حمایت دولت روسیه، از گازسوز کردن خودرو ها

براساس اعلام پایگاه اطلاع رسانی روس بیزنس کانسالتینگ(rbc ) مورخ 28 خرداد 1399، آلکساندر نوواک وزیر انرژی روسیه به یوری باریسوف معاون نخست وزیر پیشنهاد کرد تا به عنوان یک اقدام ضد بحران، تدابیری را برای تبدیل خودروهای بنزینی به گاز سوز اتخاذ نماید و سهم سوبسید از محل بودجه را بابت نصب تجهیزات اضافی از 30 % به 60% افزایش دهد. 30% باقیمانده را گاز پروم از محل برنامه بازاریابی شرکت زیر مجموعه خود یعنی «گازپروم گازو موتورنویه توپلیوو» پرداخت خواهد کرد. بدین ترتیب مالک خودرو تنها 10% هزینه گازسوز کردن خودرو خود را پرداخت خواهد کرد.

سابقه گازسوز کردن خودروها:

توسعه و گسترش بازار خودروهای گازسوز به دلیل همیاری و همکاری تمام گروه‌های ذیربط و ذینفع  بوده است. به این جهت اتحادیه بین المللی خودروهای گازسوز که یک اتحادیه بین المللـی[1] در بخش خودروهای گازسـوز اسـت در سـال 1986 تأسـیس شـد . اعـضای اتحادیـه در سـال 1995 مأموریت هایی را که باید توسط اتحادیه انجام شود تبیین کردند. تـسهیل توسـعه جهـانی و سـودآور کردن خودروهای گازسوز از مهمترین مأموریت ها قرار داده شد. اتحادیه پنج کمیته کـاری تـشکیل داد تا اهدافی را که در تبیین وظایف مشخص شده دنبال کنند. استراتژی هـای توسـعه فنـی، ارتبـاط دولتـی، ارتباطـات و اطلاعـات، بازاریـابی و عـضویت در اتحادیه با تشکیل کمیته‌هایی مورد توجه قرار گرفتند. اتحادیه در نظر دارد، رقابت مداوم گاز طبیعی با سایر سوخت ها و همچنین فناوری بهبود بازدهی و تأثیرات زیست محیطی را عرضه کند. در واقـع، این اتحادیه بین المللی با ایجاد یک تریبون جهانی، زمینه بحث، فناوری و انتقال و پیشرفت صـنعت را فراهم می‌کند. با مرور زمان و آغاز توسعه محلی بازارهای خودرو گازسوز،  سایر مؤسسه هـای ملـی و منطقه ای برای کنترل فعالیت های محلی تأسیس شدند.

با استفاده از  [LPG[2  ( سوخت گاز مایع) به عنوان سوخت جایگزین در خودروها، می­ توان گوگرد و ذرات خروجی از اگزوز و انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش داد. به گزارش انجمن جهانی ال پی جی[3]  در سال 2018، حدود 25 کشور جهان LPG را در سطح قابل محاسبه در سوخت خودرو استفاده کرده اند و 83 درصد از کل سوخت اتوگاز (گازمایع مصرفی در خودرو) در دنیا در این 25 کشور استفاده شده است. در بسیاری از این کشورها از LPG در خودروهای سبک استفاده می‌­کنند، اما کشورهایی مانند چین، کره جنوبی،کانادا، آمریکا و انگلیس این سوخت را جایگزین دیزل در اتوبوس‌­های خود نیز کرده‌اند تا به انتشار کمتر آلاینده‌ها در هوا به خصوص در فصل‌های سرد سال کمک کنند.

در بین کشورهایی که از گاز طبیعی در بخش حمل و نقل جاده ای استفاده می‌کنند، چین با ۵ میلیون و ۳۵۰ هزار خودرو، بیشترین تعداد خودروی گازسوز را دارد. ایران نیز با ۵. ۴ میلیون خودروی گازسوز در جایگاه بعدی قرار دارد. پس از ایران، کشورهای هند، پاکستان، آرژانتین، برزیل و ایتالیا با سه تا یک میلیون خودروی گازسوز در رتبه‌های بعدی قرار دارند. البته خودروهای گازسوز در این کشورها سهم غالب را ندارند و کشورهایی مانند ارمنستان، بولیوی و پاکستان توانسته اند به ترتیب ۷۰درصد، ۵۲درصد و ۳۳درصد از مجموع خودروهای موجود خود را گازسوز کنند. در ایران نیز ۳۲درصد از کل خودروها از سوخت گاز طبیعی استفاده می‌کنند.

تعداد خودروهای گازسوز در دنیا از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۷ از ۳. ۱ میلیون دستگاه به ۱. ۲۵ میلیون افزایش یافته و کماکان نیز در حال رشد است. علاوه بر کشورهای دارای منابع گازی، کشورهای اروپایی نیز در جهت توسعه سیاست های کاهش گازهای گلخانه ای و آلودگی هوا، خودروهای گازسوز را تا سال ۲۰۲۵ افزایش خواهند داد. از جمله کشورهایی که به سرعت گاز فشرده را توسعه خواهند داد می‌توان به ایتالیا، بلژیک، چک، اسلواکی و لهستان اشاره کرد. کشورهای انگلیس، فرانسه، اسپانیا، بلژیک، ایتالیا و لهستان نیز به دنبال افزایش سهم گاز طبیعی مایع (LNG) در بخش حمل و نقل جاده ای خود هستند.[4]

در روسیه که جمعیت آن حدود 146 میلیون نفر میباشد و سـطح تولیـد ناخـالص داخلـی ایـن کـشور بـه 378 میلیارد دلار میرسد و دارای منابع عظیم و غنی انرژی اسـت و از لحـاظ ذخـایر گـاز بـه عنوان نخستین کشور در سطح جهان مطرح می‌باشد. نـسبت عرضـه کـل  انـرژی اولیـه بـه GDP ایـن کشور 1.65 است. روسیه رویکرد جدی و گـسترده ای بـه سـمت اسـتفاده از گاز طبیعی اتخاذ کرده است واز دهه 1980 همراه با کشف منابع عظیم گاز طبیعـی در روسـیه سـهم این انرژی را در سبد مصرفی خود روز به روز افزایش داده است و ایـن رونـد بـه طـور پیوسـته ادامـه داشته به گونه ای که امروزه بیش از نیمی از انرژی روسیه با گاز طبیعی تأمین می‌شود و این سهم نیـز همچنان رو به افزایش است.

از سال 1936 یعنی آستانه جنگ جهانی دوم تحقیقات و بررسی‌ها در خصوص انواع سوخت ها آغاز شد، در واقع این طرح ها جهت استفاده عملی از سوخت های جایگزین برای انـواع ماشـین هـای نظامی صورت پذیرفت. پس از طی چند دهه برنامه خودروهای گازسـوز در روسـیه توسـعه عمیقـی یافت و تعداد خودروهای گازسوز به 250 هزار دستگاه رسید. همچنین به دلیل رشد سریع این خودروها کارخانه‌های مختلـف بـرای تولیـد ادوات و قطعـات خودروهای گازسوز اقدام کردند و مهارت های چشمگیری در این صنعت ایجاد شد، اما سرانجام بـه دلیل فروپاشی شوروی و ایجاد اختلال در بخش های مختلف کشور برنامه خودروهای گازسـوز نیـز متوقف گردید. در سـال 1992 کارخانـه هـای خودروسـازی بخـش عمـده تولیـد وسـایل و قطعـات گازسوز کردن خودروها را متوقف کردند اما در حال حاضر 4 نوع مخزن در روسیه تولید میشود.  در سال های اخیر دولت روسیه با وضع قوانینی سـعی در رونـق بخـشیدن بـه بـازار خودروهـای گازسوز داشته است.

 از سال 2000 دولت مالیات غیرمستقیم بنزین و سایر سـوخت هـا را افـزایش داد. در سال 1999 نیز مجلس روسیه قرائت خود را از قانون خودروهای گازسوز ارائه داد. به موجب این قانون که برگرفته از قوانین آمریکا بود، دولت های محلی باید خودروهای گازسوز خریداری کنند و ابزارهای مالیاتی مبتنی بر منافع زیست محیطی باید نهادینه شوند. دولـت نیـز قیمـت یـک مترمکعـب گاز طبیعی را کمتر از نصف قیمت یک لیتر بنزین تصویب کرد. به طور کلی دولت روسیه سیاسـت کاهش قیمت گاز و افزایش قیمت بنزین را برای پیشبرد اهداف خـویش اسـتفاده مـی کنـد. در حـال حاضر بـیش از 3 میلیون خودرو در روسیه گازسـوز( LPG ) و 4900 جایگـاه سـوختگیری در ایـن کـشور فعـال هستند.

روسیه یکی از عمده‌­ترین مصرف‌کنندگان اتوگاز در دنیا است که پس از ترکیه و کره‌جنوبی سومین بازار  بزرگ اتوگاز دنیا را در اختیار دارد. استفاده از اتوگاز در روسیه از سال 2000 شروع شد. تا قبل از این سال بنابر سیاست­‌های اجتماعی دولت، استفاده از اتوگاز در این کشور ممنوع بود. در اواخر دهه 2000 استفاده از LPG در خودرو در روسیه افزایش چشمگیری یافت. یکی از دلایل افزایش تقاضای این سوخت، ارزان­‌تر بودن آن نسبت به سایر سوخت­‌های خودرو بوده است. گزارش‌ها نشان می‌دهد مقدار اتوگاز استفاده شده در سال 2018 به 3.15 میلیون تن رسید که 30 درصد مصرف LPG در همه بخش‌­های این کشور بود. شکل 1 روند تغییرات تعداد خودروهای LPG سوز و مقدار مصرف آن­ها را از سال 2000 تا 2018 نشان می‌دهد.

شکل 1- مقدار مصرف اتوگاز و تعداد خودروهای LPG سوز روسیه از سال 2000 تا 2018

در حال حاضر بیش از 3 میلیون وسیله در روسیه وجود دارد که از LPG استفاده می‌­کنند. بیش­تر خودروهایی که در این کشور اتوگاز می‌­سوزانند، خودروهای بنزینی تبدیل شده هستند. هرچند خودروهای LPG سوز کارخانه‌­ای نیز در این کشور وجود دارد.

حمایت های دولت از خودروهای گازسوز

بیش­تر مصرف اتوگاز در روسیه در خودروهای سبک و تاکسی­‌هاست که اکثر آن­ها بیش از 10 سال عمر  دارند. با گذشت چندین سال از استفاده از گاز مایع در خودروها، تقاضا برای تبدیل وسایل نقلیه بنزینی، همچنان روز به روز در حال افزایش است. 4900 جایگاه تحویل سوخت اتوگاز در روسیه وجود دارد. نکته قابل اهمیت این است که LPG و CNG در این کشور در کنار هم و در یک جایگاه عرضه می­‌شوند.

رقبای اصلی اتوگاز در روسیه گازوییل و CNG هستند. در سال­‌های اخیر استفاده از CNG در حال افزایش است اما هنوز هم مصرف CNG بسیار کم­تر از اتوگاز است. در سال 2012 قانونی با هدف افزایش استفاده از LPG و CNG در روسیه به تصویب رسید. در چند سال اخیر نرخ مالیات غیرمستقیم سوخت‌­های دیزل و بنزین افزایش داشته است اما اتوگاز بدون تغییر بوده و فاقد مالیات است. این عامل خود انگیزه‌­ای برای استفاده از اتوگاز است. در سال 2018 قیمت اتوگاز در روسیه، 55% قیمت بنزین و دیزل بوده است. از دلایل ارزان بودن LPG  و در نتیجه تقاضای این محصول برای خودروها، تولید این سوخت در کشور روسیه است. کشور روسیه جزو کشورهای صادر کننده عمده LPG نیز می­‌باشد (شکل 2). در سال 2017 مقدار تولید گازمایع این کشور 16 میلیون تن بوده است.

شکل 2 - نمودار پیش‌بینی صادرات گازمایع بزرگترین صادرکنندگان این سوخت از سال 2005 تا 2025

در مجموع،  بررسی تجربه روسیه در استفاده از سوخت­‌های جایگزین بنزین و دیزل نشان می‌­دهد که با وجود منابع فراوان گاز طبیعی، دولت این کشور برای کنترل قیمت و مصرف سوخت، سیاست تنوع سبد سوخت خودروها را در پیش گرفته است و برای عملی کردن این هدف اقداماتی از جمله معافیت مالیاتی خودروهای  LPG  سوز را انجام می­‌دهد.

1- براساس نظر کارشناسان، در حال حاضر ظرفیت توزیع گاز فشرده در ایران بیش از ۴۰ میلیون مترمکعب در روز است، در حالی که مصرف آن به مدت ۵ سال متمادی حدود ۲۱ میلیون مترمکعب در روز ثابت مانده است. توسعه گاز فشرده در ایران علاوه بر کاهش آلودگی هوای کلانشهرها می‌تواند فرصت صادرات بنزین و سودآوری چند میلیارد دلاری را به همراه داشته باشد. اما از سال ۱۳۹۱ میزان مصرف گاز فشرده به رغم افزایش تعداد خودروها رشدی نداشته است. این اتفاق دارای دو سری علل است که علل اولیه در «سمت تقاضا» و علل ثانویه در «سمت عرضه» وجود دارند. از جمله علل «سمت تقاضا» عبارتند از هزینه‌های مازاد تعمیرات و نگهداری خودروهای گازسوز نسبت به خودروهای بنزینی، توان کمتر، کاهش فضای صندوق عقب و خطرات ناشی از فشار بالای بارگیری و مخزن. تخصیص یارانه برای کاهش هزینه‌های خودروهای گازسوز مانند آنچه در سال های ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴ در مورد تخفیف عمده بر قیمت مخزن رخ داد، می‌تواند رغبت مصرف کنندگان را افزایش دهد. همچنین بهبود کارکرد موتور چه از طریق تغییرات فنی و چه با استفاده از افزودنی‌های مکمل گازفشرده در خودرو و یا جایگاه‌ها، تقاضا را افزایش خواهد داد. از جمله موانع رشد مصرف گازفشرده در «سمت عرضه» می‌توان به تعداد کم جایگاه‌ها نسبت به خودروها اشاره کرد. در ایران به ازای هر ۱۰۰۰ خودروی گازسوز کمتر از یک جایگاه وجود دارد. این در حالی است که در کشورهای چین، آلمان، ایتالیا، پاکستان و روسیه بیش از یک جایگاه برای هر ۱۰۰۰ خودرو موجود است. غیر از موضوع تعداد جایگاه‌ها، توزیع آنها نیز به طور مناسبی در کشور انجام نگرفته است به طوری که «ظرفیت توزیع گازفشرده هر استان به نسبت جمعیت» با سایر استان‌ها بسیار متفاوت است. این تفاوت به قدری زیاد است که اختلاف ۵۰۰ درصدی را میان بهترین و بدترین استان به وجود آورده است. برای افزایش تعداد جایگاه‌ها باید منطق اقتصادی بخش خصوصی را تحریک کرد تا به سرمایه گذاری در این زمینه بیندیشد.[4]

2- با توجه به اینکه کشورمان نیز دارای ذخایر عظیم گاز می‌باشد و با استفاده از  تجربه خوب سایر کشورها از جمله روسیه، دستگاه‌های ذیربط نیز می‌توانند در جهت کاهش مصرف بنزین و گازوئیل، کاهش شدید آلایندگی هوا و جلوگیری از تخریب محیط زیست، استفاده از خودروهای تمام گازسوز را بطور جدی در دستور کار خود قرار داده و به تدریج آن را گسترش دهند.

[1] . (International Association for Natural Gas Vehicles (IANGV

[2] Liquefied Petroleum Gas

[3] (World Liquefied Petroleum Gas Association(WLPGA

[4] https://www.magiran.com/article/3751608