معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران
بنگلادش، با نام رسمی «جمهوری خلق بنگلادش»، کشوری در منطقه جنوب آسیا است. این کشور در موقعیتی راهبردی قرار دارد و از غرب، شمال و شرق با هند، از جنوبشرق با میانمار و از جنوب با خلیج بنگال هممرز است. مساحت آن حدود ۱۴۷٬۵۷۰ کیلومتر مربع است و جمعیت آن در سال ۲۰۲۵ حدود ۱۷۵ میلیون نفر برآورد میشود که آن را به هشتمین کشور پرجمعیت جهان و یکی از پرتراکمترین کشورها تبدیل میکند. پایتخت آن، داکا، مرکز سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور محسوب میشود و شهرهای مهمی چون چیتاگونگ و خولنا نیز سهم چشمگیری در اقتصاد این کشور دارند. از منظر جغرافیایی، بنگلادش سرزمینی دلتایی است که از تلاقی سه رودخانه بزرگ گنگ، براهماپوترا و مگنا شکل گرفته و بزرگترین دلتای رودخانهای جهان را تشکیل میدهد. این اراضی حاصلخیز کشاورزی گستردهای را امکانپذیر میسازند، اما همزمان کشور را در برابر سیل و طوفانهای گرمسیری آسیبپذیر کردهاند. آبوهوای کشور گرمسیری است و شامل تابستانی گرم و مرطوب، فصل بارانهای موسمی، و زمستانی معتدل میشود. بنگلادش در سال ۱۹۷۱ و پس از جنگی نهماهه با پاکستان به استقلال دست یافت و از آن زمان تاکنون، از کشوری بسیار فقیر به یک اقتصاد در حال توسعه با پیشرفتهای قابلتوجه در شاخصهای انسانی مانند سواد، امید به زندگی و کاهش فقر تبدیل شده است. زبان رسمی کشور، بنگالی (بنگلا) است که تقریباً همه مردم به آن تکلم میکنند و بیانگر میراث فرهنگی غنی کشور در حوزههایی چون ادبیات، موسیقی و هنر است. در بعد مذهبی، اسلام دین غالب است (حدود ۹۱ درصد جمعیت)، در حالی که هندوئیسم با ۸ درصد و جوامع کوچکی از بوداییها و مسیحیان اقلیتهای مذهبی را تشکیل میدهند.
متعاقب سقوط دولت شیخ حسینه، نخستوزیر سابق بنگلادش، در تاریخ ۵ اوت ۲۰۲۴ (۱۴ مرداد ۱۴۰۳)، آقای دکتر محمد یونس، اقتصاددان و برنده جایزه نوبل صلح، به عنوان رئیس دولت موقت سوگند یاد کرد. این دولت در تلاش است تا با اصلاحات ساختار سیاسی و اقتصادی کشور ، ایجاد شفافیت و مبارزه با فساد به شکوفایی پتانسیل های اقتصادی کمک کند. در همین راستا آقای دکتر یونس بارها تعهد سیاسی خود را به رشد پایدار با محوریت بهبود شرایط اقتصادی و ایجاد فرصتهای نوین جذب سرمایهگذاری اعلام داشته و سعی دارد با نمایش چهره ای با ثبات و امن از بنگلادش برای بازیگران خارجی موجبات تعمیق همکاریهای بینالمللی سیاسی و اقتصادی را فراهم آورد. طی حدود یکسال گذشته تعامل جدی و گسترده با سایر کشورها ، شفافیت و ایجاد اصلاحات ساختاری مهم در دستور کار دولت موقت داشته است.
بنگلادش در دسته کشورهای کمتر توسعه یافته قرارداد و برای پر کردن شکافهای مالی و توسعهای، بهویژه در حوزههای زیرساخت، آموزش و تابآوری در برابر تغییرات اقلیمی، به کمکهای خارجی متکی است. میانگین سالانه کمکهای خارجی دریافتی حدود ۴ تا ۵ میلیارد دلار است. ارزش اقتصاد این کشور بر اساس برآوردهای سال ۲۰۲۴ حدود ۴۶۰ میلیارد دلار (تولید ناخالص داخلی) است و بر پایه ترکیبی از کشاورزی، صنعت و خدمات بنا شده است. از جمله بخشهای کلیدی اقتصادی میتوان به صنعت پوشاک آماده (RMG)، حوالههای ارزی کارگران مهاجر و بازار داخلی در حال رشد اشاره کرد. با وجود رشد چشمگیر سالانه بهطور متوسط بین ۶ تا ۷ درصد در دو دهه گذشته، بنگلادش با چالشهای ساختاری مواجه است که برای تداوم توسعه و مقابله با آسیبپذیریها، نیازمند کمکهای خارجی و سرمایهگذاری مستقیم خارجی (FDI) است.
تجارت خارجی یکی از ارکان کلیدی اقتصاد بنگلادش است و صادرات، بهویژه پوشاک آماده، بیش از ۸۵٪ درآمد صادراتی کشور را تشکیل میدهد. شرکای اصلی تجاری کشور شامل اتحادیه اروپا، ایالات متحده، چین و هند هستند. صنعت پوشاک ستون فقرات اقتصاد بنگلادش محسوب میشود. این صنعت میلیونها نفر را به کار گرفته و سالانه حدود ۵۰ میلیارد دلار صادرات ایجاد میکند. همچنین، بیش از ۱۰ میلیون کارگر مهاجر، سالانه حدود ۲۰ میلیارد دلار به اقتصاد کشور از طریق حوالهها کمک میکنند که به تقویت ذخایر ارزی میانجامد. بخش کشاورزی که نزدیک به ۴۰ درصد نیروی کار را به خود اختصاص داده، نقشی مهم در امنیت غذایی دارد، اما در برابر تغییرات اقلیمی و بلایای طبیعی بسیار آسیبپذیر است. بخش خدمات، بهویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات، با تکیه بر جمعیت جوان و آشنا به فناوری، در حال گسترش است. با این حال، شهرنشینی سریع، کمبود زیرساختها و بحرانهای انرژی، موانعی جدی برای رشد پایدار به شمار میروند.
بنگلادش با بهرهگیری از شبکه تجاری خود، در تلاش است تا تعادلی میان بازارهای سنتی و بازارهای نوظهور ایجاد کند و خود را برای شرایط تجاری پس از خروج از فهرست کشورهای کمتر توسعهیافته آماده سازد.این کشور با تکیه بر موقعیت جغرافیایی راهبردی، پیشینه تاریخی غنی و فرهنگ پویا، مسیر توسعهای چشمگیری را طی کرده است. علیرغم چالشهای اقتصادی جهانی، این کشور توانسته با حفظ ثبات در صادرات، بهروزرسانی سیاستهای اقتصادی و گسترش روابط خارجی، خود را به عنوان کشوری در حال ظهور معرفی کند.
بنگلادش کشوری مسلمان با جمعیتی بالغ بر 166 میلیون نفر به عنوان کشوری در مسیر توسعه در جنوب آسیا واقع گردیده است. پایتخت آن داکا و از شهرهای مهم آن می توان چیتاگنگ، راجشاهی، سیلهت وخولنا را نام برد. این کشور طی سه دهه گذشته رشد چشمگیری در توسعه داشته است . این رشد در شاخص های اقتصادی، کاهش فقر و تحول ساختاری در اقتصاد دیده می شود. این کشور خود را به عنوان الگوی توسعه ای در دنیا معرفی کرده و در تلاش اند تا سال 2026 از کشورهای کمتر توسعه یافته به کشورهای در حال توسعه بپیوندند. تولید ناخالص داخلی این کشور برای سال 2022 حدود 460.2 میلیارد دلار بوده است و رشد 7.1 درصدی داشته است. مهمترین کالای صادراتی بنگلادش به جهان پوشاک است که حدود 85 درصد از کل درآمد صادراتی کشور را به خود اختصاص داده است.آنان همچنین غذاهای دریایی و ماهی یخ زده، الیاف و کنف، نیروی کار و چرم را به دیگر کشورها صادر می کنند. مهمترین اقلام وارداتی بنگلادش از جهان: پنبه، ماشین آلات و تجهیزات برقی، سوختهای آلی و معدنی، آهن و فولاد، محصولات پتروشیمی، مواد شیمیایی، غلات، سیمان و محصولات ساختمانی است.
با توجه به مشکلات داخلی و بین المللی انتظار می رود رشد تولید ناخالص داخلی در سال 2024 در این کشور کمتر از گذشته باشد، بنگلادش برای دستیابی به چشم انداز خود مبنی بر دستیابی به وضعیت درآمد متوسط بالا تا سال 2031، نیازمند ایجاد شغل از طریق یک محیط تجاری رقابتی، افزایش سرمایه انسانی و ایجاد نیروی کار ماهر، ایجاد زیرساخت های کارآمد و ایجاد یک محیط سیاسی امن است تا سرمایه گذار خارجی جذب کند.
اولویت های توسعه ای این کشور شامل تنوع بخشیدن به صادرات فراتر از بخش پوشاک است. رفع آسیب پذیری های بخش مالی؛ پایدار کردن شهرنشینی و تقویت نهادهای عمومی از جمله اصلاحات برای ایجاد درآمد داخلی بیشتر برای توسعه است. رسیدگی به شکاف های زیرساختی، رشد این کشور را تسریع می کند. پرداختن به کاهش آسیب پذیری در برابر تغییرات آب و هوایی و بلایای طبیعی به بنگلادش کمک می کند تا به مقاومت در برابر شوک های اقتصادی در آینده ادامه دهد. چرخش به سمت انرژی های تجدید پذیر از مهمترین اقدامات برای نسل های بعدی در این کشور خواهد بود.