تحولات ساختاری و کارکردی مدیریت پسماند در سنگال

تاکنون مدیریت پسماند در سنگال در حیطه وظایف اتحادیه هماهنگی مدیریت پسماند خشک (UCG) بوده است لیکن با توجه به مصوبه مجلس سنگال در 5 می 2022، در نظر است نهاد جدیدی موسوم به شرکت ملی مدیریت یکپارچه پسماند (SONAGED)جایگزین آن شود.

تاکنون ابتکارات زیادی برای مدیریت زباله در سنگال از جمله ابتکار «الو سلام»، پروژه «صفر زباله» و نیز تعیین مکانهایی برای جمع آوری زباله به مرحله اجرا درآمده و نیز طرحهایی برای فراوری زباله مطرح شده است. گزارش زیر به بررسی تحول ساختاری در نهاد مدیریت پسماند در سنگال و تحولات کارکردی آن می‌پردازد.

الف) معرفی اتحادیه هماهنگی مدیریت پسماند خشک (UCG) و فعالیت های آن

اتحادیه هماهنگی مدیریت پسماند خشک سنگال (UCG) در سال 2011 ، بر اساس فرمان شماره 012551 مورخ 17 نوامبر 2011 رئیس جمهور وقت سنگال، عبدالله واد، از ادغام بین آژانس نظافت سنگال (APROSEN) و سازمان دیگری به نام Entente Cadak-Car متولد شد. این سازمان وابسته به وزارت حکومت‌داری محلی، توسعه و برنامه‌ریزی منطقه‌ای سنگال است و مسئول حمایت از مقامات محلی در ایفای مسئولیت خود در مدیریت پسماند خشک، با تنظیم استانداردها، مدیریت و جمع‌آوری زباله و حمل و نقل و بسیج اجتماعی است. در حال حاضر، «اتحادیه هماهنگ کننده مدیریت پسماند خشک» به همه جوامع محلی در کشور سنگال جهت مدیریت زباله کمک می‌کند.

این اتحادیه با شعار "بدون زباله" در سال 2012 فعالیتهای خود را از برنامه آزمایش محله تا روز پاکسازی به صورت موفقیت آمیز آغاز کرد زیرا داکار تا آن زمان پایتخت زباله‌های وحشی قلمداد می‌شد و «پلاستیک‌های پرنده» در سراسر شهر پراکنده بودند. متعاقب آن عبدالله دیوف سار، وزیر حکومت‌داری محلی، توسعه و برنامه‌ریزی فضایی، سنگال در تاریخ 4 فوریه 2016، طرح جدیدی را برای مدیریت پسماندهای خشک با تمرکز بر "مکانیسم مدیریت پسماند خشک در منطقه داکار" و طرح بازسازی برنامه مدیریت پسماند خشک شهری پایدار اعلام کرد که هدف آن تبدیل داکار به «پاک‌ترین پایتخت آفریقا» بود. بر اساس این طرح، واحد هماهنگی مدیریت پسماند خشک، مسئولیت ایجاد سیستم منسجم و پایدار برای مدیریت پسماندهای خشک را به عهده گرفت تا داکار به پاک ترین شهر افریقا تبدیل شود. بدین ترتیب، ابتکارات بسیاری برای پاکیزگی شهرها انجام می‌شود تا بر "چالش های پاکسازی" فائق آیند.

متعاقب آن بر اساس دستور شماره 01048 در 22 ژانویه 2018 رئیس جمهور سنگال، مکی سال و اصلاح شده با دستور شماره 9160 در تاریخ 21 آوریل 2020 ، فعالیت های واحد هماهنگی مدیریت پسماند خشک ارتقا یافت. این ساختار "با هدف تحقق تمایل رئیس جمهور سنگال " مبنی بر ایجاد یک محیط زندگی بهتر برای مردم سنگال و افزایش جذابیت اقتصادی مناطق آن و تبدیل بهداشت عمومی‌ به یک اولویت ملی از طریق برنامه بلندپروازانه به نام «سنگال؛ زباله صفر» فعالیت نموده است. علاوه بر این، مدیریت پسماند یکی از حوزه‌های صلاحیتی است که به مقامات محلی منتقل شده است.

اتحادیه هماهنگی مدیریت پسماند خشک با اجرای برنامه‌های مختلفی برای تسهیل مدیریت زباله در داکار و سایر مناطق در سال 2021 اقدام به نوآوری کرد و با پیش جمع آوری زباله‌های جامد در 93 نقطه استاندارد در مناطق مختلف، مشکل انباشته شدن زباله در محله‌ها را قبل از رسیدن کامیون‌های زباله حل کرده است. نقاط جمع آوری استاندارد همچنین امکان مرتب سازی و بازیافت زباله را فراهم می‌کند. آنها در مکان‌های استراتژیک قرار دارند تا استفاده ساکنان از آنها تسهیل شود.

اتحادیه هماهنگی مدیریت پسماند خشک، ساختار متولی پاکیزگی شهر داکار، به تازگی نصب قفس های نگهداری زباله به نام "محل استاندارد جمع آوری زباله "، برای مبارزه با دفن غیرقانونی زباله را آغاز کرده است. در قالب محفظه‌های نیمه بسته، این " نقطه استاندارد جمع آوری زباله " امکان ایجاد یک منطقه نگهداری زباله را فراهم می‌کند و از سرازیر شدن زباله‌های خانگی به هر جایی جلوگیری می‌کند. همچنین با پرهیز از تخلیه غیرمجاز زباله، محیط زندگی بهتری را ممکن می سازد. برای مرحله آزمایشی آن، چهارده نقطه از " محل استاندارد جمع آوری زباله" در داکار افتتاح شده است. پروژه نقاط استاندارد جمع آوری زباله به ریشه کنی دفن غیرقانونی زباله کمک می‌کند. از آنجا که پروژه «صفر زباله» سنگال در مرکز دغدغه‌های فعالان نظافت قرار دارد، توسعه و تحقق پروژه استانداردسازی نقاط جمع آوری زباله، موجبات بهبود محیط زندگی شهروندان را فراهم می آورد. این پروژه که در قلمروی ملی سنگال راه اندازی شده است با ایجاد نقاط مشارکت داوطلبانه  به نظارت بر دریافت زباله‌های خانگی می‌پردازد تا هدف کمک به بهبود زندگی و حفظ محیط زیست جمعیت را به ویژه با ریشه کن کردن تخلیه غیرقانونی زباله‌ها محقق سازد.

واحد هماهنگی و مدیریت پسماند خشک به طور مرتب عملیات جمع آوری و پاکسازی زباله را در مناطق مختلف پرتردد انجام می دهد. همچنین در مناطق ذخیره سازی زباله، "یک نقطه جمع آوری استاندارد" را نصب کرده است، که تقریباً در همه جای شریان‌های شهر قابل مشاهده بوده و به صورت 24 ساعته توسط ماموران رصد می‌شوند و زباله‌ها به کانال های بازیافت ارسال می‌گردند. زباله‌ها با کامیون‌های حمل زباله یا سه چرخه در خیابان‌های باریک جمع آوری می‌شود. سپس تیم‌های واحد مدیریت و هماهنگی پسماند خشک از ساعت 21 تا 5 صبح برای برداشتن شن و ماسه و پاکسازی شهر از ممنوعیت تردد استفاده می‌کنند. تناژ زباله جمع آوری شده در روز در پروژه نقاط جمع آوری استاندارد در منطقه داکار حدود 200 تن است.

 مکان‌های اولویت‌دار در چارچوب پروژه نقطه استاندارد جمع آوری زباله باید دارای تعدادی از معیارها باشند. از جمله: دسترسی و/یا قابل مشاهده بودن سایت که باید محل تخلیه زباله به گونه ای باشد که توسط ساکنان محلی عرضه شده باشد و یا به آن رفت و آمد مکرر داشته باشند. مقبولیت اجتماعی پروژه نیز معیاری برای گزینش و همچنین دخالت قوی مقامات محلی است. در منطقه داکار 65 نقطه استاندارد عملیات جمع آوری زباله تعبیه شده است که در شهرستان داکار 37 نقطه، در شهر روفیسک 11 نقطه، در شهر گیجاوای 10 نقطه و در شهر پیکین 7 نقطه احداث شده است. علاوه بر داکار، این پروژه در شهرهای دیگر سنگال نیز در حال اجراست به نحوی که در حال حاضر 37 نقطه استاندارد جمع آوری زباله در بسیاری از شهرداری‌های کشور و به ویژه در تیس، امبور، تیواوون، طوبی، فاتیک، کافرین و کائولاک و غیره ایجاد شده است. پس از حمل زباله در نقاط استاندارد جمع‌آوری زباله، دستگاه جمع‌آوری زباله توسط کامیون‌های جمع‌آوری زباله خانگی و دستگاه بالابر جعبه‌ای برای تخلیه سطل‌ها وارد عمل می‌شوند. زباله‌های جمع آوری شده به محل دفن زباله منتقل می‌شوند. تعداد دستیاران نظافتی که در حال حاضر حول پروژه نقاط استاندارد جمع آوری زباله کار می‌کنند 335 نفر است که 264 نفر در داکار و بقیه در سایر مناطق کشور فعالیت می‌کنند.

از دیگر ابتکارات این اتحادیه توسعه مجدد محل دفن زباله در امبوبوس Mbeubeuss است. امبوبوس Mbeubeuss، واقع در حومه داکار، یکی از مکان‌های اصلی دفن زباله در سنگال است. این سایت کنترل نشده تقریباً 114 هکتار با ارتفاع 15 متر برای حجم تخمینی 500000 تن زباله را پوشش می دهد. تخمین زده می‌شود که حداقل 2000 نفر در آنجا زندگی می‌کنند و فعالیت های بازیابی زباله را انجام می دهند.

به منظور اطمینان از مدیریت پایدار و سازگار با محیط زیست سایت مزبور و انتقال آن به یک پارک زیست محیطی، دولت سنگال پروژه ای را برای احیای محل دفن زباله امبوبوس Mbeubeuss راه اندازی کرده است. پروژه توسعه مجدد محل دفن زباله Mbeubeuss دارای پنج جزء است:

• ایجاد رویه‌هایی برای بهره برداری از محل دفن زباله و جمع آوری زباله‌های خصوصی
• ایجاد جاده‌های داخلی توسعه بازیافت
• تعریض جاده دسترسی اصلی
• ایجاد ایستگاه پلیس
• و ایجاد مرکز اجتماعی

مکی سال، رئیس جمهور سنگال، در 4 ژانویه 2020 ابتکاری نوین را با فراخوان عمومی‌ به نفع "سنگال صفر زباله" و برای یک سنگال پاک راه اندازی کرد. بر اساس این ابتکار، اتحادیه هماهنگ کننده مدیریت پسماند خشک نسبت به اعلام روزهای پاکسازی ماهانه مبادرت می ورزد. در این ایام اتحادیه هماهنگی مدیریت پسماند خشک منابع عمده ای از جمله 36 کامیون نخاله‌های ساختمانی، 71 زباله دان و غیره را مستقر می‌کند. این برنامه امکان پاکسازی 72 سایت را فراهم می‌کند. این ابتکار تاکنون در داکار و کائولاک به مرحله اجرا درآمده است. دولت سنگال اعلام کرده است که 17.5 میلیارد فرانک CFA به برنامه مدیریت پسماند خشک برای "مدیریت کارآمد و پایدار زباله" تزریق کرده است.

افزون بر این، اتحادیه هماهنگی مدیریت پسماند خشک ابتکار محلی موسوم به برنامه «الو پسماند » یا «الو زباله»، را برای رفع نیازهای شهروندان راه اندازی کرده است. شهرها با بلای دفن زباله در اماکن عمومی، ریختن زباله در جاده‌ها و پیاده روها و غیره مواجه هستند. به منظور اصلاح این وضعیت، اتحادیه هماهنگی مدیریت پسماند خشک UCG تصمیم گرفته است پروژه " الو پسماند"  را راه اندازی کند. الو زباله یک سرویس کمکی است که به شهروندان اجازه می دهد تا تخلیه غیرمجاز زباله را گزارش کنند تا سپس یک مداخله فوری و موثر برای هماهنگی جهت حذف و جمع آوری این زباله‌ها فراهم گردد. هدف اصلی این طرح، ریشه کن کردن هرگونه ریختن زباله در این نقاط است. این یک سرویس شکایت است که در دسترس مردمی قرار دارد که نیاز به افزایش هشدارهای مربوط به عدم سلامتی دارند. این ابتکار که که توسط ساکنان مورد استقبال قرار گرفته است، در حال حاضر در مرحله آزمایشی خود در داکار است و در نظر است که در سراسر قلمروی ملی سنگال گسترش یابد.

شایان ذکر است که اتحادیه هماهنگی مدیریت پسماند خشک در دوران همه گیری کرونا خدماتی را به شهروندان سنگالی عرضه نمود. این شرکت با وجود محدودیت های مرتبط با همه گیری کرونا، ماموریت های محوله را با موفقیت انجام داد. با ورود کووید 19 به سنگال، اتحادیه هماهنگی مدیریت پسماند خشک مجموعه ای از قوانین را برای جلوگیری از انتشار ویروس کرونا از طریق زباله وضع کرده است. در واقع، این واحد تیم های آگاهی و ضد عفونی دست را در شریان‌های اصلی و در ورودی بازارها مستقر کرده است. ماموریت این تیم ها افزایش آگاهی مردم در مورد استانداردهای پاکیزگی مرتبط با بیماری همه گیر کرونا است.

همچنین به منظور مدیریت علمی‌ پسماند در سنگال، واحد هماهنگی و مدیریت زباله جامد مبادرت به امضای تفاهم نامه با دانشگاه گاستون برجه (Gaston Berger) مستقر در سنت لویی سنگال نموده است. دانشگاه گاستون برجه و واحد هماهنگی و مدیریت پسماند خشک در روز جمعه 12 آگوست 2022 در مقر واحد هماهنگی و مدیریت پسماند خشک تفاهم نامه مشارکت امضا کردند. این تفاهم نامه مشارکت، مربوط به مدیریت، بازیافت و تصفیه زباله در محل دانشگاه گاستون برجه، توسط رئیس دانشگاه آقای پروفسور عثمان تیار و هماهنگ کننده ملی واحد هماهنگی و مدیریت پسماند خشک آقای ماس تیام، امضا شد.

آقای ماس تیام هماهنگ کننده ملی واحد هماهنگی و مدیریت پسماند خشک از امضای این قرارداد ابراز خرسندی کرد. وی در ادامه سخنان خود تصریح کرد: این مشارکت در چارچوب برنامه بدون پسماند از اهمیت سرمایه ای برخوردار است. به این ترتیب، تفاهم نامه مزبور راه‌های همکاری در زمینه آموزش در حرفه‌های مدیریت پسماند، بازیافت، تفکیک و تصفیه زباله و نیز حل مشکلات مدیریت پسماند در سنگال و سپس توسعه فرهنگ زیست محیطی را ممکن می‌سازد.

رئیس دانشگاه گاستون برجه پروفسور عثمان تیار، نیز معتقد است این همکاری امکان مدیریت بهتر زباله‌ها در محافل اجتماعی و آموزشی را فراهم می‌کند.

زمینه‌های مشارکت عبارتند از: توسعه طرح های دسته بندی انتخابی در دانشگاه گاستون برجه، ایجاد یک مرکز بازیافت زباله یکپارچه در دانشگاه گاستون برجه، ایجاد یک برنامه آموزشی در مورد مدیریت، بازیافت و تصفیه زباله و توسعه پروژه‌های تحقیقاتی مشترک در مدیریت، بازیافت و تصفیه پسماند.

جایگزینی شرکت ملی مدیریت یکپارچه پسماند (SONAGED)به جای اتحادیه هماهنگی مدیریت پسماند خشک (UCG)

به پیشنهاد معاون اول کمیسیون برنامه‌ریزی منطقه‌ای، تئودور شریف مونتیل،  نمایندگان مجلس سنگال به اتفاق آرا، در 5 می 2022، لایحه شماره 2022.06 مجوز ایجاد یک شرکت سهامی عام به نام شرکت ملی مدیریت یکپارچه پسماند را تصویب کردند تا از تداوم خدمات مدیریت پسماند خشک در سنگال اطمینان حاصل کنند. در طول جلسه عمومی مجلس شورای ملی سنگال، آقای عبداللهی سیدو سو وزیر شهرسازی، مسکن و بهداشت عمومی سنگال، تنها مجبور شد اصلاحیه را ارائه کند و توضیح دهد که این "ثمره بحث های عمیق ما در طول کار کمیته ما است". در ماده 4 این لایحه آمده است که در صورتی که شرکت مزبور به تعادل مالی نرسد، از تخصیص بودجه دولت و سایر منابع عمومی‌ که امکان جمع آوری در قلمرو ملی و تامین هزینه‌های عملیاتی خود را فراهم می‌کند، بهره مند می‌شود. منابع شرکت ملی مدیریت یکپارچه پسماند از محل تخصیص منابع دولتی و هر منبع دیگری که طبق قوانین و مقررات مجاز باشد تأمین می‌شود و هزینه‌های عملیاتی و همچنین درآمدهای حاصل از فعالیت های عملیاتی آن را پوشش می دهد. این اصلاحیه بر این اساس استوار است که مأموریت جمع‌آوری پسماند، یک مأموریت دائمی است و بنابراین باید برای تأمین منابع عمومی، راه پایداری پیش‌بینی شود. علاوه بر این، از شرکت ملی مدیریت یکپارچه پسماند خواسته شده است تا خدماتی را به افراد خصوصی ارائه دهد که بتوانند محصولاتی را تولید کنند که باید در بین منابع شرکت ایجاد شود. بدین ترتیب، دولت سنگال به زودی یک شرکت سهامی عام برای مدیریت پسماند به منظور پوشش کل قلمرو سنگال را ایجاد خواهد کرد. این شرکت سهامی عام مدیریت پسماند را در کل قلمروی سنگال بر عهده خواهد گرفت.

 از این رو، دولت سنگال به منظور ارتقای مدیریت یکپارچه و اقتصاد پسماند خشک در سنگال در صدد برآمده تا با ایجاد «شرکت ملی مدیریت یکپارچه پسماند» که جایگزین «اتحادیه هماهنگی مدیریت پسماند خشک» خواهد شد، به زودی پسماند خشک را مدیریت کند. دولت سنگال می خواهد با این بازسازی نهادی، محیط زندگی مردم را از طریق مدیریت بهتر پسماند های خشک بهبود بخشد. شایان ذکر است که واحد هماهنگی مدیریت پسماند خشک در ابتدای فعالیت محدود به منطقه داکار بود و مقر آن در داکار قرار داشت، لیکن امروز با تحول کارکردی، در سراسر کشور دارای شعبه است تا به همه جوامع محلی کشور کمک کند تا مسئولیت مدیریت پسماند را به عهده بگیرند. این در حالی است که «شرکت ملی مدیریت یکپارچه پسماند» از بدو تشکیل، کل قلمروی ملی سنگال را پوشش خواهد داد.

تمامی نیروها و ساختمان‌ها و همچنین کلیه پروژه‌ها و برنامه‌های مدیریت یکپارچه پسماند خشک از شرکت سنگالی هماهنگی مدیریت پسماند خشک به شرکت ملی مدیریت یکپارچه پسماند منتقل می‌شود. با توجه به ناتوانی اتحادیه هماهنگی مدیریت پسماند خشک سنگال در تخصیص بودجه دولتی برای پوشش هزینه‌های مدیریت زباله، تلاش می‌شود در چارچوب برنامه «پسماند صفر»، بودجه جدیدی به این نهاد جدید تزریق شود.

به عبارت دقیق تر، یکپارچه سازی مدیریت زباله با ایجاد یک شرکت سهامی عام به نام شرکت ملی مدیریت یکپارچه پسماند، هدف تبدیل زباله به یک فعالیت اقتصادی، فراتر از بحث پاکیزگی شهری را دنبال می‌کند. هدف آن است که سنگال به سمت اقتصاد ضایعاتی حرکت کند و فراتر از آن، مدیریت پسماند را هماهنگ کند. مدیریت پسماند دارای یک خط واحد هماهنگی در سطح ملی با همکاری مقامات محلی است که از ابعاد حاکمیتی و امنیتی نیز برخوردار است.

شرکت ملی مدیریت یکپارچه پسماند، استراتژی ملی مدیریت پسماند را حول سه کسب و کار اجرا خواهد کرد. این شرکت به مدیریت جمع‌آوری و حمل زباله از طرف مقامات محلی، مدیریت و بهره‌برداری از زیرساخت‌ها در سطح غیرمتمرکز از طریق شرکت‌های عامل در ارتباط با مقامات محلی و بخش‌های فرآوری برای بازیابی صنعتی زباله‌ها به برق، کود، و غیره مبادرت خواهد کرد. این شرکت همچنین با بخش خصوصی همکاری خواهد کرد.

همچنین، شرکت ملی مدیریت یکپارچه پسماند به ترویج همکاری‌های بین شهری، حرفه ای شدن بخش با پاسخگو ساختن تولیدکنندگان زباله ( پرداخت هزینه بابت تولید آلاینده‌ها) و گسترش اقتصاد چرخشی یا دورانی (که هدف آن کمینه کردن پسماندها و استفاده بهینه از منابع است)، که در سنگال بسیار کارآمد است، خواهد پرداخت. برای دستیابی به این اهداف، شرکت ملی مدیریت یکپارچه پسماند باید منابع مالی و مادی خود را متنوع کند.

بعد دیگر ماموریت شرکت ملی مدیریت یکپارچه پسماند، افزایش آگاهی عمومی است. این شرکت در این روند توسط نمایندگان مجلس و مراجع مذهبی حمایت خواهد شد. همه این فعالیت ها بخشی از برنامه جاری "زباله صفر" در سنگال است. این یک تغییر رویکرد است که سیستم جمع‌آوری زباله را بازنگری می‌کند تا از یک سو امکان بازیافت اجزا (پلاستیک، شیشه، کاغذ و غیره) را فراهم آورد و از سوی دیگر، پرهیز از استفاده صنعتی از مواد سمی (که برای سلامت عمومی و محیط زیست خطرناک و مضر است) را در دستور کار قرار دهد.

شرکت ملی مدیریت یکپارچه پسماند خواستار "هماهنگ سازی مدیریت پسماند" بر اساس پروژه ای است که توسط دولت سنگال با حمایت شرکای فنی و مالی تامین می‌شود، و تلاش می‌کند با حفظ مهارت های خود به هماهنگی همه برنامه‌ها و پروژه‌های مرتبط با این موضوع به ویژه حل مشکل زباله‌های خانگی و نیز موضوع زباله‌های پلاستیکی بپردازد. این شرکت سهامی عام که بر کل قلمرو ملی سنگال کنترل خواهد داشت، مسئولیت مدیریت پسماند را در ارتباط با شهرداران و مقامات محلی بر عهده خواهد گرفت تا راهی برای ایجاد تعادل پیدا کنند.