وسیع‌ترین کشور قاره آفریقا دارای زمین‌های وسیعی بویژه در مناطق جنوبی این کشور است که همچنان بلااستفاده باقی مانده اند. دولت الجزایر قصد دارد با اعطای مشوق های جذاب برای سرمایه گذاران با استفاده از کشاورزی و تولید مواد غذایی در این زمین‌ها، علاوه بر کاهش وابستگی به خارج و کاهش واردات، روز به روز در مسیر تامین امنیت غذایی کشور گام بردارد.

- اهمیت قرارداد امضا شده بین شرکت قطری بلدنا و الجزایر به اندازه ای است که عبدالمجید تبون رئیس جمهور الجزایر در گفتگوی تلویزیونی خود در تاریخ 30 مارس 2024 به آن اشاره کرد.

- امضای قرارداد تولید شیر خشک با شرکت قطری حاکی از چشم انداز مثبت برای بخش کشاورزی در مناطق بیابانی الجزایر است.

- بخشی از تولید و مصرف شیر در الجزایر به علت فروش غیر رسمی و سیار در آمار رسمی آورده نمی‌شوند.

- روغن، آرد و شیر از اصلی ترین مواد غذایی برای مصارف روزمره در الجزایر است که از حمایت های دولتی برخوردار هستند .

- همراهی با سرمایه گذاران بویژه سرمایه گذاران خارجی و رفع موانع پیش روی آنها برای افزایش تولید شیر در این کشور از تاکیدات وزیر تجارت الجزایر است.

- نرخ گذاری دولتی برای عرضه شیر در الجزایر از نکات منفی برای تولیدکنندگان است که باید قبل از سرمایه گذاری در این بخش مدنظر قرار گیرد.

- الجزایر دومین مشتری صادرات شیرخشک اوروگوئه و اولین مشتری این کشور در سطح قاره آفریقاست. این کشور با هدف تنوع بخشی به منابع شیرخشک های وارداتی، در اکتبر سال 2023، 30 هزار تن از اوروگونه شیر وارد کرد.

- قرار است اولین همایش ملی بخش شیر و چشم انداز آن در دهه سوم آوریل 2024 در دانشگاه بلیده 1[4] الجزایر برگزار شود.

ارزیابی:

تامین امنیت غذایی به یکی از راهبردهای اصلی دولت الجزایر تبدیل شده است و در راستای تحقق این هدف، الجزایر برای توسعه شبکه تولید شیر در داخل این کشور نیازمند ایجاد مزارع تخصصی تولید شیر و پرورش گاوهای شیری به صورت حرفه ای و با استفاده از جدیدترین شیوه‌های تولید است و تلاش می‌کند با جذب سرمایه گذاری‌های بویژه خارجی این هدف خود را محقق کند. با حمایت های دولتی الجزایر که در قالب قانون جدید سرمایه گذاری این کشور صورت می‌گیرد، فرصت مناسبی برای سرمایه گذاری در بخش تولید محصولات کشاورزی و دامی از جمله تولید شیر در الجزایر ایجاد شده است. مجموع این شرایط امکان سرمایه گذاری در الجزایر و در نگاهی وسیعتر استفاده از این ظرفیت برای تقویت روابط اقتصادی با الجزایر و کشورهای پیرامونی الجزایر را فراهم می‌کند.

منابع:

1st national seminar on: the milk sector in Algeria, observation and perspective - Blida 1 University (univ-blida.dz)

Lait en poudre : le qatari Baladna compte produire 200.000 tonnes/an en Algérie | Algerie Eco (algerie-eco.com)

Algérie : Création d’une première usine de production de lait et de farine pour bébé (aa.com.tr)

Le lait, un enjeu important de production pour l'Algérie - Djazagro

Lait en sachet en Algérie : le ministère agit pour répondre à la demande des citoyens - Algerie360

Importation de poudre de lait : L'Algérie, 2e client de l'Uruguay - L'Algérie Aujourd'hui (lalgerieaujourdhui.dz)

Céréales et poudre de lait : L'Algérie triple ses stocks en 2 ans - L'Algérie Aujourd'hui (lalgerieaujourdhui.dz)

Subvention du lait pasteurisé : Allocation de 85 milliards de dinars par an  (lapatrienews.dz)

پاورقی‌ها:

[1] Office National Interprofessionnel du Lait et des produits laitiers (ONIL)

[2] https://baladna.com

[3] Adrar

[4] Blida 1 University